Επετειακή και η σημερινή μας αναφορά με την υπενθύμιση ενός αξιόλογου πολεμικού γεγονότος στο Βόλο, στον κατά θάλασσα αγώνα της εθνεγερσίας. Εφέτος, τούτες τις μέρες, συμπληρώνονται 190 χρόνια από την ναυμαχία του Βόλου (8/4/1827) που αποτελεί μια από τις σημαντικότερες ναυτικές επιχειρήσεις στον Παγασητικό την περίοδο 1821-1829.
ΣΥΝΤΟΜΟ ΧΡΟΝΙΚΟ
Στα πλαίσια ενός γενικότερου σχεδίου αντιπερισπασμού των τουρκικών δυνάμεων και αποκοπής του εφοδιασμού τους, μοίρες του Ελληνικού στόλου κανονιοβολούσαν τα παράλια της Αττικής (για ανακούφιση της πολιορκούμενης Ακρόπολης), της Στερεάς Ελλάδας και της Εύβοιας. Επιχειρούσαν καταδρομές, βυθίζοντας πλοία και κυριεύοντας πυρομαχικά ή άλλα εφόδια που προορίζονταν για τον αντίπαλο. Στα τέλη Μαρτίου του 1827 δόθηκε η διαταγή σε μια Ελληνική μοίρα να εισπλεύσει στον Παγασητικό κόλπο και να προβεί σε καταδρομική ενέργεια εναντίον τουρκικών εμπορικών πλοίων έξω από το φρούριο του Βόλου. Απώτερος σκοπός της κίνησης αυτής, πέρα από το κούρσεμα των καραβιών, ήταν το ξαναφούντωμα της επανάστασης στο Πήλιο. Η μοίρα αποτελούνταν από το ατμοκίνητο πολεμικό «Καρτερία», με κυβερνήτη τον φιλέλληνα Φράνκ Άμπνέι Άστιγξ, το μπρίκι «Άρης» υπό τον Κριεζή, η κορβέτα «Θεμιστοκλής» υπό τον Ραφαλιά και οι ημιολίες «Παναγία» και «Ασπασία».
Τα τουρκικά πλοία, 8 συνολικά, ήταν φορτωμένα με διάφορα εφόδια για τη φρουρά της Χαλκίδας και τα στρατεύματα του Κιουταχή στην Αθήνα. Ο Βόλος τότε αποτελούσε ένα από τα σπουδαιότερα λιμάνια εφοδιασμού των Τούρκων. Το σημαντικό για την ελληνική δύναμη ήταν η συμμετοχή της ατμοκορβέτας «Καρτερία», που εκτός από την πρόωση με ατμό, διέθετε και πρωτοποριακό για την εποχή πυροβολικό με κανόνια που εξέπεμπαν εμπρηστικά βλήματα και κατέκαιαν τα πάντα. Όταν έφτασαν τα καράβια έξω από το φρούριο άρχισαν σφοδρό κανονιοβολισμό ώστε σύντομα, τόσο τα κανόνια των οχυρώσεων της πόλης, όσο και εκείνα που βρίσκονταν απέναντι στα Πευκάκια εγκαταλείφθηκαν από τις ομοχειρίες τους.
Με συντονισμένες ενέργειες και με καταμερισμό των δυνάμεων επιχειρήθηκε η κατάληψη των τουρκικών εμπορικών τα οποία τα πληρώματά τους τα είχαν μεταφέρει και «καθίσει» στα ρηχά νερά προς τον υγροβιότοπο της Μπουρμπουλήθρας για να μην βυθιστούν από τον κανονιοβολισμό, αλλά και για να είναι δύσκολη η αποκόλληση – διαρπαγή τους. Επειδή και τα ελληνικά πλοία δεν μπορούσαν να πλησιάσουν εξαιτίας των αβαθών νερών, ανέλαβαν δράση οι λέμβοι τους με πάνοπλα αγήματα εμβολής και έκαναν ρεσάλτο στα τουρκικά, με αποτέλεσμα οι υπερασπιστές τους να τα εγκαταλείψουν κακήν κακώς πέφτοντας στη θάλασσα. Η προσπάθεια στέφθηκε με επιτυχία, κάτω από την κάλυψη των κανονιών της «Καρτερίας» και των άλλων πλοίων που συνέχισαν να βομβαρδίζουν αποτρέποντας κάποιες προσπάθειες των Τούρκων να επαναχρησιμοποιήσουν τα κανόνια τους. Αν αποβιβάζονταν αγήματα από τα ελληνικά καράβια θα κυρίευαν εύκολα τα τούρκικα κανόνια, οπότε η κατάληψη του Κάστρου του Βόλου θα ήταν εύκολη.
Τα κατάφορτα εμπορικά σύρθηκαν ανοιχτά εκτός από δύο – τρία τα οποία η «Καρτερία» τα κατέκαψε με πυρακτωμένες μπάλες, όπως μνημονεύει ο Δ. Τσοποτός, μεταφέροντας περιγραφή του Ορλάνδου. (Ιστορία του Βόλου σελ. 219). Από τα πυρά, προξενήθηκαν στα τείχη του φρουρίου σημαντικές ζημιές και οι Τούρκοι προσπαθούσαν να διαφύγουν προς τη Λάρισα, γιατί ο πανικός υπήρξε μεγάλος, όχι μόνο από το βομβαρδισμό αλλά και από την πρωτόγνωρη θέα της ατμήλατης «Καρτερίας» που έβγαζε φωτιές και καπνούς. Η όλη επιχείρηση δεν κράτησε παρά λίγες ώρες. Αναχωρώντας η Ελληνική μοίρα και ρυμουλκώντας τα τουρκικά εμπορικά, προσπάθησε στην Αγία Κυριακή του Τρίκερι να αιχμαλωτίσει άλλα τρία καράβια χωρίς όμως αποτέλεσμα. Πάντως κατέκαψε με εμπρηστικά πυρά η «Καρτερία» ένα μεγάλο μπρίκι, όταν απέτυχε η προσπάθεια κατάληψης του. Τα ελληνικά πλοία ακολούθως βγήκαν από τον Παγασητικό συνεχίζοντας σε άλλα νερά τον αγώνα.
***
Η ναυμαχία του Βόλου σαν πολεμικό γεγονός, δεν πέτυχε κάτι σημαντικό, αφού δεν δόθηκε συνέχεια, στην επαναστατική δραστηριότητα στο Πήλιο, ούτε οι ελληνικές δυνάμεις προχώρησαν στην κατάληψη του Κάστρου μιας και ήταν διαφορετική η δράση του στόλου, με καταδρομές και κούρσεμα τούρκικων πλοίων. Από τακτική άποψη αποτελεί μια καθαρή νίκη όπου εκμηδενίστηκε με συνοπτικές διαδικασίες ο αντίπαλος και αποκτήθηκε σημαντική λεία πλοίων και εφοδίων. Επρόκειτο δηλαδή για μια απόλυτα επιτυχημένη καταδρομική επιχείρηση με προεκτάσεις σε αυτό που ονομάζουμε «ψυχολογικό πόλεμο». Η πρωτόγνωρη θέα της ατμοκορβέτας με την εξαιρετική ισχύ πυρός, προκάλεσε τεράστιο κύμα πανικού που δυστυχώς όμως έμεινε ανεκμετάλλευτο για κάτι περισσότερο. Μάλιστα λέγεται ότι θεωρούσαν οι Τούρκοι μάταιη τη φυγή προς τη Λάρισα, γιατί το πλοίο με τους τροχούς που διέθετε θα τους κυνηγούσε και στη στεριά. Για αυτό επισημαίνεται από τους ιστορικούς πως αν δίνονταν συνέχεια στις επιχειρήσεις του Παγασητικού μπορεί να επιτυγχάνονταν ουσιαστικότερα αποτελέσματα.
Η «Καρτερία» υπήρξε παγκοσμίως το πρώτο ατμοκίνητο πολεμικό που συμμετείχε σε πολεμικές επιχειρήσεις. Και για τούτο ακόμη το λόγο η Ναυμαχία του Βόλου χρήζει ιδιαίτερης αναφοράς μιας και συγκαταλέγεται στις πρώτες συμμετοχές του καραβιού στον αγώνα, αφότου έφθασε στην Ελλάδα το φθινόπωρο του 1826. Αποτελούσε για την εποχή του πρωτοποριακό όπλο παρόλα τα προβλήματα που παρουσιάζονταν στις ατμομηχανές του, δεδομένου ότι η ατμοκίνηση στη θάλασσα μετρούσε μόλις δύο δεκαετίες. Και τα κανόνια του όπως είπαμε ήταν αρκετά προηγμένης τεχνολογίας. Επίσης εκτός από τον ατμό διέθετε και ιστιοφορία ημιολικού δρόμωνος. Συνέβαλε αποφασιστικά στην αναζωπύρωση της επανάστασης κατά την τελευταία περίοδο έπειτα από την άσχημη τροπή των ετών 1824 – 1826 (Εμφύλιος, Ιμπραήμ, Μεσολόγγι, Ακρόπολη Αθηνών). Δυστυχώς μετά το 1830 το νεοσύστατο Ελληνικό κράτος, έχοντας άλλες ανάγκες οργάνωσης να αντιμετωπίσει, αδυνατούσε να επιτελέσει τις απαραίτητες συντηρήσεις και την αντικατάσταση των μηχανών που βρίσκονταν σε κακή κατάσταση. Άφησε την «Καρτερία» να πλεύσει στην αδράνεια και την εγκατάλειψη, οδεύοντας στο άδοξο τέλος. Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει και στον πλοίαρχο Άστιγξ, τον «χρησιμώτατο των φιλελλήνων» διότι εκείνος, όντας ήδη αξιωματικός στα καράβια του αγώνα, προέτρεψε την κυβέρνηση να αποκτήσει ατμοκίνητο πλοίο. Στη συνέχεια πρωτοστάτησε στην ολοκλήρωση της ναυπήγησης, παρακάμπτοντας όλες τις δυσκολίες και τελικά συνέβαλε και με δικά του χρήματα στην αποπληρωμή. Διετέλεσε κυβερνήτης της «Καρτερία» ως το θάνατο του στις επιχειρήσεις κατάληψης του Αιτωλικού το Μάιο του 1828.
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ Γ. ΦΙΝΛΕΪ
Ας δούμε πως περιγράφει ο ιστορικός Γ. Φίνλεϊ τη ναυμαχία του Βόλου στο βιβλίο του «Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως», έκδοση από το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων (Α’ τόμος 2008, Β’ 2010), σε μετάφραση Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, που ολοκληρώθηκε του 1908.
«Ο Κόλπος του Βώλου (ή Παγασητικός) ομοιάζει προς μεγάλην λίμνην, και ολίγαι λίμναι τον υπερβαίνουσι κατά το γραφικόν κάλλος και τας ιστορικάς αναμνήσεις. Το Πήλιον όρος υψούται έκπαγλον από του ύδατος κατά την ανατολικήν πλευράν. Αι κλιτύες του βουνού πυκάζονται από πολλά χωρία, των οποίων αι λευκαί οικίαι, πλαισιούμεναι εντός πλουσίας βλάστης, αντανέκλων τον δύνοντα ήλιον, καθώς η Ελληνική μοίρα ανέπλεε τον κόλπον την δείλην της 8 Απριλίου 1827.
Το φρούριον του Βώλου κείται την βορείαν εσχατιάν του κόλπου, όπου όρμος τις, εκτεινόμενος από των ερειπίων της Δημητριάδος, μέχρι των Παγασών, αποτελεί καλόν λιμένα. Εις το ύψωμα το παρά τας Παγασάς, κατά την δυτικήν πλευράν του όρμου, οι Τούρκοι είχον κατασκευάσει προμαχώνα μετά πέντε τηλεβόλων. Τα τηλέβολα ταύτα διεσταύρουν το πυρ των με τα του φρουρίου κ’ εδέσποζον όλου του όρμου. Οκτώ μεταγωγικά ήσαν ωρμισμένα ως εγγύτατα της ξηράς. Η ‘’Καρτερία’’ ηγκυροβόλησε προ του φρουρίου την τετάρτην και ημίσειαν μετά μεσημβρίαν, ενώ η κορβέττα και το βρίκιον έλαβον την θέσιν των κατέναντι της κανονιοστοιχίας των πέντε τηλεβόλων. Οι Τούρκοι τάχιστα εξώσθησαν από των κανονιών των, και ολίγαι βολαί από της ‘’Καρτερίας’’ τους εβίασαν να εγκαταλίπωσι τα μεταγωγικά, τα οποία κατέλαβον αμέσως οι Έλληνες. Πέντε των πλοίων τούτων, βαρυφορτωμένα, ερρυμουλκήθησαν εκ του λιμένος, δύο μη έχοντα τα αρμενά των, κατεκάησαν και το όγδοον, το οποίον οι Τούρκοι κατώρθωσαν να προσαράξωσιν εντός τουφεκίου βολής από των τειχών των, κατεστράφη δι’ οβίδων. Περί ώραν ενάτην, ελαφρά απόγειος αύρα κατέστησεν ικανήν την Ελληνικήν μοίραν ν’ αποκομίση εν θριάμβω τας λείας της.
Αφού εξήτασεν επιμελώς πάσαν ρωγνήν, ο Άστιγξ απήρεν εκ του Παγασητικού Κόλπου την 10ην. Εισπλέων εις τον βόρειον πορθμόν της Ευβοίας, ανεκάλυψε μέγα πολεμικόν βρίκιον και τρείς σκούνες εις τινα κρύπτην παρά την σκάλαν των Τρικέρων. Το βρίκιον τούτο έφερε δεκατέσσαρα μακρά κανόνια των 24 λιτρών και δύο ολμοβόλα. Ήτο σφικτοδεμένον πρύμνην και πρώραν εις τους βράχους, και σανίδες είχον τεθή από του καταστρώματος του εις την ξηράν. Προμαχών εκ τριών κανονιών ήτο κατασκευασμένος εγγύς προς την πρώραν, και άλλαι κανονιοστοιχίαι είχον τεθή εις διαφόρουτς θέσεις μεταξύ των πέριξ βράχων, εις τρόπον ώστε το βρικίον υπερασπίζετο όχι μόνον από την ιδίαν μπατταρίαν του και τετρακόσιους Αλβανούς σκοπευτάς, αλλά και δια δώδεκα κανονίων καλώς τεθειμένωνεπί της ξηράς. Ο Άστιγξ εδοκίμασε να το κυριεύση δι’ εφόδου την νύκτα. Αι Ελληνικαί λέμβοι εκινούντο σιγά με τυλιγμένας κώπας, αλλ’ όταν επλησίασαν σχεδόν εντός τουφεκίου βολής, πυρσοί έλαμψαν εις διάφορα μέρη, διαχέοντες τας φρυκτωρίας των επι των υδάτων, ενώ συγχρόνως βαρύ πύρ οβίδων και μυδραλλίων απεδείκνυε την δύναμιν και το άγρυπνον του εχθρού. Ευτυχώς οι Τουρκοι εβιάσθησαν ν’ ανοίξωσι προώρως το πύρ των, και ο Άστιγξ ηδυνήθη να επιστρέψη επί της ‘’Καρτερίας’’ άνευ φθοράς.
Την επαύριον η επίθεσις επανελήφθη εξ αποστάσεως, με σκοπόν να καταστραφή το βρίκιον δια πεπυρακτωμένων βολών. Επτά βολαί των λιτρών επυρακτώθησαν εις την εστίαν της μηχανής, εφέρθησαν εις το κατάστρωμα, και ετέθησαν εντός των κανονίων διά τινος οργάνου, ιδίου εφευρήματος του πλοιάρχου και καθώς η ‘’Καρτερία’’ ήτμιζε γύρω εις ευρύν κύκλον περί το μίλιον από της ξηράς, τα μακρά τηλεβόλα της εκενώθησαν αλλεπάλληλα ανά τέσσαρα λεπτά διαλείμματος. Όταν αι επτά βολαί εδαπανήθησαν, η ‘’Καρτερία’’ έπλευσεν έξω βολής του εχθρού περιμένουσα το αποτέλεσμα. Καπνός τάχιστα ανέθορεν από του βρικίου, και μεγάλη κίνησις παρετηρήθη επί της ξηράς. Ο Άστιγξ τότε επλησίασεν εις την ξηράν, και διέχυσε μυδράλλια και οβίδας κατά των Τούρκων, όπως τους παρακωλύση να σβέσωσι το πύρ. Μια οβίς εκραγείσα επί του βρικίου, τον ηύφρανεν ιδόντα αυτό εγκαταλειφθέν υπό του πληρώματος. Τέλος το πύρ εξερράγη, και κατεκάη βαθμήδον επιπολής του ύδατος. Τα κανόνια του τα πρός τον αιγιαλόν εξεπυρσοκρότησαν αλλεπάλληλα, εμβαλόντα μεγάλην σύγχυσιν εις τους Αλβανούς αι βόμβαι από των ολμοβόλων του ανήλθον μετέωροι, και είτα η πυραταποθήκη του πλοίουεξερράγη. Η ‘’Καρτερία’’ απώλεσε μόνον ένα νεκρόν, γεναίον Νορθουμβριανόν ναύκληρον, Ιάκωβον Χώλλ, και δύο πληγωμένους». (τόμος Α’, σελ 475-476)
Άλλη μια ξεχωριστή επέτειος για τον τόπο μας που μάλλον λίγοι την γνωρίζουν.
