Το θωρηκτό Αβέρωφ, τρόμος των Τούρκων

Η καθολική κυριαρχία του ελληνικού στόλου στο Β. Αιγαίο το Δεκέμβρη του 1912 υπήρξε αδιαμφισβήτητη, αλλά και επιβεβλημένη. Η κατάσταση στη Μακεδονία είχε σταθεροποιηθεί με την ολοκλήρωση -προς το παρόν τουλάχιστον- των επιχειρήσεων και την κατάληψη από τους εταίρους της βαλκανικής συμμαχίας των αντίστοιχων εδαφών από τις αρχές Νοεμβρίου. Επιπλέον στα τέλη του ίδιου μήνα οι άλλοι σύμμαχοι σύναψαν ανακωχή με την Οθωμανική Αυτοκρατορία και η Ελλάδα συνέχισε μόνη της την πολεμική αντιπαράθεση. Εκτός όμως από τον χερσαίο αγώνα, ολοκληρώνονταν και η κατάληψη όλων των νησιών του ΒΑ Αιγαίου. Έχοντας πλέον τα ελληνικά πλοία τον πλήρη θαλάσσιο έλεγχο, απέμενε μοναδική εκκρεμότητα, το μέτωπο της Ηπείρου, με τα Γιάννενα να αποτελούν τον τελευταίο θύλακα αντίστασης των Τούρκων. Η μεταφορά δυνάμεων προς τα εκεί, καταδείχνει την αποφασιστική θέληση της κυβέρνησης να τελειώσει όσο το δυνατόν γρηγορότερα τον απελευθερωτικό αγώνα σε όλους τους τομείς. Ο στόλος με επικεφαλής το θωρακισμένο καταδρομικό Γ. ΑΒΕΡΩΦ, το οποίο είχε καταστεί ο φόβος και ο τρόμος του εχθρού. Αν και είχε επιβάλλει την παρουσία του στον θαλάσσιο χώρο, έπρεπε ακόμη να αντιμετωπίσει κατά το Δεκέμβριο του 1912 (αλλά και αργότερα) τις όποιες προκλήσεις ή κινήσεις αντιπερισπασμού θα προσπαθούσε να δημιουργήσει ο αντίπαλος. Πέρα από τα σημαντικά γεγονότα που μνημονεύσαμε στο προηγούμενο δημοσίευμα, παρουσιάστηκαν στην ίδια χρονική περίοδο αρκετά μικροεπεισόδια, που συντηρούσαν το κλίμα έντασης και τη διαρκή παρακολούθηση. Ο αποκλεισμός του τουρκικού στόλου ναι μεν υπήρξε επιτυχής, πλην όμως δεν έλειψαν οι διάφοροι λεονταρισμοί του τύπου βγαίνω δεν βγαίνω από τα στενά του Ελλησπόντου, με τα ελληνικά πληρώματα να βρίσκονται πάντοτε σε εγρήγορση. Οι απόπειρες του εχθρού, παρότι είχαν το χαρακτήρα του ναυτικού κλεφτοπόλεμου, χωρίς ιδιαίτερη σοβαρότητα, στην εξέλιξη τους αποδείκνυαν την υπεροπλία μας. Να σημειώσουμε εδώ πως μετά την συνθηκολόγηση με τη Βουλγαρία ολόκληρος ο οθωμανικός στόλος μπορούσε αναπόσπαστος να αντιπαρατεθεί στο σύνολό του με τον ελληνικό, γι’ αυτό και τα πιο πολλά ναυτικά συμβάντα παρουσιάζονται κατά τον τελευταίο μήνα του 1912 και δώθε.
Η κατάληξη της ναυμαχίας της Ελλης έπληξε καίρια το ηθικό του εχθρού, πέρα από τίς καθόλου αμελητέες απώλειες ή βλάβες στα πλοία. Η καταφανής υπεροχή του σύγχρονου για την εποχή ΑΒΕΡΩΦ προκαλούσε πανικό στους αντιπάλους και μόνη τους ελπίδα παρέμενε η τυχόν πρόκληση σημαντικών αβαριών κατά τη διάρκεια της εμπλοκής. Μόνον έτσι η επανεμφάνισή του θα καθυστερούσε για κάποιο διάστημα, κάνοντας πιο εύκολες τις προσπάθειες εξόδου στο Αιγαίο. Δυστυχώς όμως κάτι τέτοιο παρέμεινε ευσεβής πόθος και η οδυνηρή είδηση Αβέρωφ γκέλιορ (ο Αβέρωφ έρχεται) ακούγονταν από τους ασυρμάτους των τουρκικών πλοίων.
Στις 9/12 παρουσιάζεται η πρώτη απόπειρα εξόδου, μετά το στραπάτσο της Έλλης, με την εμφάνιση ομάδας πολεμικών, τα οποία άμεσα συνεπλάκησαν με τα περιπολούντα αντιτορπιλικά κοντά στη νήσο Τένεδο, που αποτελούσε και την προκεχωρημένη βάση τους. Στην εξέλιξη της πρώτης επουσιώδους συμπλοκής και οι δύο πλευρές αναλώθηκαν σε καταδιώξεις ή ανταλλαγές βολών από απόσταση, χωρίς να παρατηρηθεί κλιμάκωση της σύγκρουσης. Ισως να μην ήταν άξια ιδιαίτερης αναφοράς τα γεγονότα της 9ης Δεκεμβρίου, αν δεν συνέβαινε κάτι πρωτοποριακό στο ναυτικό πόλεμο. Το υποβρύχιο Δελφίνι εκτέλεσε την πρώτη τορπιλική επίθεση εναντίον πλοίου επιφανείας σε εμπόλεμη κατάσταση. Δυστυχώς όμως υπήρξε ανεπιτυχής, μιας και εκείνη την εποχή ο υποβρυχιακός πόλεμος βρίσκονταν σε εμβρυακή ηλικία, με τα υποβρύχια και τις τορπίλες να παρουσιάζουν συχνά προβλήματα. Η αντιπαράθεση συνεχίστηκε με τον βομβαρδισμό του λιμανιού της Τενέδου και την απόπειρα ένοπλης αντίδρασης των Τούρκων κατοίκων της νήσου, που γρήγορα κατέστειλε η φρουρά των πεζοναυτών, αποφεύγοντας τα χειρότερα. Άλλωστε σύντομα και τα τουρκικά πολεμικά αποχώρησαν βιαστικά από το φόβο και μόνο μιας πιθανής εμφάνισης του Αβέρωφ. Και στη θέα από μακριά του θωρηκτού, η άτακτη φυγή παρουσιάζονταν σαν η μόνη λύση.
Ακολουθεί ένα δεκαήμερο και πλέον ηρεμίας, όπου ολοκληρώνονται οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις σε Λέσβο και (κυρίως ) Χίο, για να δοθεί νέο σύνθημα συναγερμού στις 22 του μήνα. Τα καταδρομικά Μεζητιέ και Χαμηδιέ εξέπλευσαν από τα στενά, με συνοδεία αντιτορπιλικών, για να ακολουθήσουν και τα θωρηκτά. Αρχικά εκδηλώθηκε ανταλλαγή κανονιοβολισμών με τα ελληνικά αντιτορπιλικά, έως ότου η έλευση του Αβέρωφ ξεκαθάρισε τα πράγματα. Άμεση αναστροφή και κάλυψη στην ασφάλεια των στενών. Πληροφορίες ανέφεραν πως αναμένονταν νέα τουρκική επιδρομή τις επόμενες ημέρες από την πιθανή χαλάρωση των μέτρων λόγω της εορτής των Χριστουγέννων. Βέβαια κάτι τέτοιο δεν συνέβαινε και η επαγρύπνηση συνεχίζονταν στο μέγιστο βαθμό, παρότι μαίνονταν και η κακοκαιρία που σίγουρα υποβοηθούσε απόπειρα εξόδου. Στις 28/12 εντοπίζεται από το αντιτορπιλικό Δόξα η ύπαρξη σταθμού οπτικών σημάτων απέναντι από την Τένεδο, τον οποίο και καταστρέφει άμεσα με εύστοχες βολές. Την επομένη η έγκαιρη ειδοποίηση για νέα έξοδο του τουρκικού στόλου σημαίνει πάλι συναγερμό. Ο Αβέρωφ και οι άλλες βαριές μονάδες σπεύδουν στην περιοχή, αν και δεν υπήρχαν καλές καιρικές συνθήκες. Και πάλι η παρουσία του αρκεί για τον επανάπλου του εχθρού στις βάσεις του. Οι περιπολίες εντείνονται στη συνέχεια, γιατί νέα σοβαρή κακοκαιρία επιβάλλει πλήρη ετοιμότητα για τυχόν αντιμετώπιση νέας εμφάνισης εχθρικών πολεμικών. Κάτω από τέτοιες συνθήκες εορτάζεται η Πρωτοχρονιά και την επόμενη νύχτα το τουρκικό καταδρομικό Χαμηδιέ, εκμεταλλευόμενο τη θαλασσοταραχή, διέλαθε της προσοχής των περιπολούντων ανιχνευτικών και εξήλθε στο Αιγαίο. Το γεγονός αυτό αποτελεί και τη μοναδική επιτυχία στη θάλασσα του εχθρού, αφού την επομένη βομβάρδισε στο λιμάνι της Σύρου το εύδρομο Μακεδονία. Ο πρωταρχικός σκοπός της απόδρασης του καταδρομικού όμως δεν πέτυχε. Και δεν ήταν άλλος από το να παρασύρει τον Αβέρωφ να το καταδιώξει, αφήνοντας ελεύθερο το πεδίο για την έξοδο ολόκληρου του τουρκικού στόλου. Ο ευφυής ναύαρχος Κουντουριώτης κατάλαβε πως επρόκειτο για ενέργεια αντιπερισπασμού και δεν ακολούθησε το Χαμηδιέ, παρά τις αντίθετες διαταγές του υπουργείου Ναυτικών. Παρέμεινε στη θέση του και τρεις μέρες αργότερα κατατρόπωσε για άλλη μια φορά τους αντιπάλους του στη ναυμαχία της Λήμνου (5/1/13), δίνοντας έτσι το τελικό χτύπημα.
Ο καταλυτικός παράγοντας των επιτυχιών, πέρα από την σαφή υπεροπλία του Αβέρωφ, υπήρξε, όπως τονίσαμε, η δημιουργία της προκεχωρημένης βάσης του Μούδρου. Με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνονταν η άμεση πρόσβαση στην επικίνδυνη ζώνη και ο ελληνικός στόλος διατηρούσε το τακτικό πλεονέκτημα. Και να σκεφτεί κανείς πώς η συγκεκριμένη απόφαση πάρθηκε λίγο καιρό πριν από την έναρξη του πολέμου, αφού νωρίτερα το επιτελείο προσανατολίζονταν στη εγκατάσταση πολεμικού ναυστάθμου στους Ωρεούς, τη Σκιάθο ή τη Σκύρο. Στις δύο πρώτες περιπτώσεις έπαιζε ρόλο το ότι βρίσκονταν κοντά στο σημαντικό από κάθε άποψη λιμάνι του Βόλου. Αλλωστε το Μάιο του 1912 εκτελούνταν γυμνάσια πολεμικών προπαρασκευών στην περιοχή και ο στόλος ναυλοχούσε εκεί. Όμως τα εκατό περίπου μίλια ως τη Λήμνο καθιστούσαν λαθεμένη αυτή την επιλογή, αφού τα πλοία θα έπρεπε να διανύουν μεγάλες αποστάσεις για τον επιτυχή αποκλεισμό των Τούρκων.
Αναδιφώντας στο ημερολόγιο του ναυάρχου Σ. Δούσμανη, κυβερνήτη του Αβέρωφ τότε, εντοπίζουμε όλα τούτα τα δευτερεύοντα περιστατικά που παραμένουν στο περιθώριο των σημαντικών γεγονότων. Αποδεικνύουν όμως και τούτα, παρά τη μικρότερη σημασία τους, την απόλυτη επιβολή του ελέγχου από τον ελληνικό στόλο στο συγκεκριμένο θαλάσσιο χώρο και την καθοριστική παρουσία του θωρηκτού Αβέρωφ, αποτρέποντας τον εχθρό να βρεθεί σε πλεονεκτική θέση.