Το εκδοτικό έργο της Εταιρείας Θεσσαλικών Ερευνών

το-εκδοτικό-έργο-της-εταιρείας-θεσσαλ-37452

Του ΓΡΗΓΟΡΗ ΚΑΡΤΑΠΑΝΗ, Μέλους της Εταιρείας Θεσσαλικών Ερευνών

Mισό αιώνα συνεχούς δημιουργικής πορείας συμπληρώνει οσονούπω η Εταιρεία Θεσσαλικών Ερευνών (Ε.Θ.Ε.), μια και ήδη διατρέχει το πεντηκοστό έτος από την ίδρυσή της. Σ’ ετούτα τα οπωσδήποτε αρκετά χρόνια, καταγράφει διακριτή παρουσία στον χώρο των γραμμάτων και του πνεύματος, με γόνιμη δράση και παραγωγή πολιτιστικού προϊόντος υψηλών προδιαγραφών, που σαφώς ξεπερνά τα όρια της εντοπιότητας και επεκτείνεται σε πανελλαδικό, αλλά και διεθνές ακόμη επίπεδο.

Οι απαρχές της προσπάθειας για συγκρότηση ενός τέτοιου επιστημονικού ιδρύματος στον θεσσαλικό χώρο ανιχνεύονται ακόμη μακρύτερα στο παρελθόν, όταν στα 1964 δρομολογήθηκαν οι διαδικασίες προς αυτή την κατεύθυνση, με την πρωτοβουλία πνευματικών φορέων του Βόλου και δραστήριων προσώπων με όραμα. Αν κι εκείνες οι πρώτες επαφές δεν ευοδώθηκαν άμεσα, για ποικίλους λόγους, οι διεργασίες συνεχίστηκαν και η υλοποίηση του ζητούμενου πραγματοποιήθηκε στις αρχές του 1971, με την έγκριση του καταστατικού της ΕΘΕ από το Πρωτοδικείο Βόλου και ακολούθως, σε σύντομο χρονικό διάστημα, τον Ιούλιο του ίδιου χρόνου ξεκινούν και οι δραστηριότητές της. Από κει και πέρα καταγράφεται πολυσχιδής πνευματική – πολιτιστική πορεία με ποικίλες εκδηλώσεις, εκδόσεις, ομιλίες, ημερίδες, εκθέσεις, συνέδρια, οργάνωση βιβλιοθήκης και αρχειακού υλικού, την ίδρυση του Τοπικού Ιστορικού Αρχείου Μαγνησίας, που εξελίχθηκε στα σημερινά ΓΑΚ, τον θεσμό του Λαϊκού Πανεπιστημίου, διάφορα σεμινάρια κ.λπ. Ολες οι δραστηριότητές της Εταιρείας διακρίνονται από την πρωτοτυπία και την επιστημονικότητά τους και την καθιερώνουν ανάμεσα στους κορυφαίους φορείς προσφοράς σπουδαίου πολιτιστικού έργου. Το σύνολο του έργου της ΕΘΕ, για την πρώτη τεσσαρακονταετία του βίου της, καταγράφεται αναλυτικά στο έντυπο «Εταιρεία Θεσσαλικών Ερευνών – 40 χρόνια στις επάλξεις του βολιώτικου πολιτισμού – Η δημιουργική πορεία στον χώρο των γραμμάτων», που εκδόθηκε το 2011, όταν πραγματοποιήθηκε και η βράβευση της Εταιρείας από την Ακαδημία Αθηνών για τη συνολική πνευματική προσφορά της.

Ιδιαίτερη αναφορά χρειάζεται, θαρρώ, στο εκδοτικό έργο της ΕΘΕ, που βέβαια ξεχωρίζει επίσης για την υψηλή του ποιότητα και διακρίνεται σε τρεις επιμέρους κατευθύνσεις:

Α) Το Αρχείο Θεσσαλικών Μελετών (ΑΘΜ), που αποτελεί το επίσημο επιστημονικό περιοδικό όργανό της.

Β) Τις αυτόνομες εκδόσεις πρωτότυπων μελετών, μονογραφιών κ.λπ.

Γ) Τα συλλεκτικά ημερολόγια.

Αρχείο Θεσσαλικών Μελετών

Το ΑΘΜ είναι, όπως είπαμε, το περιοδικό επιστημονικό σύγγραμμα της ΕΘΕ, στο οποίο δημοσιεύονται πρωτότυπες μελέτες, ιδιαίτερου ενδιαφέροντος από συγγραφείς εγνωσμένου κύρους. Εως σήμερα έχουν κυκλοφορήσει 21 πολυσέλιδοι τόμοι και η δημοσίευση των μελετών σε αυτούς εγκρίνεται από ειδική επιστημονική επιτροπή και το Δ.Σ. της Εταιρείας. Η περιοδικότητα της έκδοσης παρουσιάζει βέβαια κάποιες «αρρυθμίες» απότοκες των οικονομικών δυνατοτήτων του εκδότη φορέα, που συνήθως διέπονται από… λιτότητα. Ευτυχώς που η συνδρομή ευαισθητοποιημένων φορέων ή προσώπων καλύπτει, αρκετές φορές, με επάρκεια τη συνήθη εγγενή αδυναμία. Στα τρία πρώτα χρόνια (1971, ‘72, ‘73) η έκδοση του ΑΘΜ πραγματοποιείται κάθε χρόνο, στη συνέχεια όμως ακολουθούν κενά, που άλλοτε διευρύνονται κι άλλοτε περιορίζονται. Συνεχόμενη κάθε έτος έκδοση του ΑΘΜ έχουμε επίσης στα 1991 – 1992 και από το 2004 έως το 2008. Στους 21 έως σήμερα τόμους, που αριθμούν συνολικά πάνω από 6.000 σελίδες, εμπεριέχονται 239 πρωτότυπες μελέτες, ιδιαιτέρου επιστημονικού ενδιαφέροντος, από δόκιμους συγγραφείς, πολλές από τις οποίες είναι πολυσέλιδες, καλύπτοντας τις επιστήμες ιστορίας, αρχαιολογίας, γλωσσολογίας, φιλοσοφίας, φιλολογίας, τέχνης, λαογραφίας, αλλά και θετικών επιστημών. Ενδεικτικά αναφέρουμε κάποια ονόματα συγγραφέων, μια και πλήρης κατάλογος δεν γίνεται να χωρέσει στα όρια του παρόντος άρθρου: Γιάννης Σακελλίων, Γιώργος Θωμάς, Κώστας Λιάπης, Γιάννης Μουγογιάννης, Χαρ. Χαρίτος, Δημ. Παντελοδήμος, Γιώργος Χουρμουζιάδης, Αχ. Λαζάρου, Χρ. Χειμώνας, Απ. Παπαθανασίου, Αννίτα Πρασσά, Δημ. Σιάτρας, Μηλ. Καραθάνου, Δημ. Τσιλιβίδης, Γ. Κοντομήτρος, Μαρία Σπανού, Ευ. Γκόμας κ.ά.

Ορισμένοι τόμοι είναι αφιερωματικοί σε πρόσωπα ή γεγονότα κατά ένα μέρος τους ή ολόκληροι. Ο 13ος στον αντιπρόεδρο της ΕΘΕ και συγγραφέα Γιάννη Σακελλίωνα, ο 14ος στον πρόεδρο της ΕΘΕ και διεθνούς φήμης λαογράφο Κίτσο Μακρή, ο 15ος στον Βολιώτη δικηγόρο και διανοητή Μένιο Μουρτζόπουλο, ο 16ος στον Βολιώτη δικηγόρο και κριτικό κινηματογράφου Νίκο Κολοβό, ο 19ος στον συγγραφέα, ιδρυτικό μέλος της ΕΘΕ και επί χρόνια ταμία της Γιάννη Μουγογιάννη, ο 18ος στον Αλ. Παπαδιαμάντη για τα 100 χρόνια από τον θάνατό του, ο 17ος στο σημαντικό για τον Βόλο έτος 1908 και ο 20ός στον Βόλο του Μεσοπολέμου (πρακτικά συνεδρίου με τίτλο «Η περιοχή του Βόλου από τον πρώτο ώς τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο», που διοργανώθηκε από την ΕΘΕ το τριήμερο 15 – 17 Οκτωβρίου 2011). Η πρωτοτυπία και η ποιότητα των μελετών στο ΑΘΜ το τοποθετούν στην κορυφή των περιοδικών επιστημονικών εντύπων. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι ζητείται σε γνωστά πανεπιστημιακά ιδρύματα, βιβλιοθήκες κ.λπ. της Ελλάδας και του εξωτερικού σε Ευρώπη και Αμερική.

Ολες οι μελέτες, που εμπεριέχονται στους τόμους του ΑΘΜ, έχουν κυκλοφορήσει αυτόνομα και σε περιορισμένο αριθμό ανατύπων.

Στις περιοδικές εκδόσεις της ΕΘΕ συμπεριλαμβάνεται και το βραχύβιο «Ενημερωτικό δελτίο», που κυκλοφόρησε μόλις σε δύο τευχίδια (Φεβρουάριος ’95, Απρίλιος ’96) με πρωτοβουλία του τότε προέδρου της Δημ. Σιάτρα και τη συνδρομή του μέλους του Δ.Σ. Βαγγέλη Νίκου. Σ’ αυτά καταγράφονται δραστηριότητες της Εταιρείας και οι ταξινομήσεις του αρχειακού της υλικού από τα αρχεία Γιάννη Κορδάτου και Κώστα Στριμμένου.

Αυτόνομες εκδόσεις

Εξίσου πρωτότυπες και επιστημονικές από συγγραφείς εγνωσμένου κύρους στην ειδικότητά τους είναι και οι μελέτες, που εξέδωσε αυτόνομα η ΕΘΕ, από την ίδρυσή της έως σήμερα. Φθάνουν τις 15 και πολλές έχουν ήδη εξαντληθεί. Ας μνημονεύσουμε χρονολογικά τους τίτλους τους:

1. Β. Κύρκου: «Η ποίηση ως γλωσσολογικό πρόβλημα στον Αριστοτέλη», Βόλος 1972, σ.σ. 192 (εξαντλημένο).

2. Μ. Θεοχάρη: «Οδηγός Μουσείου Βόλου», Βόλος 172, σ.σ. 126 (εξαντλημένο).

3. Αλ. Νικονάνου: «Θεσσαλικά ιερά Δήμητρας και κοροπλαστικά αναθήματα», Βόλος 1973, σ.σ. 152.

4. Γ. Χουρμουζιάδη: «Η ανθρωπόμορφη ειδωλοπλαστική της Νεολιθικής Θεσσαλίας. Προβλήματα κατασκευής, τυπολογίας και ερμηνείας», Βόλος 1973, σ.σ. 400 (εξαντλημένο).

5. Γ. Χουρμουζιάδη: «Το Νεολιθικό Διμήνι», Βόλος 1979, σ.σ. 240 (εξαντλημένο).

6. Χ. Χαρίτου: «Το Παρθεναγωγείο και τα Αθεϊκά του Βόλου. Η αλληλογραφία των πρωταγωνιστών», Βόλος 1980, σ.σ. 344 (εξαντλημένο).

7. Γ. Μουγογιάννη: «Η Πανθεσσαλική Αγροτική Ενωση 1919 – 1925», Βόλος 1990, σ.σ. 86.

8. Χ. Χαρίτου: «Η Εμπορική Σχολή του Βόλου (1900 – 1977)», Βόλος 1992, σ.σ. 40.

9. Χ. Χαρίτου: «Η Αχιλλοπούλειος Εμπορική Σχολή Τσαγκαράδας», Βόλος 1992, σ.σ. 55.

10. Γ. Θωμά: «Κώστας Στριμμένος – Ο τελευταίος ιατροφιλόσοφος του Βόλου», Βόλος 1997, σ.σ. 220.

11. Συλλογικός τόμος: «Ο Βόλος και η περιοχή του στην ιστορική τους διαδρομή», Βόλος 2004, σ.σ. 488. Επετειακή, δίγλωσση έκδοση με τη συνδρομή της Γενικής Γραμματείας Ολυμπιακών Αγώνων και του Υπουργείου Πολιτισμού, για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004.

12. Χ. Χαρίτου: «Στιγμές του εργατικού κινήματος στον Βόλο (1907 – 1918)», Βόλος 2008, σ.σ. 158.

13. Γ. Κοντομήτρου: «Η πόλι της γκαρντένιας», Βόλος 2009, σ.σ. 360.

14. Γ. Θωμά: «Οι λαϊκές βρύσες του Πηλίου», Βόλος 2011, σ.σ. 143.

15. Συλλογικό έργο: «Εταιρεία Θεσσαλικών Ερευνών. 40 χρόνια στις επάλξεις του βολιώτικου πολιτισμού. Η δημιουργική πορεία στον χώρο των γραμμάτων», Βόλος 2011, σ.σ. 148.

Συλλεκτικά ημερολόγια

Η απουσία πραγματοποίησης αυτόνομων εκδόσεων από την ΕΘΕ σ’ όλη σχεδόν την τελευταία δεκαετία αντισταθμίζεται από την έκδοση σκληρόδετων, συλλεκτικών ημερολογίων, που είναι αφιερωμένα σε κάποιο θέμα ή πρόσωπο.

Πρόκειται για προσεγμένες εκδόσεις, που εκτός από το καθαρά χρηστικό τους μέρος, εμπεριέχουν και ενδιαφέροντα πρωτότυπα κείμενα σχετικά με το θέμα του ημερολογίου. Η αρχή έγινε με το ημερολόγιο «Πηλειορείται εν Αιγύπτω», με υλικό από το αρχείο των Ζαγοριανών Αιγυπτιωτών Κωνσταντίνου και Απόστολου Κωνσταντινίδη, γνωστών λόγιων και συγγραφέων, για το έτος 2014, με την αποδοχή να ξεπερνά και τις πιο ευοίωνες προσδοκίες, αφού εξαντλήθηκαν όλα τα αντίτυπα. Ετούτη, την πρώτη, διερευνητική θα έλεγα, εκδοτική προσπάθεια, ακολούθησε, παρά τη θετική ανταπόκριση, παύση δύο ετών, ώσπου να δρομολογηθεί η κατ’ έτος έκδοση ημερολογίου, που συνεχίζεται τώρα για τέσσερα χρόνια, από το 2017 έως το 2020. Τα έως σήμερα ημερολόγια, που κυκλοφόρησαν, είναι αφιερωμένα σε ζωγράφους, που έχουν άμεση ή έμμεση σχέση με τον τόπο μας και άφησαν βέβαια το δικό τους εικαστικό αποτύπωμα με το έργο τους. Η αρχή έγινε το 2017 με τον γνωστό λαϊκό ζωγράφο του Βόλου Νίκο Χριστόπουλο (1880 – 1967) για τη συμπλήρωση 50 χρόνων από τον θάνατό του. Ακολούθησε (2018) το ημερολόγιο αφιερωμένο στον παγκοσμίου φήμης Ιταλό ζωγράφο Τζιόρτζιο Ντε Κίρικο, που γεννήθηκε και πέρασε τα παιδικά του χρόνια στον Βόλο. Ο καταξιωμένος λαϊκός ζωγράφος Θεόφιλος Χατζημιχαήλ (1868 – 1934) παρουσιάζεται στο ημερολόγιο του 2019. Οπως είναι γνωστό για τριάντα χρόνια (1897 – 1927) διέμενε και δημιουργούσε στον Βόλο και τη γύρω περιοχή, προτού αναχωρήσει οριστικά για το νησί του, τη Λέσβο. Τέλος, για τη φετινή χρονιά το ημερολόγιο είναι αφιερωμένο στον επίσης διεθνούς φήμης ζωγράφο Γιώργο Γουναρόπουλο (1889 – 1977), καλλιτέχνη με ιδιαίτερο προσωπικό ύφος, που εκτός των άλλων αγιογράφησε τον ιερό ναΐσκο της Αγίας Τριάδος στο Νοσοκομείο Βόλου.

Σε όλα τα ημερολόγια εμπεριέχονται πρωτότυπα κείμενα έγκριτων μελετητών σχετικά με το παρουσιαζόμενο πρόσωπο, ώστε αυτά ν’ αποτελούν, πέρα από τη χρηστική τους ιδιότητα, αυτόνομα βιβλία, συλλεκτικές εκδόσεις, που κοσμούν τις βιβλιοθήκες διαχρονικά.

Απόδειξη της ποιότητάς τους, εσωτερικά και εξωτερικά, αποτελεί η εξάντληση όλων των αντιτύπων και των τεσσάρων συλλεκτικών ημερολογίων, αφού έτυχαν ευρύτατης ή καθολικής μάλλον αποδοχής από το τοπικό κοινό και όχι μόνο.

***

Η εξάπλωση της πανδημίας αποτέλεσε, κάτι βέβαια αναμενόμενο, τροχοπέδη στις δραστηριότητες της ΕΘΕ, όπως άλλωστε και σε όλους τους αντίστοιχους φορείς, σε εποχή που υπήρχε προγραμματισμένη πλούσια ακολουθία εκδηλώσεων με βιβλιοπαρουσιάσεις, εκθέσεις φωτογραφικού – αρχειακού υλικού ή συνδιοργανώσεις με άλλα σωματεία της πόλης μας.

Η αναπόφευκτη ανάσχεση προκάλεσε οπωσδήποτε αναστάτωση, καθώς πρωταρχικός στόχος είναι η διασφάλιση της υγείας όλων και μεταφέρονται όλες οι αναβληθείσες εκδηλώσεις σε ευθετότερο χρόνο, όταν το επιτρέψουν οι συνθήκες.

Με την πλήρη επαναφορά στην ομαλή καθημερινότητα η ΕΘΕ επιφυλάσσεται να επιστρέψει δυναμικά στις δραστηριότητές της, συνεχίζοντας απρόσκοπτα την προσφορά του αξιοπρόσεχτου πολιτιστικού – πνευματικού της έργου.

Εγγραφείτε στο Newsletter του Ταχυδρόμου