Πενήντα χρόνια κλείνει σήμερα λοιπόν η περιπέτεια ευρωπαϊκής ενοποίησης. Οι επετειακοί λόγοι θα θυμίσουν βεβαίως τις επιτυχίες των λαών της Ευρώπης απαριθμώντας τις συνθήκες που υπογράφηκαν και κάνοντας το επαναλαμβανόμενο χρονολόγιο των σταδίων της ευρωπαϊκής διαδρομής. Περιττεύει λοιπόν να το κάνω και εγώ τιμώντας με τον δικό μου τρόπο αυτή τη σημαντική επέτειο. Νομίζω ότι ως κάποιος που συγκλήρωσε τη μοίρα του με αυτή της ευρωπαϊκής αναζήτησης και έβαλε τις όποιες ικανότητές του στην υπηρεσία αυτού του φιλόδοξου σχεδίου οφείλω να δώσω μια άλλη οπτική γωνία, αυτή του « ευρωκράτη».
Γεννήθηκα λίγο μετά την δημιουργία της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας. Μεγάλωσα σε μια Ελλάδα που έκρυβε τις πρόσφατες τότε εμφυλιοπολεμικές «πομπές» της. Πέρασα την εφηβεία μου μέσα στην σχιζοφρενή χούντα που όντας αμερικανόφερτη η ίδια απαγόρευε κάθε τι το αμερικανόστροφο. Μόνο στη μεταπολίτευση αποκρυπτογράφησα τις δεκαετίες μισολόγων, σαν διαπίστωσα ότι όταν οι κοντινοί συγγενείς που είχαν επιλέξει πολιτικά συντηρητικές κατευθύνσεις εκδήλωναν το μένος τους για το «παραπέτασμα», έκρυβαν από πίσω την αγωνία και την κρυφή στοργή για ανιψιούς και συγγενείς που είχαν ήταν βρεθεί στην άλλη πλευρά των συγκρούσεων και στη συνέχεια σε μια ανομολόγητη ξενιτειά. Στις μεταχουντικές επανασυνδέσεις της οικογένειας διαπίστωνα έκπληκτος ότι υπήρχαν δύο αλήθειες για τα πάντα και ότι από κάθε πλευρά οι οραματισμοί είχαν διαψευστεί.
Είχα την τύχη να γνωρίσω στη διάρκεια των σπουδών μου τον Δημήτρη Ευρυγένη, ένα άνθρωπο με γνήσιο ευρωπαϊκό όραμα, υπέρμαχο ενός νέου ευρωπαϊκού διαφωτισμού, ο οποίος με μύησε μαζί με πολλούς άλλους συνεργάτες του στην ιδέα ότι η Ευρώπη, πέρα από ένα σύστημα κανόνων και μια γραφειοκρατία, είναι ένας εφικτός στόχος για τη βελτίωση της ζωής όλων μας αλλά και για την στερέωση και καθιέρωση και διεύρυνση ενός ευρωπαϊκού τρόπου συγκρότησης της ανθρώπινης λειτουργίας – δεν είναι τυχαίο ότι η ομάδα των ανθρώπων αυτών στελεχώνει σήμερα σε μεγάλο βαθμό τα όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Οι ιδέες αυτού το ευρωπαϊκού διαφωτισμού, όπως αποτυπώνονται στις πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης και αποτελούν σήμερα κοινό τόπο – στο βαθμό που να έχουμε στην πράξη κατακρίνει τις προτάσεις για το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα γιατί δεν ήταν αρκετά προωθημένες – παγιωμένες όπως είναι τώρα, μας κάνουν ευτυχώς να ξεχνούμε τι αφήσαμε πίσω μας. Ποιος θέλει να θυμάται τις εποχές που για να ταξιδέψεις στο εξωτερικό έκανες ουρές στις τράπεζες για συνάλλαγμα, ποια μανούλα Ελληνα φοιτητή στο εξωτερικό δεν έχει να διηγηθεί ιστορίες για το πώς έκρυβε το φοιτητικό συνάλλαγμα στο δέμα που έστελνε το παιδί της με την συγκαλυμμένη συνενοχή του ταχυδρομικού υπαλλήλου. Πόσο δύσκολο είναι πια να εξιστορήσεις τον παραλογισμό αυτό στους σημερινούς φοιτητές που επωφελούνται από τις ανταλλαγές «Ερασμος» και από την μια χρονιά στην άλλη βρίσκονται σε άλλους ορίζοντες. Αν και κάποιες στιγμές πρέπει να σταματάμε και να σκεφτόμαστε ότι κάποια αυτονόητα δεν είναι τόσο εγγυημένα έξω από τα σύνορα της Ευρώπης. Οι θεμελιώδεις ελευθερίες, η δημοκρατία, η κοινωνική μέριμνα, η παιδεία, η υγεία αποτελούν παραμέτρους του ευρωπαϊκού μοντέλου διακυβέρνησης αλλά δεν είναι δεδομένα στον περίγυρο της Ευρώπης, στην αφρικανική ήπειρο, στην Ασία. Και αν κατακρίνουμε συχνά την «αδύναμη Ευρώπη» που δεν έχει κοινή άμυνα, κοινό στρατό «χωρίς τον οποίο δεν μπορεί να κάνει ισχυρή εξωτερική πολιτική» ίσως θα πρέπει να σκεφτόμαστε πόσο σθένος χρειάζεται για να μην παρασυρθεί η νέα Ευρώπη στα παρελθόντα αποικιοκρατικά λάθη των κρατών που την απαρτίζουν σήμερα και πόσες αντιστάσεις για να μην ακολουθήσει την υπερατλαντική υπερδύναμη στις καταστροφικές στρατιωτικές επεμβάσεις της, και πόσο προτιμότερο είναι να στέλνει τα παιδιά της να κάνουν σπουδές ανά την Ευρώπη αντί να τα στέλνει να σκοτώνονται στο Ιράκ.
Αυτή άλλωστε είναι και η πολιτισμική ιδιαιτερότητα της Ευρώπης. Το ότι συνδυάζει τα πάντα με μέτρο χωρίς εξαλλότητες, ότι λειτουργεί με τη σύνεση και την εμπειρία των πενήντα χρόνων της, με σεβασμό της ιδιαιτερότητας του κάθε λαού που την απαρτίζει, με επίγνωση μιας τεράστιας πολιτισμικής κληρονομιάς την οποία οφείλει να διαφυλάξει και να προστατεύσει από αλόγιστες προθέσεις ανάπτυξης, ότι βάζει πάνω στην πλάστιγγα των συμφερόντων μαζί με την οικονομική ευημερία και την ανάπτυξη του ιδιωτικού τομέα, και τη μέριμνα για το περιβάλλον και τις επερχόμενες γενεές και όλα αυτά με σοβαρό πολιτικό διάλογο, που παίρνει μεν χρόνο και δίνει λαβή σε σκωπτικά σχόλια αλλά ο οποίος λειτουργεί. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι ο ευρωπαϊκός φιλελευθερισμός και η ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία ερίζουν για το ποιος προσέφερε περισσότερο στην ευρωπαϊκή ενοποίηση και ότι η παρατήρηση αυτή και μόνη αποδεικνύει ότι ο ιστορικός πολιτικός διάλογος φιλελευθερισμού και σοσιαλισμού μόνο στην Ευρώπη είναι ουσιαστικά εφικτός.
Στην εξέλιξη αυτή της Ευρώπης ίσως παραγνωρίζουμε πόσο κεντρικό ρόλο έχει παίξει η «γραφειοκρατία» της. Όταν συζητώ με τους συναδέλφους μου, κυρίως άλλων εθνικοτήτων και άλλων γενεών, συνειδητοποιώ ότι καθένας τους έχει αντίστοιχους με μένα λόγους να υπηρετεί την ευρωπαϊκή ιδέα. Και μέσα από τις συζητήσεις και τις ανταλλαγές μας συνεχίζουμε να συνθέτουμε αυτό που αποτελεί και το μυστικό της επιτυχίας της αποστολής των κοινοτικών οργάνων: η κοινοτική γραφειοκρατία διαμορφώνει τις κοινές αντιλήψεις των λαών που απαρτίζουν την ευρωπαϊκή ένωση, αποτελεί το μέτρο που μπορούμε να θεωρούμε ότι έχει γόνιμα μπολιάσει τον μέσο Ευρωπαίο και το οποίο πρέπει να ξεπεράσουμε για να προχωρήσουμε πιο πέρα, είναι το καθημερινό και ζωντανό βαρόμετρο των διευθυντηρίων και το δοκιμαστήριο σύνθεσης των ιδεών και της κοινής αποδοχής των προτάσεων. Αν η ενσωμάτωση των νέων κρατών μελών έγινε με ταχύτητα και χωρίς κλυδωνισμούς είναι γιατί οι κάποιες χιλιάδες ευρωϋπάλληλοι υπήρξαν ανιχνευτές και πρόσκοποι αυτής της διεύρυνσης και διότι μαζί με τους νέους τους συναδέλφους διαμόρφωσαν το νέο τοπίο που επηρεάζει τη ζωή εκατοντάδων εκατομμυρίων Ευρωπαίων που – όσο και αν φαίνεται εγωιστικό – έχουν την ευτυχία να ζουν στο χώρο που παγκόσμια διαθέτει το πιο ισορροπημένο πρότυπο διαβίωσης.
Ο Κώστας Πώποτας, είναι εισηγητής του Έλληνα δικαστή κ. Ταγαρά στο Δικαστήριο Δημόσιας Διοίκησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Είναι στέλεχος του Δικαστηρίου από το 1988. Από το 1981 ως το 1988 υπήρξε συνεργάτης του Κέντρου Διεθνούς και Ευρωπαϊκού Οικονομικού Δικαίου, στη Θεσσαλονίκη. Οι απόψεις που εκφράζει είναι αυστηρά προσωπικές.
Η Ευρώπη με τα δικά μου τα μάτια
