ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ
ΘΕΜΑ Α1
α. «Εθνικές γαίες» ήταν οι ακίνητες, οι κτηματικές ιδιοκτησίες των Οθωμανών στις περιοχές που περιήλθαν στον έλεγχο του ελληνικού κράτους. Η γη αυτή ανήκε είτε στο οθωμανικό δημόσιο είτε σε μουσουλμανικά ιδρύματα είτε σε ιδιώτες, ως ιδιοκτησία ή ως δικαίωμα νομής (εκμετάλλευσης). Οι περιουσίες αυτές περιήλθαν στην κυριότητα του ελληνικού κράτους «επαναστατικώ δικαίω». Για τις ελληνικές επαναστατικές κυβερνήσεις αποτέλεσαν το πρώτο και, ουσιαστικά, το μόνο κεφάλαιο στη διάρκεια του πολέμου, γι’ αυτό και χρησιμοποιήθηκαν ως υποθήκη για τη σύναψη δανείων ή ως μέσα εξασφάλισης εσόδων, μέσω της εκποίησής τους. Η έκταση των γαιών αυτών μπορεί να υπολογιστεί μόνο κατά προσέγγιση, καθώς το σχετικό με την έγγειο ιδιοκτησία οθωμανικό καθεστώς ήταν περίπλοκο, όπως και οι μηχανισμοί απογραφής των περιουσιακών στοιχείων. Υπολογίζεται ότι η έκταση των εθνικών κτημάτων ανερχόταν χονδρικά σε 4.000.000 έως 5.000.000 στρέμματα. (σχολικό βιβλίο, σελ. 23-24)
β. Ένα από τα μέτρα κρατικού παρεμβατισμού που έλαβε η ελληνική κυβέρνηση για την αντιμετώπιση της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης που έφτασε και στην Ελλάδα το 1932. Στο εξωτερικό εμπόριο κυριάρχησε προοδευτικά η μέθοδος του διακανονισμού «κλήριγκ». Οι διεθνείς συναλλαγές δεν γίνονταν, δηλαδή, με βάση το μετατρέψιμο συνάλλαγμα αλλά με βάση διακρατικές συμφωνίες που κοστολογούσαν τα προς ανταλλαγή προϊόντα και φρόντιζαν να ισοσκελίσουν την αξία των εισαγωγών με την αντίστοιχη των εξαγωγών, στο πλαίσιο ειδικών λογαριασμών. Για μια χώρα, όπως η Ελλάδα, όπου οι συναλλαγές με το εξωτερικό ήταν έντονα ελλειμματικές, η διαδικασία αυτή, πέρα από τα αρνητικά, είχε και θετικά στοιχεία. (σχολικό βιβλίο, σελ. 54)
γ. Ένα σοβαρό ζήτημα, που επίσης αντιμετωπίστηκε με επιτυχία, ήταν το καθεστώς της τοπικής Εκκλησίας. Με τον Οργανικό Νόμο του 1900, δόθηκε λύση σε ακανθώδη εκκλησιαστικά ζητήματα, όπως ήταν η σχέση της Εκκλησίας της Κρήτης με το Οικουμενικό Πατριαρχείο και η εκλογή Μητροπολίτη και Επισκόπων. Το βασικό σχήμα, που ισχύει με μικρές τροποποιήσεις έως σήμερα, είναι ένα καθεστώς ημιαυτόνομης Εκκλησίας, της οποίας ο Προκαθήμενος εκλέγεται από το Οικουμενικό Πατριαρχείο και η Κρητική Πολιτεία εκδίδει το Διάταγμα της αναγνώρισης και εγκατάστασής του. (σχολικό βιβλίο, σελ. 208)
ΘΕΜΑ Α2
α. Σ
β. Σ
γ. Λ
δ. Λ
ε. Λ
ΘΕΜΑ Β1
Στο σύνταγμα του 1844, οι κομματικές παρατάξεις συμφώνησαν στην ανάγκη να κατοχυρωθούν ορισμένα θεμελιώδη δικαιώματα: η ισότητα απέναντι στο νόμο, η απαγόρευση της δουλείας, το απαραβίαστο του οικογενειακού ασύλου, η ελευθερία γνώμης και τύπου, η προστασία της ιδιοκτησίας, η δωρεάν εκπαίδευση. Μια αδυναμία ήταν το ότι δεν κατοχυρώθηκε συνταγματικά το δικαίωμα του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι, πράγμα που μπορούσε να φέρει εμπόδια στη συγκρότηση κομματικών μηχανισμών. Στο σύνταγμα καθορίστηκαν και οι βασιλικές εξουσίες. Μεταξύ των σπουδαιοτέρων ήταν η συμμετοχή του βασιλιά στην άσκηση της νομοθετικής εξουσίας και η αρχηγία του κράτους και του στρατού. Όμως, καμία πράξη του δεν είχε ισχύ χωρίς την προσυπογραφή του αρμόδιου υπουργού. Με άλλες διατάξεις, κατοχυρωνόταν, με ελάχιστους περιορισμούς, το δικαίωμα της καθολικής ψηφοφορίας για τους άνδρες, ρύθμιση που αποτελούσε παγκόσμια πρωτοπορία, οριζόταν η εκλογική διαδικασία, σύμφωνα με την οποία οι εκλογείς μπορούσαν να δώσουν θετική ψήφο σε όσους υποψηφίους ήθελαν, συμπληρώνοντας ψηφοδέλτια, ακόμη και διαφορετικών Συνδυασμών και προβλεπόταν η ύπαρξη Βουλής και Γερουσίας. Οι γερουσιαστές θα διορίζονταν από τον βασιλιά και θα διατηρούσαν το αξίωμά τους ισόβια. Στο σύνταγμα του 1864 ως πολίτευμα ορίστηκε η βασιλευομένη δημοκρατία. Κατοχυρώθηκαν μεταξύ άλλων η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας, η άμεση, μυστική και καθολική (για τον ανδρικό πληθυσμό) ψήφος με σφαιρίδια, η ανεξαρτησία της δικαιοσύνης και η ελευθερία του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι, η οποία άνοιγε το δρόμο για την ελεύθερη συγκρότηση κομμάτων.
Συγκρίνοντας τα δύο συντάγματα εντοπίζουμε κάποιες ομοιότητες και αρκετές διαφορές. Και τα δύο συντάγματα κατοχύρωσαν την ελευθερία γνώμης και Τύπου, προέβλεπαν τη συμμετοχή του βασιλιά στην εκτελεστική και νομοθετική εξουσία και ως προς τις εκλογές κατοχύρωσαν την άμεση και μυστική ψηφοφορία. Σε σχέση με το πολίτευμα τα δύο συντάγματα διαφέρουν, καθώς το σύνταγμα του 1844 όριζε ως πολίτευμα τη συνταγματική μοναρχία ενώ εκείνο του 1864 τη βασιλευομένη δημοκρατία. Επιπλέον το σύνταγμα του 1864 κατοχύρωσε το δικαίωμα του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι, πράγμα που δεν έκανε αυτό του 1844. Ως περισσότερο φιλελεύθερο, το σύνταγμα του 1864 κατήργησε τη Γερουσία, η οποία είχε θεσπιστεί από το αρκετά πιο συντηρητικό σύνταγμα του 1844. Τέλος ενώ και τα δύο συντάγματα θέσπισαν την άμεση και μυστική ψηφοφορία για τους άντρες, το μεν σύνταγμα του 1844 είχε κάποιους περιορισμούς σε σχέση με την καθολικότητα και η διενέργειά των εκλογών θεσπίστηκε να γίνεται με ψηφοδέλτιο, ενώ αντίθετα το σύνταγμα του 1864 θέσπισε την καθολική ψηφοφορία με σφαιρίδια. (σχολικό βιβλίο, σελ. 71-72, 78)
ΘΕΜΑ Β2
α. Οι Μεγάλες Δυνάμεις δεν τήρησαν ενιαία στάση έναντι των επαναστατών. Οι περισσότερες ανέμεναν τις εξελίξεις και μόνο η Ρωσία υποστήριζε φανερά τον Πρίγκιπα. Ρωσικό πολεμικό κανονιοβόλησε επανειλημμένα τις θέσεις των επαναστατών στο Θέρισο, χωρίς όμως κανένα αποτέλεσμα. Ο Βενιζέλος είχε σωστά εκτιμήσει τη διεθνή πολιτική και ήταν βέβαιος ότι οι Μεγάλες Δυνάμεις ήταν αδύνατο να συμφωνήσουν στην τήρηση ενιαίας στάσης έναντι του κινήματος. Αρκούσε και μια μόνο διαφωνία, για να ματαιωθεί η συντονισμένη δράση των ξένων στρατευμάτων. Εξάλλου, οι Δυνάμεις δεν μπορούσαν να παραβλέψουν τον κίνδυνο εμφύλιου πολέμου, που θα γενικευόταν στην Κρήτη με αφορμή τη δική τους ανάμειξη. Ο παλαίμαχος πολιτικός Ιωάννης Σφακιανάκης σε πάνδημο συλλαλητήριο στο Ηράκλειο (21 Μαρτίου) μίλησε ανοικτά για την απαράδεκτη ξένη ανάμειξη και κάλεσε το λαό σε καθολική συμπαράσταση προς τους επαναστάτες. Η επιμονή των επαναστατών στον ένοπλο αγώνα και η παράταση της έκρυθμης κατάστασης, που απειλούσε με κατάρρευση την οικονομική και πολιτική υπόσταση της Κρήτης, ανάγκασε τις Προστάτιδες Δυνάμεις να αποστείλουν αυστηρό τελεσίγραφο προς τους επαναστάτες στις 2 Ιουλίου 1905. Οι Γενικοί Πρόξενοι των Δυνάμεων, οι οποίοι υπέγραψαν αυτήν τη διακοίνωση, καθιστούσαν σαφές ότι δεν μπορούσαν να μεταβάλουν το πολιτικό καθεστώς του νησιού. Διαβεβαίωναν όμως ότι θα επιφέρουν ουσιώδεις εσωτερικές μεταρρυθμίσεις, που θα βελτίωναν θεαματικά την κατάσταση, υπό το ρητό όρο ότι εντός 15 ημερών οι επαναστάτες όφειλαν να καταθέσουν τα όπλα, με παράλληλη χορήγηση γενικής αμνηστίας. Οι διαπραγματεύσεις ήταν σκληρές και διήρκεσαν όλο το καλοκαίρι του 1905. Η τελική συμφωνία υπογράφηκε από τον Ελ. Βενιζέλο στις 2 Νοεμβρίου 1905 στο μοναστήρι των Μουρνιών Κυδωνίας. Εξασφαλίστηκε γενική αμνηστία και οι Μεγάλες Δυνάμεις δεσμεύτηκαν να επεξεργαστούν ένα χάρτη νέων παραχωρήσεων στον κρητικό λαό, αρνούμενες πάντως να επιτρέψουν την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. (σχολικό βιβλίο, σελ. 213, 215)
β. Το κίνημα του Θερίσου δεν πέτυχε πλήρως τους στόχους του, αλλά έδωσε νέα ισχυρή ώθηση στο Κρητικό Ζήτημα και προκάλεσε θετικές εξελίξεις. Διεθνής Επιτροπή που ήλθε στην Κρήτη το Φεβρουάριο 1906, ανέλαβε να εξετάσει την κατάσταση και τους όρους λειτουργίας του αρμοστειακού καθεστώτος και να υποβάλει σχετική έκθεση. Έπειτα από μακρότατες και επίπονες διαβουλεύσεις με τον Ελ. Βενιζέλο και με την Ελληνική Κυβέρνηση, οι Μεγάλες Δυνάμεις κατέληξαν σε μια νέα ρύθμιση του Κρητικού Ζητήματος. Το οριστικό κείμενο των μεταρρυθμίσεων προέβλεπε την οργάνωση Κρητικής Χωροφυλακής με εντελώς νέο σχήμα, την ίδρυση Κρητικής Πολιτοφυλακής, με Έλληνες αξιωματικούς που προηγουμένως θα παραιτούνταν από τον ελληνικό στρατό, και την ανάκληση των ξένων στρατευμάτων, μετά την αποκατάσταση της εσωτερικής γαλήνης στην Κρήτη. Η πολιτική του Βενιζέλου είχε θριαμβεύσει. Αμέσως έπειτα συγκροτήθηκε η Β΄ Συντακτική Συνέλευση, για την εκπόνηση νέου συντάγματος, και η πρώτη πράξη της ήταν η έκδοση ενωτικού ψηφίσματος, μέσα σε ατμόσφαιρα συμφιλίωσης και εθνικής έξαρσης. Με νέα απόφασή τους οι Δυνάμεις παραχωρούσαν στο βασιλιά των Ελλήνων Γεώργιο Α΄ το δικαίωμα να διορίζει εκείνος τον Ύπατο Αρμοστή της Κρήτης (14 Αυγούστου 1906). Το νησί είχε ουσιαστικά καταστεί μια ιδιότυπη ελληνική επαρχία. (σχολικό βιβλίο, σελ. 215-216)
ΘΕΜΑ Γ
Γ1. Πρόλογος: Σχολικό βιβλίο σελ.54: «Η παγκόσμια οικονομική κρίση έφτασε στην Ελλάδα … με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και αισιοδοξία.»
Κύριο μέρος: Σχολικό βιβλίο σελ.54: «Οι προσπάθειες της ελληνικής κυβέρνησης … σε χρυσό και συνάλλαγμα.»
Στοιχεία από το Κείμενο:
– Οικονομική σύνδεση δραχμής-αγγλικής λίρας
– Σταθεροποίηση δραχμής μέχρι το 1928
– Υποτίμηση αγγλικής λίρας – κατάρρευση δραχμής
– Η Τράπεζα της Ελλάδος εξακολουθούσε να χορηγεί συνάλλαγμα
Σχολικό βιβλίο σελ.54: «Την άνοιξη του 1932 … παρά από ελεύθερες οικονομικές συμφωνίες.»
Στοιχεία από το Κείμενο:
– Δυσπιστία προς τη δραχμή
– Μετατροπή κεφαλαίου σε χρυσό και συνάλλαγμα
– Εξανεμίζεται το κάλυμμα της Τράπεζας της Ελλάδος
– Μείωση του εξωτερικού εμπορίου
– Κλείσιμο της αγγλικής αγοράς για τα ελληνικά προϊόντα
– Περιορισμός εισαγωγής ξένων προϊόντων στην ελληνική αγορά
Σχολικό βιβλίο σελ.54: «Στο εξωτερικό εμπόριο κυριάρχησε … και θετικά στοιχεία.»
ΘΕΜΑ Δ
Δ1. Πρόλογος: Σχολικό βιβλίο σελ.77: «Οι επαναστάτες [του 1862] προκήρυξαν εκλογές αντιπροσώπων … είχαν χρεοκοπήσει.»
Κύριο μέρος: α) Σχολικό βιβλίο σελ.78: «Μέσα σε συνθήκες κυβερνητικής αστάθειας … ή οι βιαιοπραγίες.»
Στοιχεία από το Κείμενο Α:
Διαφορές μεταξύ των δύο Συνταγμάτων:
– Πολίτευμα
– Μη συμμετοχή βασιλιά
– Άρθρο 31 και άρθρο 36: Ευρωπαϊκά συντάγματα
– Σύνταγμα Τροιζήνας
– Άρθρο 66: καθολική ψηφοφορία
β) Σχολικό βιβλίο σελ.78-79: «Παρά την έντονη αντίδραση του βασιλιά … της αρχής της δεδηλωμένης το 1875.»
Στοιχεία από το Κείμενο Β: Απόσπασμα από το άρθρο του Χαρίλαου Τρικούπη «Τις πταίει;»:
– Δεν φταίει το πολίτευμα
– Δεν φταίνε οι βουλευτές
– Δεν φταίει το Έθνος
– Φταίει ότι οι μειονότητες [μειοψηφίες] μπορούν να σχηματίζουν κυβέρνηση
– Ο σχηματισμός κυβέρνησης από την πλειοψηφία θα οδηγήσει στο δικομματισμό.
Σχολικό βιβλίο σελ.79: «Η ιδέα ανήκε … κυβερνήσεις πλειοψηφίας.»
Επίλογος: Σχολικό βιβλίο σελ. 79: «Ο βασιλιάς υπό την πίεση … σε μεταβολή του πολιτικού τοπίου.»
Του Δημήτρη Χρυσόπουλου
Φιλόλογου
