Γρηγόρης Καρταπάνης:Τα ναυάγια στο διήγημα του Αλ. Μωραϊτίδη (Μέρος Γ΄)

γρηγόρης-καρταπάνηςτα-ναυάγια-στο-δι-841921

ΝΑΥΤΙΚΑ ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΡΑΓΩΔΙΕΣ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ (ΜΕΡΟΣ Γ’)

Συνεχίζουμε, στο τρίτο και τελευταίο μέρος της έρευνάς μας για τις αναφορές ναυαγίων στα διηγήματα του Αλ. Μωραϊτίδη μ’ εκείνα που εμπεριέχονται στον Γ’ τόμο της τρίτομης έκδοσης: Αλέξανδρος Μωραϊτίδης «Τα Διηγήματα», φιλολογική επιμέλεια Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλος, εκδόσεις Γνώση και Στιγμή, 1990-1993, ώστε να έχουμε μια ολοκληρωμένη παρουσίαση των διάφορων ναυτικών ατυχημάτων και συμφορών στο διηγηματικό έργο του σκιαθίτη συγγραφέα.

  1. «Σε μια παράκλησι» (Γ’ 263-275). Απότομο φθινοπωρινό ξέσπασμα του καιρού προκαλεί σοβαρά προβλήματα στο λιμάνι της Σκιάθου που όντας εκτεθειμένο στο νοτιά υποφέρει από τέτοιας διεύθυνσης ανέμους και κυρίως από τις σφοδρές σοροκάδες. Μια τράτα, που έχει ολοκληρώσει το ψάρεμα νωρίτερα και άλλα μικροκάικα ή βάρκες κινδυνεύουν να βυθιστούν, ενώ παρασύρονται, από τον δυνατό κυματισμό πλεούμενα τραβηγμένα στην ακροθαλασσιά. Κατά την εξέλιξη της κακοκαιρίας η τράτα παθαίνει σοβαρές ζημιές από κτυπήματα στο μόλο, μια ψαράδικη βάρκα διαλύεται κι άλλα μικρά σκάφη μισοβουλιάζουν και μόλις διασώζονται. Με το ξέσπασμα του καιρού, άμεσα εκτελείται στην εκκλησία της Παναγίας της Λιμνιάς, που θεωρείται προστάτιδα των ναυτικών από φουρτούνες και ναυάγια, ειδική για την περίπτωση «παράκλησις», ώστε να υπάρξει κατευνασμός των φαινομένων. Τα αναρίθμητα τάματα από διασώσεις ναυτικών και πλεούμενων στην εικόνα της Παναγίας, βεβαιώνει την ιδιότητα της ως σωτήρα των θαλασσινών σκιαθιτών. (σελ.268). Στην τέλεση της παράκλησης πρωτοστατεί η κυρά Βγένα, η καπετάνισσα, σύζυγος του καπτα – Βγενιού που τρείς φορές είχε διασωθεί από την θαυματουργή παρέμβαση της Παναγίας της Λιμνιάς – όπως άλλωστε καταμαρτυρούσαν και τα σχετικά αργυρά αναθήματα – αλλά και τώρα με το ξέσπασμα του καιρού κινδύνευε, καθώς αναμένονταν η επιστροφή του, η οποία συντελείται ταυτόχρονα με την ολοκλήρωση της ιερής ακολουθίας. Πράγματι η βρατσέρα του καπτα – Βγενιού, έπειτα από κοπιώδη προσπάθεια, ενώ προχωρά η παράκληση, καταφέρνει ν’ αγκυροβολήσει σε υπήνεμο μέρος του λιμανιού. Η αγωνία της κυρά – Βγένας μέσα στην εκκλησία που προσεύχεται και ταυτόχρονα παρακολουθεί τον δύσκολο κατάπλου του συζύγου της, περιγράφεται με παραστατικό τρόπο. (σελ 274-275). Και τούτο το διήγημα εμπεριέχει εκτενείς και ενδιαφέρουσες ναυαγιακές αναφορές.
  2. «Ψυχοσάββατον» (Γ’ 299-311). Εδώ μνημονεύεται πάλι ξέσπασμα σφοδρής νοτιάς, στο ευάλωτο σε τέτοιους καιρούς, λιμάνι της Σκιάθου, όπου ο καπετάν – Λιμπέριος, στην προσπάθειά του να διασώσει το όμορφο μικρό ιστιοφόρο του (κότερο), χάνεται μαζί με αυτό καθώς συντρίβεται στα βράχια. Οι αγωνιώδεις στιγμές του συμβάντος (σελ. 304) όπου ο ιδιοκτήτης μάταια παλεύει με τα στοιχειά της φύσης, προσπαθώντας με τα χέρια του να απομακρύνει το σκάφος, δίνονται με ιδιαίτερη γλαφυρότητα από τον θαλασσογράφο Μωραϊτίδη. Και σε τούτο το διήγημα, όπως και στο προηγούμενο καταδεικνύεται η επικινδυνότητα και το επισφαλές του σκιαθίτικου λιμανιού στους σφοδρούς νοτιάδες. Το γεγονός του ναυαγίου εδώ σημειώνεται παρενθετικά ως προς την κυρίως υπόθεση του διηγήματος, αλλά αποτελεί μια ιδιαίτερα παραστατική αναφορά οδυνηρού ναυτικού δυστυχήματος.
  3. «Μανουήλα». (Γ’ 325-342). Το διήγημα – προτελευταίο του Μωραϊτίδη – αρχίζει με την περιγραφή των υπολειμμάτων ναυαγισμένου ιστιοφόρου στα αβαθή του λιμανιού της Σκιάθου, προς τον Αγ. Γεώργιο. Πρόκειται για το άλλοτε περήφανο και ευμέγεθες «βρίκιον» «Μανουήλα», ισπανικής ναυπήγησης, του καπετάν – Περμάχου, από τους σπουδαιότερους ντόπιους καραβοκύρηδες (σελ. 325-326). Καλοθάλασσο, όμορφο και περιποιημένο σκαρί με τον έμπειρο, θαλασσόλυκο κυβερνήτη – ιδιοκτήτη του, είχε αντιμετωπίσει πάντοτε μ’ επιτυχία φουρτούνες και φουρτούνες στα νερά του Εύξεινου Πόντου και της Μεσογείου. Μια φορά κοντά στη Σκύρο η αποφυγή οδυνηρού ναυαγίου επιτεύχθηκε θαυματουργικά, με την κατάδυση στη θάλασσα της εικόνας του Αγ. Νικολάου μαζί με κεριά του επιταφίου που χρησιμοποιούνταν ακριβώς γι’ αυτό το σκοπό (σελ.232). Λίγο παρακάτω (σελ. 333) γίνεται πάλι λόγος για την παροιμιώδη σιγουριά του καπετάν – Περμάχου που αψηφούσε κινδύνους, ακόμη κι όταν διαφαίνονταν περίπτωση ναυαγίου. Ομως σε κάποια χειμωνιάτικη κακοκαιρία, παραμονές Χριστουγέννων, κατά τη συνήθη επιστροφή στο νησί, η μοίρα επιφύλαξε άσχημο τέλος. Υπήρχαν ιδιαίτερα έντονα φαινόμενα και η δυνατή φουρτούνα είχε ταλαιπωρήσει το αγέρωχο σκαρί, προκαλώντας ζημιές στην ιστιοφορία του. Η ξαφνική επιδείνωση του καιρού, ενώ προσέγγιζε στη Σκιάθο, μέσα στο πυκνό σκοτάδι, προκάλεσε την πρόσκρουσή του στη νησίδα Ασπρόνησο, με αποτέλεσμα να παίρνει νερά, καθιστώντας δυσκολότερο τον πλου, έστω και αν η απόσταση ήταν μικρή, μιας και η σοροκάδα σάρωνε την περιοχή. Λαβωμένη η άλλοτε περήφανη «Μανουήλα» κατάφερε με κόπο να παρακάμψει μέσα στην δυνατή θαλασσοταραχή τη νησίδα Μαραγκός, αλλά δύσκολα υπάκουε στις μανούβρες με αποτέλεσμα να προσκρούσει και στη βραχονησίδα Δασκαλείο και να καταλήξει μισοβουλιαγμένη προς την πλευρά της Πούντας. Ο καπετάν – Περμάχος υπέστη ισχυρό σοκ και παράλυση από τον καημό του, που ενώ είχε αποφύγει τεράστιες δυσκολίες στα πέλαγα, ναυάγησε στο λιμάνι του νησιού του. Επειδή η ανέλκυση του σκάφους κατέστη αδύνατη γιατί είχε υποστεί σοβαρές ζημιές μη επισκευάσιμες, άρχισε η διάλυσή του με την αφαίρεση κάθε χρήσιμου τμήματός του, επώδυνη διαδικασία που οδήγησε στον θάνατο του ιδιοκτήτη του. Στη συνέχεια το σκαρί αλαφρωμένο, μετακινήθηκε από τα κύματα προς τα αβαθή του Αγ. Γεωργίου, όπου και βρίσκουμε τ’ απομεινάρια του στην αρχή του διηγήματος. Η περιγραφή του ναυαγίου στις σελ 335-338 και πιο κάτω (339- 340) η διάλυση του ναυαγισμένου ιστιοφόρου εντάσσονται, νομίζω, στις πλέον ναυτικές σελίδες του Μωραϊτίδη.
  4. «Βαρκαρογιάννης» (Γ’ 343-369). Διήγημα που παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με την «Αλτανού». Ο νεαρός κεντρικός πρωταγωνιστής της ιστορίας, Βαρκαρογιάννης, ταιριάζει σε πολλά σημεία με τον Μανώλη της Αλτανούς, όντας και οι δύο δεινοί θαλασσοπλόοι και ασχολούνταν με θαλασσινές ασχολίες (μεταφορές,αλιεία) έχοντας αποκτήσει βάρκα – εύρημα στις Β.Α. ακτές του νησιού. Ο Βαρκαρογιάννης, όπως και ο Μανώλης ναυαγούν και πνίγονται έπειτα από το ίδιο «παράπτωμα»: την προτίμηση της ναυτικής εργασίας με ταυτόχρονη αναβολή της θρησκευτικής τους υποχρέωσης. Διαφορά υπάρχει στην αιτία του ναυαγίου, με τον Βαρκαρογιάννη να χάνεται έπειτα από ανατροπή της βάρκας του από φάλαινα – που είχε ξεπέσει στα νερά της Σκιάθου – κοντά στη νησίδα Τσουγκριάς. Ο πνιγμός του υπήρξε τραγικός καθώς εγκλωβίστηκε στο «χαβούνι» της πλώρης, Ακόμη διαφέρει και ο χρόνος του ναυαγίου που εδώ συμβαίνει κατά τις αρχές του φθινοπώρου. Στις σελ. 365-367 περιγράφεται το απροσδόκητο συναπάντημα με το κήτος και η ανατροπή της βάρκας που οδήγησε στην απώλεια του επιβαίνοντα. Νομίζω παρουσιάζεται ενδιαφέρουσα μια πλήρης παράθεση διαφορών και ομοιοτήτων Αλτανούς – Βαρκαρογιάννη, δύο διηγήματα που ολοκληρώνονται με τραγικό ναυάγιο.

Βέβαια στο διηγηματικό έργο του Μωραϊτίδη συναντούμε αρκετές άλλες, σύντομες αναφορές σε φουρτούνες και ναυάγια, μέσα από το ναυτικό βίο των συντοπιτών του.

Ας αναφέρουμε δύο περιπτώσεις:

Α) Στο διήγημα «Ο Μπάρμπα – Δήμαρχος» (Α’ 323-347) – που δεν είναι θαλασσινό – σημειώνεται για τον γαμπρό του ομώνυμου ήρωα (σελ. 333): «Ναυαγήσας εις την Μαύρην Θάλασσαν είχε θραύσει το οστούν της αριστεράς χειρός του, η οποία αδύνατος πλέον, καθιστά αυτόν σχεδόν άχρηστον ως ναυτικόν».

Β) Στο διήγημα «Ο Δεκατιστής» (Β’ 81-139) υπάρχει η αναγραφή στη σελ. 131: «υποπτεύσας ναυαγίον», όταν ο μοναχός του μικρού μοναστηριού της βραχονησίδας άκουσε τις φωνές του εγκαταλειφθέντα κυρ – Δημάκη από την ακτή και υπέθεσε κάποιο ναυτικό ατύχημα.

Η παρούσα έρευνα, ευελπιστούμε να παρουσιαστεί στο μέλλον ολοκληρωμένη με την πλήρη παράθεση των ναυαγιακών αποσπασμάτων του Μωραϊτίδη ώστε να δίνεται στον αναγνώστη ολοκληρωμένη εικόνα του θέματος.

Προς το παρόν ετούτα τα λίγα σε μια πρώτη προσέγγιση μιας ενδιαφέρουσας πτυχής των θαλασσινών σελίδων του εξαίρετου θαλασσογράφου Αλ. Μωραϊτίδη.

Σχετικά άρθρα:

Γρηγόρης Καρταπάνης:Τα ναυάγια στο διήγημα του Αλ. Μωραϊτίδη (Μέρος Α΄)

Γρηγόρης Καρταπάνης:Τα ναυάγια στο διήγημα του Αλ. Μωραϊτίδη (Μέρος Β΄)

Εγγραφείτε στο Newsletter του Ταχυδρόμου