Γρηγόρης Καρταπάνης: Αγ. Νικόλαος: Πόλεις – Οικισμοί – Τοπωνύμια

γρηγόρης-καρταπάνης-αγ-νικόλαος-πόλε-634879

ΟΝΟΜΑΤΟΘΕΣΙΕΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ

Από τους πλέον αναγνωρίσιμους και προσφιλείς αγίους της ορθόδοξης εκκλησίας ο Άγιος Νικόλαος έχει καθιερωθεί, όπως είναι σε όλους γνωστό, ως ο προστάτης άγιος των ναυτικών, όσων δηλαδή δραστηριοποιούνται κι εργάζονται με κάθε τρόπο στη θάλασσα. Γι΄ αυτό και παρατηρείται το φαινόμενο πόλεις-λιμάνια, όπως λόγου χάρη, ο Πειραιάς και ο Βόλος τον επέλεξαν ως πολιούχο, τιμώντας έτσι τη ναυτοσύνη της περιοχής τους αφενός, αφετέρου δε, αναγνωρίζοντας την προστατευτική ιδιότητα του αγίου που τόσο απαραίτητη παρουσιάζεται για τους ναυτιλλόμενους. Θα ήταν πράγματι ενδιαφέρουσα μια έρευνα που θα έδειχνε με πληρότητα σε πόσες πόλεις και χωριά, παραθαλάσσια ή όχι παρατηρείται η ίδια επιλογή.

ΑΓΙΟΣ ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΔΗΜΟΦΙΛΗΣ

Η δημοφιλία του Αγίου Νικολάου, που βέβαια εκπορεύεται από τη βαθειά πίστη του κόσμου προς το πρόσωπο του (όχι μόνο των ναυτικών), καταδείχνεται κι από ένα ακόμη γεγονός: Την ονοματοθεσία πόλεων, κωμοπόλεων, χωριών και οικισμών με το όνομα του, όπως και άλλων, συνήθως νησιώτικων ή παραλιακών, τοπωνυμίων.

Ερευνώντας το «Γεωγραφικό Λεξικό της Ελλάδας» των Μ. Σταματελάτου –Φωτ. Βάμβα- Σταματελάτου (τρίτομη έκδοση της εφ. ΤΑ ΝΕΑ, 2012) – ένα πραγματικά εξαντλητικό πόνημα- φανερώνεται ετούτη η προτίμηση. Αναφέρονται, στο εν λόγω λεξικό, 80 συνολικά πόλεις, κωμοπόλεις, χωριά και οικισμοί, με το όνομα Άγιος Νικόλαος, 23 τοπωνύμια για νησίδες, ακρωτήρια αλλά και βουνά, 9 μέρη που έφεραν άλλοτε αυτή την ονομασία και 4 ακόμη οικισμοί και 1 ακρωτήριο όπου μαζί με το Άγιος Νικόλαος ακολουθεί τοπικός προσδιορισμός.

Βέβαια η εν λόγω ονοματοθεσία δεν «περιορίζεται» στις παραπάνω περιπτώσεις, καθώς σε διάφορα παραλιακά ή νησιώτικα κυρίως σημεία, συναντούμε αντίστοιχα τοπωνύμια τοπικής εμβέλειας, όπως για παράδειγμα στον Παγασητικό έχουμε τη βραχονησίδα Άγιος Νικόλαος, στο ακρ. Αγκίστρι και τη συνώνυμη νησίδα στην είσοδο του λιμανιού της Μιτζέλας.

Να επισημάνουμε και τούτο: στο Γεωγραφικό Λεξικό, ο Άγιος Νικόλαος είναι ο δεύτερος άγιος σε προτίμηση ονομασιών τόπων με 118 αναφορές. Προηγείται ο Άγιος Γεώργιος με πάνω από 130, ενώ ακολουθούν ο Άγιος Ιωάννης με 99 και ο Άγιος Δημήτριος με 55, για να μνημονεύσουμε τους πιο διαδεδομένους. Να τονίσουμε όμως ακόμη ότι κάποιες, αρκετές ίσως, από τις αναφερόμενες ονομασίες ενδεχομένως να προέρχονται από άλλους, λιγότερο γνωστούς αγίους με το ίδιο όνομα. Στο «Αγιολόγιο της Ορθοδοξίας» του θεολόγου καθηγητή Χρήστου Δ. Τσολακίδη, μνημονεύονται 36 Άγιοι Νικόλαοι συνολικά, όπου εκτός από τον γνωστό μας Αη Νικόλα, τον Αρχιεπίσκοπο Μύρων της Λυκίας, ως πιο γνώριμοι θεωρούνται: ο οσιομάρτυρας εν Βουναίνοις (από το χωριό Βούνενα της Λάρισας, ναός του οποίου υπάρχει στον οικισμό Αλία κοντά στον Αλμυρό), ο νεομάρτυρας του Μετσόβου, ο συμμαρτυρήσας με τον άγιο Ραφαήλ και ο παπα-Νικόλας Πλανάς, φίλος και συλλειτουργός του Παπαδιαμάντη.

Τέλος, στις γενικές επισημάνσεις, σχετικά με το τοπωνύμιο Άγιος Νικόλαος να προσθέσουμε ότι πολλοί μικροί οικισμοί σημειώνονται ως ακατοίκητοι, διαλυμένοι ή απορροφημένοι – ενταγμένοι σε μεγαλύτερους γειτονικούς.

ΟΝΟΜΑΤΟΘΕΣΙΕΣ ΠΟΛΕΩΝ ΚΑΙ ΟΙΚΙΣΜΩΝ

Αρχίζοντας μια διεξοδική έρευνα για πόλεις χωριά και οικισμούς με την ονομασία Άγιος Νικόλαος και με δεδομένο ότι η συντριπτική τους πλειοψηφία παραπέμπει στον γνωστό άγιο, θα πίστευε κανείς ότι οι περισσότερες θα είναι σε νησιωτικά ή παραθαλάσσια σημεία, ακριβώς λόγω της διακριτής προστασίας του. Κατά την ανάγνωση όμως ετούτων των τοπωνυμίων και την επισήμανση της γεωγραφικής τους θέσης, παρατηρείται μια πλειοδοσία στα μη παραλιακά.

Οι παραλιακοί οικισμοί είναι σαφώς λιγότερες από τους πεδινούς και ημιορεινούς και περίπου ισάριθμοι με τους ορεινούς. Έστω κι αν όσο απομακρυνόμαστε από την θάλασσα και ανεβαίνουμε στο υψόμετρο ο αριθμός των κατοίκων μειώνεται σημαντικά. Ακόμη πρέπει να επαναλάβουμε μια ουσιώδη παρατήρηση: οι οικισμοί με όνομα Άγιος Νικόλαος που δεν έχουν σχέση με θάλασσα γενικά, μπορεί να οφείλουν την ονοματοθεσία σε κάποιον από τους υπόλοιπους συνώνυμους αγίους όπου ενδεχομένως να υπάρχει εντοπιότητα (καταγωγή, διακονία, μαρτύριο κα.). Κι εδώ ενδιαφέρουσα θα ήταν η αντίστοιχη έρευνα.

Σε μια αρκετά προσεκτική κατηγοριοποίηση που επιχειρήσαμε με κριτήριο τη γεωγραφική θέση, καταγράψαμε τοπωνύμια σε πόλεις, κωμοπόλεις και διάφορους οικισμούς ως εξής:

Παραλιακά 11

Πεδινά 16

Ημιορεινά 20

Ορεινά 10

Από τον παραπάνω κατάλογο εξαιρέθηκαν οι φερόμενοι οικισμοί ως ακατοίκητοι ή ενταγμένοι σε πολυπληθέστερους όμορους οικισμούς.

ΠΟΛΕΙΣ-ΚΩΜΟΠΟΛΕΙΣ-ΜΕΓΑΛΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ

Ο Άγιος Νικόλαος, πρωτεύουσα του νομού Λασιθίου, είναι η μοναδική πόλη (πληθ. 10.080 κα.) σε ολόκληρη την Ελλάδα που φέρει το όνομα του αγίου των θαλασσών. Όμορφη παραλιακή πόλη με το γραφικό και μοναδικό λιμναίο λιμανάκι της γνωστή από αναρίθμητες φωτογραφίες, χάρη σε αυτό το σημείο αναφοράς. Κατέχει όμως ακόμη μία μοναδικότητα. Είναι η μόνη πρωτεύουσα νομού στη χώρα με όνομα αγίου, κι αυτό ίσως επίσης δείχνει τη σχέση του Αη Νικόλα με την ναυτική διαχρονική παράδοση του τόπου.

Ακολουθεί πληθυσμιακά η κωμόπολη Άγιος Νικόλαος, κοντά στη Χαλκίδα με 2644 κατοίκους, σε μικρή απόσταση από τη θάλασσα που ανήκε στο Δήμο Ληλαντίων. Στη χερσόνησο της Σιθωνίας (μεσαίο πόδι) στη Χαλκιδική, βρίσκεται πεδινός μεγάλος οικισμός με 1925 κατοίκους. Και στο νομό Ηλείας, κοντά στη Ζαχάρω παραλιακός, επίσης μεγάλος οικισμός με 1067 κατοίκους.

Όλοι οι υπόλοιποι οικισμοί με το ίδιο όνομα είναι κάτω των 1000 κατοίκων, ας συμπληρώσουμε την δεκάδα με εκείνους, που ακολουθούν πληθυσμιακά:

-Αιτολοακαρνανία: παραλιακός με 830 κατ. στο ΒΔ τμήμα του νομού.

–Λακωνία: ημιορεινός σε κοντινή απόσταση από τη θάλασσα, από τα τελευταία χωριά προς τον Κάβο-Μαλιά με 764 κατ.

-Μεσσηνία: παραλιακός στα ΒΔ του νομού με 451 κατ.

–Αχαΐα: στο δυτικό τμήμα ημιορεινός με 384 κατ.

–Κέρκυρα: στο νότιο μέρος του νησιού με 342 κατ.

–Καρπενήσι: ορεινός με 438 κατ. που όμως η ονομασία πρέπει να προέρχεται από τον τοπικό συνώνυμο νεομάρτυρα.

Οι περισσότεροι οικισμοί με το όνομα Άγιος Νικόλαος συναντιόνται στους νομούς Λακωνίας, Αχαΐας και Αιτωλοακαρνανίας που έχουν από 4. Στο νομό Μαγνησίας ατυχώς, παρά το θαλασσινό του χαρακτήρα, δεν συναντούμε οικισμό με το όνομα του θαλασσινού αγίου, παρότι υπάρχουν χωριά με άλλους αγίους. Δε λείπουν βέβαια σχετικά τοπικά τοπωνύμια, όπως οι νησίδες Αγ. Νικόλαος, στο Αγκίστρι και στο λιμάνι της Μιτζέλας.

Στη Θεσσαλία γενικότερα συναντούμε μόνο δύο μικρούς οικισμούς με ελάχιστους κατοίκους σε Καρδίτσα και Τρίκαλα.

ΝΗΣΙΔΕΣ – ΑΚΡΩΩΤΗΡΙΑ

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα τοπωνύμια στο όνομα του Αγίου Νικολάου που συναντούμε σε νησίδες, βραχονησίδες και ακρωτήρια. Ετούτα αξίζει να τ’ αναφέρουμε ένα προς ένα, πάντοτε μέσα από το «Γεωγραφικό Λεξικό της Ελλάδας», επισημαίνοντας το σημείο κοντά στο οποίο βρίσκονται.

Νησίδες:

1) Νότιο στενό Κέρκυρας

2) Ακτές Ακαρνανίας

3) Σαντορίνη

4) Ψαρά (λέγεται και Αϊ Νικολάκι, όπως ο δικός μας στο ακρ. Αγκίστρι)

5) Λιμάνι Παξών

6) Δίαυλο Ωρέων

7) Ύδρα

Βραχονησίδες:

1)Κρήτη, κόλπος Μικραμπέλλου

2) Ζαβέρδα Ακαρνανίας

3) Μούδρος Λήμνου

4) Λάρυμνα Β. Ευβοϊκός

5) Ανάφη

6) Κεφαλλονιά

7) Λούτσα Αττικής

8) Πάργα

9) Σάμος

10) Αστυπάλαια (συστάδα Φωκονήσια ή Φώκιες)

11) Κυκλάδες (συστάδα Μάκαρες)

12) Κως (Παλαιόκαστρος)

Ακρωτήρια:

1) Κεφαλονιά (Δαφνιάς)

2) Κασσάνδρα Χαλκιδικής (Κρεββάτια)

3) Κέα (στον ομώνυμο όρμο)

4) Αγ. Νικόλαος Οίας

Ακόμη Άγιος Νικόλαος ονομάζονταν παλιότερα:

1) Η βραχονησίδα Σαφονίδι ΝΑ της Καλύμνου

2) Η βραχονησίδα Σχινάρι στο ΒΑ άκρο της Ζακύνθου, κοντά στο ομώνυμο ακρωτήρι.

3) Το ακρωτήριο Αγ. Ειρήνη ή Σκάλα στο ΝΑ άκρο της Λήμνου.

Οπωσδήποτε πολλά ακόμη σημεία στο νησιώτικο και παραθαλάσσιο χώρο – και όχι μόνο – φέρουν, όπως είπαμε, το όνομα του προστάτη αγίου των θαλασσινών ως τοπωνύμια τοπικού χαρακτήρα που δεν είναι ευρύτερα γνωστά. Θα ήταν παράλειψη να μην αναφέρουμε και τα δύο βουνά που φέρουν την ονομασία Άγιος Νικόλαος α) Όρος στο νομό Φωκίδας (Δωρίδα) 1122 μ. β) Κορυφή του όρους Χελμός στο νομό Αχαΐας στα 1007 μέτρα.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Οι πληθυσμοί είναι παρμένοι, ως πιο πρόσφατοι από το πολύτομο έργο ΕΛΛΑΔΑ εκδ. Δομή ΑΕ, προσφορά εφ. ΤΟ ΒΗΜΑ (ένας τόμος για κάθε νομό)

#Tags

Εγγραφείτε στο Newsletter του Ταχυδρόμου