Του Γρηγόρη Καρταπάνη, Μέλους της Εταιρείας Θεσσαλικών Ερευνών
Μία από τις πλέον αγαπημένες ενασχολήσεις του ποιητή Γεωργίου Δροσίνη – ίσως η περισσότερο – υπήρξε, όπως είναι γνωστό, το ψάρεμα. Μανιώδης και ικανότατος ερασιτέχνης ψαράς δεν παρέλειπε να πραγματοποιεί αλιευτικές εξορμήσεις ακόμα και σε προχωρημένη ηλικία στις αρχές της δεκ. του ‘30.
Οι απαρχές της προσφιλούς αυτής ασχολίας πιθανότατα, αλλά οπωσδήποτε η κορύφωσή της, με τις πιο ενδιαφέρουσες εμπειρίες, συνδέονται με το Χορευτό του Πηλίου κατά την παραμονή του ποιητή εκεί τα καλοκαίρια από το 1899 ως το 1911, (σύμφωνα με στοιχεία του γνωστού ερευνητή και συγγραφέα Γιώργου Θωμά), όντας σύζυγος της ζαγοριανής αρχοντοπούλας Μαίρης Δ. Κασσαβέτη. Σχετικές μαρτυρίες εμπεριέχονται στα αυτοβιογραφικής μορφής αφηγήματα με το γενικό τίτλο «Σκόρπια φύλλα της ζωής μου», όπως και σε ημερολογιακές καταγραφές, ενώ εμπνευσμένη από τη διαμονή στο Πήλιο είναι η ποιητική συλλογή «Γαλήνη» (εκδ. 1902), όπως και πολλά στοιχεία – πρόσωπα και τοπία – στο μυθιστόρημα «Ερση».
Ο Δροσίνης όμως πραγματοποιούσε, στις αρχές του 20ου αιώνα ψαρέματα και στον Παγασητικό, παρέα με τον δεινό ψαρά Νίκο Χριστόπουλο, τον κατοπινό λαϊκό ζωγράφο, μέσω του κοινού τους φίλου Κωστή Τοπάλη, γνωστό τότε πολιτικό του Βόλου που διατέλεσε βουλευτής και υπουργός. Ο Χριστόπουλος καταγράφει κάμποσες ιστορίες στα απομνημονεύματά του από τα ψαρέματα εκείνης της εποχής με τους δύο επώνυμους φίλους του. Σε μία μάλιστα από αυτές ο Δροσίνης τον προσφώνησε «βασιλέα των ψαράδων» χάρη στις πλούσιες αλιευτικές επιδόσεις. Ο χαρακτηρισμός ετούτος εμπεριέχεται και σε σύντομη επιστολή του ίδιου του ποιητή, το Σεπτέμβριο του 1906, προς την οικογένεια Χριστόπουλου. Όλα ετούτα τα έχουμε μνημονεύσει διεξοδικά σε πιο παλιά σημειώματά μας.
Πρακτικά εγχειρίδια
Ο Γεώργιος Δροσίνης πέρα από το αμιγώς λογοτεχνικό του έργο (λυρική ποίηση, πεζογραφήματα κ.α.) συνέγραψε και μια σειρά εκλαϊκευμένων εγχειριδίων με ζητούμενο την παροχή γνώσεων για πρακτική χρήση. Ολα αυτά -εφτά τον αριθμό- εκδόθηκαν από τον «Σύλλογο προς διάδοσιν ωφελίμων βιβλίων» (ΣΩΒ) ,του οποίου ο Δροσίνης υπήρξε συνιδρυτής και ισόβιος γραμματέας, στην «σειρά πρώτη 1900-1908» των λεγόμενων «κόκκινων» βιβλίων λόγω του χρώματος του εξωφύλλου. Σημειώνει σχετικά η Φ. Π. Λογοθέτη στο βιβλίο της «Γ. Δροσίνης, εισαγωγή και εκλογή κειμένων» έκδοση ΣΩΒ, 1960 στη σελ. 34:
«Πεζά δημοσιεύτηκαν και στην σειρά των ωφελίμων βιβλίων του Συλλόγου, εκλαϊκευτικά, μορφωτικά, με πρακτικό περιεχόμενο: Αι όρνιθες, Αι μέλισσαι, Το ψάρευμα, Ο κυνηγός, Συλλογαί φυσικής ιστορίας, Οι τυφλοί, Η σκοπευτική άσκησις του Έθνους…». Ομοίως ο Γιάννης Παπακώστας, επιμελητής του έργου του Δροσίνη, στην εισαγωγή του α’ τόμου των Απάντων – ποίηση 1888 – 1902, εκδ. ΣΩΒ, 1994, στη σελ. 45 αναφέρει:
«…θα εκδώσει … βιβλία γενικής παιδείας, με κάποια εκλαΐκευση, όπως: Αι όρνιθες (1903), Το ψάρευμα (1904), Αι μέλισσαι (1911) κ.α…».
Βιβλίο για το ψάρεμα
Ανάμεσα στους τίτλους των εκλαϊκευμένων αυτών εγχειρίδιων βλέπουμε ότι υπάρχει και βιβλίο για το ψάρεμα, τρίτο στη σειρά, που εκδόθηκε από τον ΣΩΒ τον Ιούνιο του 1904 με αύξοντα αριθμό 54, όπως σημειώνεται στην σελίδα 4. Πρόκειται για ένα μικρού σχήματος βιβλίου 18×11 εκ. 88 σελίδων, με χονδρό κόκκινο εξώφυλλο. Σ’ αυτό ο Δροσίνης μας δίνει, όπως θα δούμε αναλυτικά, κατά κεφάλαιο, πιο κάτω, λεπτομερείς πληροφορίες για τα είδη ψαρέματος, τα εργαλεία τις τεχνικές, τα άλλα απαραίτητα μέσα και υλικά, τα ψάρια, τα δολώματα, την παράνομη αλιεία, τη θαλάσσια πανίδα της Ελλάδας, τα ιχθυοτροφεία κι ένα σωρό άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία ιστορικά, παραδοσιακά, επιστημονικά κλπ. Πρόκειται για ένα πλήρες σύγγραμμα για το ψάρεμα σε όλες του τις μορφές, σε επαγγελματικό κι ερασιτεχνικό επίπεδο. Οι εμπειρίες και οι γνώσεις του ποιητή πάνω στο αντικείμενο ,αποτελούν μια επιπλέον εγγύηση για το περιεχόμενο του βιβλίου.
Ας το δούμε κατά κεφάλαιο, καθώς είναι εξαιρετικά δομημένο:
Στην «εισαγωγή» (σελ. 3-7) παρέχονται γενικές πληροφορίες για το ψάρεμα με διάφορα ιστορικά κι εξελικτικά στοιχεία από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας. Ο συγγραφέας χωρίζει το ψάρεμα σε δύο βασικές κατηγορίες : το θαλάσσιο κι εκείνο των γλυκών νερών (λίμνες, ποτάμια κλπ.). Το κείμενο αρχίζει με την επισήμανση πως όλα τα αλιευτικά εργαλεία βασίζονται σε δύο μέσα: το αγκίστρι και το δίχτυ.
Α’ «Εργαλεία Ψαρικής» (σελ. 8-16).
Το κύριο μέρος της συγγραφής ξεκινά με την περιγραφή και τις χρήσεις των διάφορων αλιευτικών εργαλείων και μέσων, βασικών και παρελκόμενων: Αγκίστρια, μεσινέζες, στριφτάρια, απόχες, δίχτια (απλάδια και μανομένα) ιχθυοπαγίδες (κοφίνια) καμάκια κ.α καταγράφονται λεπτομερώς, όπως και τα δεσίματα των αγκιστριών ή άλλων εργαλείων. Στις σελ. 11,12 και 17 υπάρχουν και οι σχετικές απεικονίσεις, ώστε ο αναγνώστης ν’ αποκτήσει μίαν ολοκληρωμένη εικόνα των πραγμάτων.
Β’ «Ψάρευμα με αγκίστρια από την ξηράν» (σελ. 16-22)
Ένας άλλος διαχωρισμός του ψαρέματος είναι κι ετούτος: α) από σκάφος, β) από την ακτή. Η δεύτερη περίπτωση εξετάζεται σε τούτο το κεφάλαιο με τον αλιέα της ξηράς να έχει την δυνατότητα τριών τρόπων ψαρέματος: καλάμι, πεταχτάρι, πετονιά. Παρέχονται όλες οι λεπτομέρειες κάθε είδους, τόσο για την κατασκευή του εξοπλισμού όσο και για τη χρήση του.
Γ’ «Ψάρευμα με αγκίστρια από λέμβον» (σελ. 22-33).
Εδώ υπάρχει μεγάλη ποικιλία αλιευτικών εργαλείων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ευχερέστατα σε διάφορα είδη ψαρέματος: κάθετη, συρτή, κρεμαστόν, τσαπαρί, ζώκα, παραγάδια, φελλάρια,ανάλογα με την προτίμηση των αλιευμάτων. Ακόμη, ειδικότερα για τα μαλάκια ,μνημονεύονται η σαλαγκιά (χταπόδι) η καλαμαριέρα και το σουπογιάλι, όπως και άλλα παρελκόμενα εργαλεία ( απόχη, γάτζος, καμάκι, κουλούρα για παραγάδια, θαλασσοσκόπιο, δηλ. το γνωστό γυαλί του ψαρά κ.α.). Όλα τα παραπάνω είδη ψαρέματος είναι με βάση το αγκίστρι και στο παρόν κεφάλαιο δεν αναφέρεται κάτι σχετικώς με δίχτυα.
Δ’ «Δολώματα και πλάνοι» (σελ. 33-37).
Απαραίτητο υλικό για την αλιεία με αγκίστρια είναι το δόλωμα ,το οποίο ποικίλει ανάλογα με το είδος ψαρέματος και ψαριού. Σκουλήκια, μικρόψαρα, τεμαχισμένα μαλάκια η ψάρια , όπως και άλλοι μικροοργανισμοί της θάλασσας ή ακόμη και της ξηράς αποτελούν ένα πολύμορφο σύνολο που επιτάσσει την πλήρη γνώση του από τον ψαρά, αν θέλει να έχει επιτυχίες. Υπήρχαν επίσης και εκείνη την εποχή τεχνητά δολώματα από στιλπνό μέταλλο, δέρμα, φτερά για να παραπλανούν τα ψάρια, στο ψάρεμα με συρτή ή τσαπαρί. Χρησιμοποιούνται ακόμη ζύμη, κρέας, παστά ψάρια και μη θαλασσινά υλικά όταν αυτά ελλείπουν. Επίσης σημαντικό ρόλο παίζει και ο πλάνος η γνωστή μαλάγρα που ρίχνεται για να προσελκύσει τα ψάρια.
Ε’ «Δίκτυα και κοφίνια» (σελ. 37-44).
Εδώ ο Δροσίνης περιγράφει με κάθε λεπτομέρεια όλα τα είδη διχτιών που χρησιμοποιούνται από επαγγελματίες ψαράδες. Υπάρχουν τα αποστατά, δηλαδή τα σταθερά που ρίχνονται συνήθως τη νύχτα αλλά και τη μέρα όπου χρειάζεται σκιάξιμο των ψαριών με το γνωστό «βόλαγμα», όπως και τα συρόμενα (γρίπος, τράτες). Τα σταθερά δίχτια διακρίνονται σε απλάδια και μανομένα. Ακόμη αναφέρεται ο πεζόβολος και βέβαια όλα τα προτεινόμενα είδη ιχθυοπαγίδων (κοφινιών).
ΣΤ’ «Η δυναμίτις» (σελ. 44-50).
Διεξοδικά αναφέρεται ο συγγραφέας και στην παράνομη αλιεία που κι εκείνη την εποχή βρίσκονταν σε έξαρση. Τεχνικές, μέθοδοι, κίνδυνοι και καταστροφές της θαλάσσιας πανίδας και του βυθού περιγράφονται με λεπτομέρειες για ετούτη την δολοφονική αλιευτική πρακτική.
Ζ’ «Ο θαλάσσιος κόσμος» (σελ. 50- 61).
Γενική αναφορά στην θαλάσσια πανίδα παγκοσμίως που διαφοροποιείται ανάλογα με το βάθος, τη θερμοκρασία και την μορφή του βυθού. Ένας απροσδιόριστα πολυάριθμος και πολύμορφος κόσμος που εντυπωσιάζει. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται για τα περίεργα πλάσματα των βυθών και καταχωρούνται οι σχετικές εικόνες.
Η’ «Πως είνε πλασμένα τα ψάρια;» (σελ. 61-66).
Ειδικές πληροφορίες γονιμοποίησης, πολλαπλασιασμού, ανάπτυξης, ανατομίας και περιγραφής των μερών του σώματος των ψαριών καταθέτονται σε αυτό το κεφάλαιο, με ιδιαίτερες αναφορές και λεπτομέρειες, ώστε να υπάρχει μια σφαιρική και υπεύθυνη πληροφόρηση.
Θ’ «Τα ψάρια των θαλασσών μας» (σελ. 66-77).
Σημειώνονται τα συνηθέστερα ψάρια των ελληνικών θαλασσών και οι προτιμώμενες μέθοδοι αλίευσής τους, αρκετά αναλυτικά και κατατοπιστικά.
Ι’ «Ιχθυοτροφεία και ιχθυοκομεία» (σελ. 78-83).
Για τα οργανωμένα και εκμεταλλεύσιμα ιχθυοτροφεία σε κατάλληλους φυσικούς χώρους, τόσο στη θάλασσα όσο και στις λίμνες, γίνεται λόγος στο παρόν κεφάλαιο. Πρόκειται για μια πρακτική που οι απαρχές της επισημαίνονται πολλούς αιώνες πίσω και που προσέδιδε σπουδαία αλιευτική συγκομιδή. Καμία σχέση βέβαια με τους σύγχρονους κλωβούς και την επιστημονική ιχθυοκαλλιέργεια. Στις ίδιες σελίδες εντυπωσιάζει η πληροφόρηση για την «ιχθυοκομία» δηλαδή τη μεταφορά γονιμοποιημένων αυγών ,ώστε να εμπλουτίζονται αλιευτικά συγκεκριμένες, κατάλληλες, περιοχές. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται για τα ιχθυοτροφεία της Ελλάδας κυρίως στο Μεσολόγγι αλλά και σε άλλες περιοχές, λίμνες κλπ.
Τις σελ. 83-84 καλύπτει ο επίλογος, στον οποίο ο συγγραφέας καταθέτει το σκοπό της γραφής του βιβλίου. Σ’ αυτόν δεν εμφιλοχωρούν επιστημονικές βλέψεις περί της ιχθυολογίας ή της αλιευτικής εν γένει δραστηριότητας, «Ο σκοπός του» σημειώνει ο Δροσίνης, «είναι πολύ περιορισμένος: να δώσει γενικήν τινά ιδέα περί των διαφόρων τρόπων του ψαρεύματος και να καταστήση γνωστά και ευδιάκριτα εις τους πολλούς τα κοινότερα ψάρια των ελληνικών θαλασσών». Οριοθετούνται, δηλαδή, επακριβώς οι στόχοι και οι δυνατότητες ενός εκλαϊκευμένου μορφωτικού κειμένου.
Τέλος στις σελίδες 85-88 με την επισήμανση «Σημειώσεις» παρατίθεται αναλυτικός αλφαβητικός κατάλογος με «Τα συνήθη ψάρια της Ελληνικής θαλάσσης» και διευκρίνιση: «(Τα τωρινά, τα αρχαία και τα επιστημονικά ονόματα των)». Σημειώνονται συνολικά 60 είδη ψαριών που αλιεύονται στον ελληνικό θαλάσσιο χώρο, ολοκληρώνοντας έτσι το περιεχόμενο του βιβλίου.
Ο καλός φίλος Νίκος Μαστρογιάννης, γνωστός φιλίστορας και συλλέκτης, είχε την καλοσύνη να μου χαρίσει, πριν από μερικούς μήνες ένα αντίτυπο του εν λόγω βιβλίου. Από τη θέση ετούτη και πάλι τον ευχαριστώ.
