Οι εικόνες προκαλούν σοκ: νεκρά πτηνά παντού στις όχθες της Κάρλας. Ορισμένα σε αποσύνθεση. Αλλα, όπως καταγράφεται σε βίντεο, να προσπαθούν να κουνήσουν τα φτερά τους, να κρατήσουν το κεφάλι τους έξω από το νερό. Παραλύουν. Δεν τα καταφέρνουν. Και αργοπεθαίνουν… Ο υγροβιότοπος της Κάρλας μετατράπηκε σε ένα απέραντο νεκροταφείο για δεκάδες πτηνά, ορισμένα απειλούμενα με εξαφάνιση.
Ρεπορτάζ: ΕΛΕΝΗ ΧΑΝΟΥ
Το καμπανάκι για την κατάσταση της λίμνης ηχεί δυνατότερα από ποτέ: στα 167 ανέρχονται έως 9 Αυγούστου τα νεκρά πτηνά, κυρίως αργυροπελεκάνοι και ροδοπελεκάνοι.
Οι αναλύσεις έδειξαν ότι οι ιστοί των πουλιών έχουν υψηλότατες συγκεντρώσεις ηπατοτοξινών και νευροτοξινών. Οι αναλύσεις των ίδιων κυανοβακτηριακών τοξινών στο νερό έδειξαν ότι το ελάχιστο νερό που έχει απομείνει στη «Λίμνη» Κάρλα και αυτό το καλοκαίρι, έχει επίσης υψηλές συγκεντρώσεις αυτών των τοξινών. Η ανάλυση της σύνθεσης του φυτοπλαγκτού κατά την ίδια περίοδο έδειξε ότι η παραγωγή αυτών των τοξινών οφείλεται σε τοξικά κυανοβακτήρια τα οποία είναι γνωστό ότι «ανθίζουν» στη νέα «Λίμνη» Κάρλα από την επανασύστασή της.
Το θέμα πέρυσι είχε υποβαθμιστεί από τον Περιφερειάρχη Κων. Αγοραστό, ο οποίος είχε αφήσει αιχμές κατά πανεπιστημιακών. Αυτή τη φορά, συγκαλείται σύσκεψη φορέων στην οποία έχουν προσκληθεί και οι ερευνητές…
Οι εικόνες που ταξιδεύουν παντού μπορεί να προκαλούν αποτροπιασμό για το περιβαλλοντικό έγκλημα που δείχνει να συντελείται, δεν είναι όμως κάτι καινούργιο για τους επιστήμονες, που μελετούν τη λίμνη, καταγράφουν τα προβλήματά της και έχουν πολλάκις στο παρελθόν στείλει σήμα S.O.S. για το κατά τ’ άλλα μεγαλύτερο περιβαλλοντικό έργο των Βαλκανίων, με αναφορές και ανακοινώσεις τους. Φωτογραφίες και βίντεο συνιστούν… ξυπνητήρι συνειδήσεων. Από το 2010 όταν είχαν σημειωθεί οι πρώτοι μαζικοί θάνατοι ψαριών έως και σήμερα, φαίνεται να μην έχει αναληφθεί καμία πρωτοβουλία επίσημης αναγνώρισης του προβλήματος και ανάληψης προσπάθειας για την επίλυσή του.
«Το πρόβλημα των κυανοβακτηρίων που «ανθίζουν» στη λίμνη Κάρλα είναι γνωστό ήδη από το 2011- 2012 που μελετούμε τη λίμνη. Το έχουμε γνωστοποιήσει. Εχουμε κάνει αναφορές. Είναι όμως σαν να μη θέλουμε να αναγνωρίσουμε ότι υπάρχει πρόβλημα. Κι αυτό γιατί δεν έχει αναληφθεί καμία δράση για την αντιμετώπιση της κατάστασης. Για εμάς το πρόβλημα δεν είναι κάτι καινούριο. Το νέο στοιχείο είναι οι μαζικοί θάνατοι των πτηνών. Δεν μας προκαλούν όμως έκπληξη δεδομένης της κατάστασης της λίμνης. Ισως όμως αποτελέσουν την αρχή για την αναγνώριση του προβλήματος και την ανάληψη δράσης για την επίλυσή του», αναφέρει σε δηλώσεις του στον ΤΑΧΥΔΡΟΜΟ, ο καθηγητής του Τμήματος Γεωπονίας, Ιχθυολογίας και Υδάτινου Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Κωνσταντίνος Κορμάς. Ο κ. Κορμάς συμμετέχει στην ερευνητική ομάδα που διαπίστωσε τους μαζικούς θανάτους πτηνών στην Κάρλα και ήταν εκείνος που με ανακοίνωσή του δημοσιοποίησε το περιβαλλοντικό έγκλημα που συντελείται αυτή την περίοδο στη λίμνη Κάρλα.
Γνωστό από το 2010
Το πρόβλημα στην ποιότητα του νερού της Κάρλας είχε εντοπιστεί πολύ πιο νωρίς από το 2010. Ερευνητική εργασία με επικεφαλής τον τότε αναπληρωτή καθηγητή του Τμήματος Γεωπονίας Ιχθυολογίας και Υδάτινου Περιβάλλοντος του Π.Θ., Κων. Κορμά, που δημοσιεύτηκε το 2012, καταδείκνυε ότι στο νερό της Κάρλας συνυπάρχουν δύο πολύ τοξικοί και επικίνδυνοι μικροοργανισμοί, οι οποίοι πιθανόν να ευθύνονται για μαζικούς θανάτους ψαριών. Η έρευνα μάλιστα, είχε συμπέσει χρονικά με τους μαζικούς θανάτους ψαριών που είχαν καταγραφεί το 2010 στη λίμνη Κάρλα.
Ακολούθησε και νέα ερευνητική εργασία το 2013 και πάλι από την ερευνητική ομάδα του κ. Κορμά. Τότε αντικείμενο της έρευνας είναι αν οι μικροοργανισμοί που εντοπίστηκαν το διάστημα Μαρτίου – Απριλίου στο νερό της Κάρλας, παραμένουν και τη φθινοπωρινή περίοδο. Διαπιστώθηκε ότι οι μικροοργανισμοί παραμένουν. Ομως διαπιστώθηκαν και επιπλέον τοξικά κυανοβακτήρια που παράγουν τοξίνες.
Νέα μελέτη δημοσιεύεται το 2014 από τον επίκουρο καθηγητή του τμήματος Γεωπονίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, κ. Παναγιώτη Βερίλη. Διαπιστώθηκε ότι οι τοξίνες στο νερό της Κάρλας παράγουν τόσες επιπλέον τοξίνες που αρχίζουν να προσλαμβάνονται από τα ψάρια. Και βρέθηκε ότι το συκώτι των ψαριών (πεταλούδα) είχε επηρεαστεί από τις μικροκυστίνες.
Η τέταρτη μελέτη ήρθε το 2013 από την ομάδα της τότε επίκουρης καθηγήτριας του τμήματος Γεωπονίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και πρόεδρο του Φορέα Διαχείρησης της Κάρλας, Ιφιγένεια Κάγκαλου. Διαπιστώθηκε ότι όταν στο νερό και σε ιστούς ψαριών της Κάρλας υπάρχουν τοξικά κυανοβακτήρια υπάρχουν και τοξίνες.
Χτυπούσαν τα καμπανάκια…
Τα καμπανάκια χτυπούσαν μέσα από τις σελίδες του ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΥ.
- 27/9/2015: «Τοξίνες κίνδυνος στη λίμνη της Κάρλας»
Ομάδααποτελούμενη από τους καθηγητές Ε. Λεβίζου και Κ. Κορμά και τους ερευνητές Γ. Στατήρη, Θ. Παπαδημητρίου, Κ.Μ. Κουκ, προχώρησε στην καλλιέργεια μαρουλιών, για το πότισμα των οποίων χρησιμοποίησε νερό από την Κάρλα.
Σύμφωνα με τη λέκτορα φυσιολογίας φυτών του Τμήματος Γεωπονίας Φυτικής Παραγωγής και Αγροτικού Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, κ. Εφη Λεβίζου, η ανάπτυξη των φυτών δεν φαίνεται να επηρεάστηκε σημαντικά από τις περιεχόμενες στο αρδευτικό νερό μικροκυστίνες.
Εντούτοις, η βιοσυσσώρευση των μικροκυστινών στον βρώσιμο φυτικό ιστό ακολούθησε το πρότυπο της έκθεσης σε αυτές: όσο νωρίτερα κατά τη διάρκεια της ανάπτυξής τους δέχτηκαν τα μαρούλια νερό Κάρλας, τόσο περισσότερο συσσώρευσαν μικροκυστίνες στους υπέργειους ιστούς τους, φτάνοντας μάλιστα σε συγκεντρώσεις που βρίσκονται πολύ υψηλότερα από τα όρια ασφαλείας που έχει θέσει για την ανθρώπινη κατανάλωση ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας. Συγκεκριμένα, στα φυτά που ποτίστηκαν από το στάδιο του σπόρου με νερό Κάρλας μετρήθηκε συγκέντρωση τοξινών κατά 6 φορές πάνω από το όριο, ενώ τα φυτά που έλαβαν νερό Κάρλας σε μεγαλύτερη «ηλικία» βρισκόταν 2,4 φορές πάνω από το όριο. Σημειώνεται ότι οι μικροκυστίνες είναι τοξίνες που προκαλούν βλάβη στο ήπαρ.
Ηδη βρίσκονται σε εξέλιξη και αναμένονται τα αποτελέσματα δύο νέων πειραμάτων: για εδώδιμο φυτό και σε καλλιεργούμενο είδος, τα οποία ποτίζονται με νερό από την Κάρλα.
- 29/9/2015: «Επίσημο καμπανάκι για το νερό της Κάρλα»
Το καμπανάκι κινδύνου για το νερό της λίμνης Κάρλα ήχησε για μία ακόμη φορά κατά την έναρξη των εργασιών του 27ου Επιστημονικού Συνεδρίου της Ελληνικής Εταιρείας της Επιστήμης των Οπωροκηπευτικών από τη Σχολή Γεωπονικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και το Τ.Ε.Ι. Θεσσαλίας, που φιλοξενείται στο ξενοδοχείο Valis Resort στην Αγριά Βόλου. Ερευνητική ομάδα του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, ανάρτησε σε poster τα ευρήματα τριετούς έρευνας, βάσει των οποίων το νερό της λίμνης Κάρλας, μέσα από το οποίο προβλέπεται η άρδευση καλλιεργειών, δεν είναι μόνο ακατάλληλο αλλά ενδεχομένως και επικίνδυνο για τη δημόσια υγεία, καθώς υπάρχουν τοξίνες που περνούν με την άρδευση στο φυτό και ενδεχομένως -με τη βρώση του φυτού- και στον άνθρωπο.
Ωστόσο, υπάρχει μία ακόμη παράμετρος από αδημοσίευτα στοιχεία έρευνας που έχει εκπονήσει ο καθηγητής του τμήματος Γεωπονίας, Ιχθυολογίας και Υδάτινου Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, κ. Κων. Κορμάς μαζί με τη συνάδελφό του καθηγήτρια στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, κ. Μαρία Μουστάκα. Διαπιστώθηκε λοιπόν ότι κάποιες φορές ακόμη και το νερό που εισέρχεται στην Κάρλα από τον Πηνειό εμπεριέχει μικροοργανισμούς πιθανώς τοξικούς, δηλαδή το νερό που εισέρχεται είναι ήδη μολυσμένο.
- 2/2/2016: «Νέο S.O.S. μετά από έρευνα στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας»
Μεγάλες συγκεντρώσεις κυανοβατηρίων που σε ορισμένες τους μορφές είναι τοξικά για τον ίδιο τον άνθρωπο, έχουν εντοπιστεί στη λίμνη Κάρλα. Η Κάρλα βρίσκεται σε πολύ δεινή θέση εξαιτίας των ρυπαντικών φορτίων με τα οποία επιβαρύνεται, ενώ άμεσα ξεκινά μελέτη για να διαπιστωθεί κατά πόσο μολύνεται και από το εσωτερικό της: ο πυθμένας της λίμνης που κάποτε ήταν αγροτική έκταση περιέχει επίσης νιτρικά και φωσφορικά φορτία που θα διερευνηθεί κατά πόσο περνούν στην υδάτινη στήλη. Ακόμη και όλα τα μέτρα να ληφθούν για την προστασία της λίμνης, η Κάρλα θα χρειαστεί αρκετά χρόνια για να «συνέλθει».
Τα παραπάνω επεσήμανε ο υποψήφιος διδάκτορας του τμήματος πολιτικών μηχανικών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Νικ. Μέλλιος στο πλαίσιο παρουσίασης του ερευνητικού του προγράμματος με θέμα «Μαθηματική μοντελοποίηση της τροφικής κατάστασης και των θρεπτικών ροών της λίμνης Κάρλας: διερεύνηση διαχειριστικών σεναρίων υπό κλιματική αλλαγή», το οποίο εκπονήθηκε με επιβλέπουσα την αναπληρώτρια καθηγήτρια Χρυσή Λασπίδου. Η έρευνα παρουσιάστηκε στο πλαίσιο της 4ης ημερίδας που διοργάνωσε η Κοσμητεία της Πολυτεχνικής Σχολής για την παρουσίαση της ερευνητικής δραστηριότητας των τμημάτων της.
- 6/2/2016: «Σοβαρά προβλήματα ποιότητας νερού»
Επισημάνσεις για την ποιότητα του νερού στην Κάρλα, «μια λίμνη που δεν βρίσκεται σε καλή κατάσταση» περιλαμβάνονται στον απολογισμό του προγράμματος παρακολούθησης των ελληνικών λιμνών από το Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας. Η υπεύθυνη του προγράμματος του Ελληνικού Κέντρου Βιοτόπων – Υγροτόπων (ΕΚΒΥ) κ. Βάσω Τσιαούση, τόνισε πως με βάση τα στοιχεία του απολογισμού του προγράμματος από το 2012 μέχρι και το 2015, προκύπτει ότι η λίμνη δεν είναι σε καθόλου καλή κατάσταση. Τα τελευταία έτη μετά την αποκατάσταση της λίμνης, τα αποτελέσματα δείχνουν υποβάθμιση της ποιότητας των υδάτων της (περίοδος παρακολούθησης 2012 – 2015). Σε ό,τι αφορά στα φυσικοχημικά στοιχεία, η λίμνη είχε εξαιρετικά υψηλή ειδική αγωγιμότητα, οι συγκεντρώσεις του ολικού φωσφόρου για τα έτη 2014-2015 δείχνουν εικόνα υπερεύτροφης λίμνης, ενώ η επικράτηση κυανοβακτηρίων σε πολλά δείγματα αποτελεί επιπρόσθετη ένδειξη υποβάθμισης.
- 26/6/2016: Θέμα στην επιτροπή περιβάλλοντος της Βουλής
Νέο σήμα S.O.S. για την Κάρλα από τα πλέον επίσημα χείλη στα πλέον αρμόδια… ώτα. Η λίμνη είναι ευτροφική στα όρια του υπερευτροφισμού, ενώ κυανοβακτήρια επικίνδυνα για την ανθρώπινη υγεία αλλά και για την ίδια τη ζωή στη λίμνη παρατηρούνται καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους… Η υπό ανασύσταση λίμνη είναι υποβαθμισμένη από τη γέννησή της. Η ανάγκη ολοκλήρωσης των τεχνικών έργων που σχετίζονται άμεσα με την ποιότητα νερών της Κάρλας, είναι επιτακτική. Μιλώντας στην υποεπιτροπή υδατικών πόρων της ειδικής μόνιμης επιτροπής προστασίας περιβάλλοντος της Βουλής, στα τέλη του Ιουνίου, η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και πρόεδρος του φορέα διαχείρισης Κάρλας, Μαυροβουνίου, Κεφαλόβρυσου και Βελεστίνου, Ιφιγένεια Κάγκαλου, ζήτησε την άμεση ολοκλήρωση και λειτουργία των αρδευτικών έργων, που θα συμβάλλουν στη μείωση της παραμονής του νερού στη λίμνη και άρα στη βελτίωση μακροπρόθεσμα της ποιότητάς του.
Ο κίνδυνος υποβαθμιζόταν
Το πρωτοσέλιδο δημοσίευμα για τα μαρούλια που ποτίστηκαν με νερό της Κάρλας, επιχειρήθηκε τότε να υποβαθμιστεί και μαζί και ο κίνδυνος για το οικοσύστημα.
Σε δηλώσεις του στο περιθώριο επίσκεψής του στο Νοσοκομείο Βόλου, ο περιφερειάρχης Θεσσαλίας, Κων. Αγοραστός είχε δηλώσει:
«Το νερό στον ταμιευτήρα της Κάρλας δεν είναι για πόση αλλά μόνο για τις ανάγκες της λίμνης και για χρήσεις άρδευσης. Το έργο δεν είναι ολοκληρωμένο. Είχε χρόνια να μπει καιρό στη λίμνη. Φέτος μπήκε νερό από την Πηνειό και εμπλούτισε τον ταμιευτήρα. Οταν ολοκληρωθεί το έργο, ο καθένας να κάνει τις μελέτες του κι εμείς είμαστε οι πρώτοι που ενδιαφερόμαστε για την περιβαλλοντική διάσταση του έργου. (…)
Καλές είναι οι μελέτες, τα πειράματα αλλά καλό είναι να έρχονται και σε εμάς να μας ενημερώνουν, να συζητούμε (…). Καλά είναι να κάνουν τις μελέτες τους, πρέπει να βγάλουν paper, πρέπει να γίνουν γνωστοί, πρέπει να δείξουν το έργο τους. Λογικό είναι αυτό, Ακαδημαϊκοί είναι, κι εγώ Ακαδημαϊκός είμαι και ξέρω και βάσει των δημοσιευμάτων των μελετών, παίρνεις την προαγωγή σου. Ιδίως όταν είσαι ελεύθερος, χρειάζεσαι δημοσιεύσεις για να ανεβείς (…). Εμείς είμαστε αρμόδιοι για να κάνουμε το έργο και με υπέρβαση των αρμοδιοτήτων μας θα κοιτάξουμε και το περιβάλλον. Αυτή τη στιγμή όμως δεν τίθεται θέμα ούτε να πιει νερό κανείς ούτε να ποτίσει».
1.047 παραβιάσεις σε 1.440 ημέρες
Την ίδια ώρα, ενώ ο κίνδυνος υπήρχε, το πρόβλημα υποβαθμιζόταν και καμία πρωτοβουλία δεν αναλαμβάνονταν, οι φύλακες του φορέα διαχείρισης κατέγραφαν διαρκείς παραβιάσεις στη λίμνη Κάρλα.
Σε δημοσίευμα του ΤΑΥΧΡΟΜΟΥ στις 9/10/2015 αναφερόταν ότι: «Στις 1.057 ανέρχονται αριθμητικά οι παραβιάσεις που έχουν καταγραφτεί σε σύνολο 1.440 ημερών, τα τελευταία τέσσερα χρόνια δηλαδή! Εχοντας άγνοια κινδύνου για τις συνέπειες των πράξεών τους, άτομα μπαίνουν μέσα στη λίμνη και ψαρεύουν, κτηνοτρόφοι αφήνουν τα ζώα τους να βόσκουν και να πίνουν νερό, άλλοι κυνηγούν κι άλλοι κόβουν ξύλα (…). Στην περιοχή της Κάρλας είναι απαγορευμένη οποιαδήποτε ανθρώπινη δραστηριότητα, μέχρι να ολοκληρωθεί το έργο. Καθημερινά όμως καταγράφονται παραβιάσεις του χώρου (…). Οι πιο συχνές παραβιάσεις αφορούν στην παράνομη αλιεία. Συνολικά σε μία τετραετία καταγράφτηκαν 758 περιστατικά παράνομης αλιείας στα νερά της Κάρλας, που περιέχουν τοξίνες, μεταξύ των οποίων και ηπατοτοξίνες που προκαλούν βλάβες στο ήπαρ. Πιο δύσκολη είναι η αντιμετώπιση των κτηνοτρόφων που προέρχονται από τις παρακάρλιες εκτάσεις. Εξω από την περιοχή του Ταμιευτήρα είναι οριοθετημένος βοσκότοπος και συχνά ζώα περνούν στην απαγορευμένη ζώνη. Βόσκουν και πίνουν νερό από τη λίμνη, τα προηγούμενα χρόνια ακόμη και μέσα από τις τάφρους όπου το νερό ήταν ακόμη χειρότερο ποιοτικά (…). Σημειώνεται ότι συνολικά την τελευταία τετραετία έχουν καταγραφεί 189 παραβιάσεις που αφορούν τόσο σε ζώα που εισέρχονται στη λίμνη όσο και σε παράνομες αποθέσεις σκουπιδιών και χρήση φυτοφαρμάκων. Καταγράφηκαν επιπλέον 82 περιστατικά λαθροθηρίας και 28 λαθροϋλοτομίας.
Η λίμνη χρειάζεται ροή νερού καλής ποιότητας
Οι εικόνες με τα νεκρά πτηνά προκάλεσαν παρέμβαση του περιφερειάρχη Θεσσαλίας, Κων. Αγοραστού, ο οποίος έχει συγκαλέσει σύσκεψη στην έδρα της περιφέρειας, με τη συμμετοχή του φορέα διαχείρισης, του καθηγητή, Κων. Κορμά, την κτηνιατρική υπηρεσία και κάθε αρμόδιο φορέα.
Η σύσκεψη έχει προσδιοριστεί για την Τετάρτη 17 Αυγούστου, στις 12 το μεσημέρι. «Είναι θετική η κινητοποίηση. Αφενός για την αναγνώριση του προβλήματος, αφετέρου για να δρομολογηθούν λύσεις», επεσήμανε ο κ. Κορμάς.
Το κυρίαρχο για τον ίδιο, προκειμένου να μπορέσει η Κάρλα να έχει μέλλον είναι να υπάρχει νερό και καλής ποιότητας νερό στη λίμνη. «Πρέπει να εξασφαλίσουμε τη ροή νερού καλής ποιότητας στην Κάρλα αν θέλουμε να μιλάμε για οικολογική ποιότητα», επεσήμανε.
Σήμερα το νερό στη λίμνη περιορίζεται στα 50 εκατοστά…
