ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Ομάρ Καγιάμ, ο γνωστότερος Πέρσης ποιητής

ομάρ-καγιάμ-ο-γνωστότερος-πέρσης-ποιη-779357

Της Ράνιας Γάτου

Α. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΖΩΗ ΤΟΥ ΟΜΑΡ ΚΑΓΙΑΜ

Πέρσης μαθηματικός, αστρονόμος, γιατρός, φιλόσοφος και ποιητής.

Γεννήθηκε το 1048 στην πόλη Νισαμπούρ της Περσίας από πατέρα Ζωροάστρη στο θρήσκευμα, ο οποίος θεωρείται ότι ασπάστηκε τον Ισλαμισμό. Σημειωτέον ότι οι Σελτζούκοι Τούρκοι κυρίευσαν την Περσία το 1037 και την είχαν υπό το έλεγχό τους μέχρι τα πρώτες δεκαετίες του 1200.

Θεωρείται ότι διδάχθηκε από τον διάσημο δάσκαλο Ιμάν Μοβαφάκ στη γενέτειρά του ιδίως μαθηματικά και φιλοσοφία. Ήταν ακούραστος, αφού μπορούσε να εργάζεται και να μελετά τις περισσότερες ώρες του εικοσιτετραώρου. Σε αντίθεση με τους συμμαθητές του και φίλους του που στόχευαν σε αξιώματα, ο ίδιος αποζητούσε ένα ησυχαστήριο στο οποίο να μπορεί να εργάζεται απερίσπαστος.

Έγινε διάσημος λόγω της ενασχόλησής του με την αστρονομία και τα μαθηματικά και ειδικότερα με την Άλγεβρα. Καθόρισε τις αρχές της άλγεβρας με το έργο του «Πραγματεία για την Απόδειξη Αλγεβρικών Προβλημάτων» (1070). Υπήρξε ο εμπνευστής του πασίγνωστου μαθηματικού συμβόλου (x) για την επίλυση εξισώσεων. Ο ίδιος το αποκαλούσε shiy (χι), που, στην αραβική γλώσσα, σημαίνει «κάτι», και το οποίο στα μαθηματικά έχει διεθνώς καθιερωρεί ο άγνωστος x. Στα μαθηματικά του έργα περιλαμβάνεται η μελέτη του με τον τίτλο «Οι Δυσκολίες των Ορισμών του Ευκλείδη» (1077). Σε αυτά τα έργα του Καγιάμ προσπαθεί να ταξινομήσει εξισώσεις, συγκεκριμένα τετραγωνικές και κυβικές.

Ο Σουλτάνος Μαλίκ-Σαχ τον διόρισε στην ομάδα των οκτώ επιστημόνων στην οποία ανέθεσε τη μεταρρύθμιση του Μουσουλμανικού ημερολογίου. Η επιστημονική αυτή ομάδα διαμόρφωσε το ηλιακό ημερολόγιο Τζαλάι. Τούτο το ημερολόγιο είναι αξιόλογο, διότι είναι ακριβέστερο του Ιουλιανού ημερολογίου και σχεδόν τόσο ακριβές όσο η μεταρρύθμιση του Ιουλιανού ημερολογίου από τον Πάπα Γρηγόριο τον 8ο, το λεγόμενο Γρηγοριανό Ημερολόγιο.

Επίσης, στον Καγιάμ και σε άλλους αστρονόμους ανατέθηκε η από κοινού εκπόνηση σχεδίου για τηλεσκόπιο στην πρωτεύουσα των Σελτζούκων Τούρκων, το Ισφαχνάν.

Μερικοί επιστήμονες αμφιβάλλουν για το αν ο Ομάρ Καγιάμ είναι ο ποιητής του ποιήματος που αποδίδεται σε αυτόν με τον τίτλο «Ρουμπαγιάτ», για τους εξής λόγους: 1) επειδή το περιεχόμενο του συγκεκριμένου ποιήματος είναι ασυνεπές, καθότι μερικές στροφές είναι μυστικιστικές και φιλοσοφικές, ενώ άλλες είναι αμοραλιστικές και ηδονιστικές, και 2) επειδή χειρόγραφα με τα τετράστιχά του εμφανίστηκαν ύστερα από 200 χρόνια μετά τον θάνατό του. Μερικοί Ιρανοί πανεπιστημιακοί υποστήριξαν ότι μόνον 250 περίπου τετράστιχα θα μπορούσαν να ανήκουν στον Καγιάμ.

Ο Βρετανός Έντουαρντ ΦιτζΤζέραλντ δημοσίευσε το 1859 Αγγλική μετάφραση 158 τετράστιχων του «Ρουμπαγιάτ» από ένα Περσικό χειρόγραφο του 15ου αιώνα, το οποίο ανακαλύφθηκε στην Βιβλιοθήκη Μποντλέϊαν της Οξφόρδης. Η μετάφραση αυτή είχε τεράστια επιτυχία στους Αγγλικούς και Αμερικανικούς φιλολογικούς κύκλους. Όμως, κριτικοί του 20ού αιώνα ασκούν κριτική στη μετάφραση αυτή. Πρόσθετα χειρόγραφα του ποιήματος αυτού άρχισαν να αναζητούν επιστήμονες. Έτσι ακολούθησαν αναρίθμητες μεταφράσεις του. Καθεμία από αυτές είναι διαφορετική στο περιεχόμενο, τη μορφή και τον αριθμό των τετράστιχων. Κριτικοί του 20ού αιώνα ασκούν κριτική στη μετάφραση του

Ο Καγιάμ πέρασε το υπόλοιπο της ζωής του στη γενέτειρά του, όπου δίδαξε αστρολογία και μαθηματικά. Πέθανε στις 4 Δεκεμβρίου 1131.

Β. Η ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΜΟΡΦΗ ΡΟΥΜΠΑΪ

Το ποίημα του Ομάρ Καγιάμ «Ρουμπαγιάτ» είναι συλλογή 1.000 περίπου τετράστιχων στο παραδοσιακό Περσικό στυλ του ρουμπάι. Στην Αραβική γλώσσα ο ενικός του τετράστιχου είναι «ρουμπάι» και ο πληθυντικός «ρουμπαγιάτ». Αυτή η ποιητική μορφή προέρχεται από την Περσική γλώσσα και την γλώσσα Ουρντού, που είναι η γλώσσα του Πακιστάν και επτά κρατιδίων της Ινδίας. Η ίδια ποιητική μορφή ήταν πολύ αρεστή στο λαό της Περσίας τον 11ο και 12 αιώνες. Τούτο το ποίημα, και φιλήδονο και πνευματικό, διαπερνά με οξύτητα την ψυχή του ανθρώπου, καθότι κάνει έκκληση στα βαθύτατα πάθη της ανθρωπότητας και στα βαθύτατα φιλοσοφικά ενδιαφέροντα.

Στην ποιητική μορφή του ρουμπάι ο τρίτος στίχος δεν έχει ομοιοκαταληξία με τους πρώτο, δεύτερο και τέταρτο στίχους. Έτσι ρυθμός του έχει το σχήμα ΑΑΒΑ. Κάθε τετράστιχο του «Ρουμπαγιάτ» σχηματίζει πλήρη σκέψη. Οι δύο πρώτοι στίχοι θέτουν μια κατάσταση ή ένα πρόβλημα, συνήθως παρουσιαζόμενη με μεταφορά ή με παρόμοιο σχήμα. Ο τρίτος στίχος δημιουργεί αγωνία, και ο τέταρτος στίχος προσφέρει κάποια λύση. Τα τετράστιχα που αποδίδονται στον Καγιάμ, διακρίνονται για τη στυλιστική απλότητα και συνοπτικότητα.

To «Ρουμπαγιάτ» είναι σύνθετο και συλλογιστικό και αποκαλύπτει: 1) απελπισία για το βραχύβιο της ζωής, 2) ανυπομονησία με την άγνοια του ανθρώπου, και 3) αμφιβολία για την ύπαρξη καλοκάγαθου Θεού. Αυτή η απαισιοδοξία, όμως, μετριάζεται από μια αισθησιακή, αυτό-ευχάριστη προσέγγιση της ζωής του ανθρώπου ο οποίος προτρέπεται να ενεργεί έτσι σαν η κάθε μέρα να είναι η τελευταία του. Αναμφίβολα το ποίημα αυτό δείχνει την εγγενή αντίθεση μεταξύ της λύπης και της χαράς της ζωής. Θεωρείται ως ένας συλλογισμός στη σημασία της ζωής, καθώς αντιμετωπίζει τα αιώνια ζητήματα της ζωής, του θανάτου, της θρησκείας και τους γρίφους του σύμπαντος.

Από τους ορθόδοξους μουσουλμάνους το «Ρουμπαγιάτ» θεωρείται αιρετικό για τους εξής λόγους: 1) επειδή προτρέπει στον ηδονισμό, και 2) επειδή εξυμνεί το κρασί. Γι’ αυτό το λόγο στην Περσία και σε άλλες μουσουλμανικές περιοχές κυκλοφορούσε κυρίως ανώνυμα. Μάλιστα και ο πρώτος μεταφραστής και εκδότης του ποιήματος στην Αγγλική ΦιτζΤζέραλντ το κυκλοφόρησε ανώνυμα.

Ο Καγιάμ επηρέασε σημαντικά το στυλ και τα θέματα πολλών ποιητών της Δύσης του 19ου και του 20ου αιώνα. Λόγω της λυρικής μορφής και της διορατικής κίνησης του «Ρουμπαγιάτ», το μιμήθηκαν ποιητές όπως ο Άλφρεντ, ο Λόρδος Τέννυσον και ο Άλγκερνον Τσάρλς Σουϊνμπάρν (βλ. Gale Contextual Encyclopedia of World Literature, vol. 3, Gale Cengage Learning, USA, p. 890-893. McDougal Littell (editor), World Literature, 2002, p. 594-597. Καγιάμ Ομάρ, http://hallofpeople.com/gr.php?user=%CE%9A%CE%B1%CE%B3%CE%B9%CE%AC%CE%BC%20%CE%9F%CE%BC%CE%AC%CF%81#.W2YSwigzbIV. Roman Kiznaric, How ‘The Rubaiyat of Omar Khayyam’ inspired Victorian hedonists», https://aeon.co/ideas/how-the-rubaiyat-of-omar-khayyam-inspired-victorian-hedonists. Rubaiyat of Omar Khayyam, Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Rubaiyat_of_Omar_Khayyam).

Γ. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΟΜΕΝΑ ΤΕΤΡΑΣΤΙΧΑ ΤΟΥ ΠΟΙΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΟΜΑΡ ΚΑΓΙΑΜ «ΡΟΥΜΠΑΓΙΑΤ»

Από πού ήρθαµε; Για ποια τραβούµε µέρη;

Το νόηµα τής ζωής ποιο; Κανείς δεν το ξέρει.

Πόσες ψυχές δε χάθηκαν, δε γίνανε στάχτη,

Πείτε µου πού ’ν’ ο καπνός και πού τ’ αγέρι;

Αφού κανείς μας δεν μπορεί το Αύριο να ορίζει

Γλέντα τη δόλια σου καρδιά που αγάπη βασανίζει.

Με το φεγγάρι πιες κρασί, γιατί κι αυτό το αστέρι

Αύριο θα ψάχνει να μας βρει μα άδικα θα γυρίζει.

Για φίλους περιόριζε τον ενθουσιασμό σου

Και μην απομακρύνεσαι από τον εαυτό σου

Κι αυτόν εδώ που νόμιζες πως είναι στήριγμά σου

Μελέτα τον και πέρνα τον από το κόσκινό σου.

Αν η ψυχή σου πόθησε να πάει μακριά, να φύγει,

Παράτα όσους αγάπησες, κάθε δεσμό που πνίγει.

Μη σκέφτεσαι τα εμπόδια που βρίσκονται μπροστά σου

Σπρώχνε τα με τα πόδια σου, κι ο δρόμος σου θ’ ανοίγει.

Ας περπατούν τα μυστικά μες στων τρελών τους τόπους

Κι ας είναι τα μυστήρια για τους ονειροπόλους.

Ζύγισε συ τα έργα σου και πρόσεχε τους άλλους.

Και φύλαγε τους πόθους σου απ’ τους λεπτούς ανθρώπους.

Σα να ‘τανε φτιαγμένος για το κέφι σου ο κόσμος ζήσε,

λες και τον χουνε ξομπλιάσει για την αφεντιά σου μόνο.

Μα μην το λησμονάς πώς δεν εισ’ άλλο από μια χούφτα χιόνι

στην αμμουδιά στρωμένο μια δύο μέρες, που θα λιώσει.

Σύννεφο τις κακοκεφιάς να μην αφήνεις να σε σκιάζει

κι ας μη χαθούν οι μέρες σου σ’ αναίτιας λύπης την ομίχλη.

Μην απαρνιέσαι το λιβάδι, το φιλί, το ερωτικό τραγούδι

μέχρι με τον πηλό να ζυμωθεί, μια μέρα, ο πηλός σου.

Το τι θα απογίνουμε είναι από πριν γραμμένο.

Για αυτό καλό η κακό μην λογιάζεις , πένα μου, και γράψε !

Το μέλλον , από την πρώτη μέρα ,

όλων μας προδικασμένο.

Όμοια γι’ αυτούς πού για το Σήμερα φροντίζουν,

μα και γι’ αυτούς πού κάποιο Αύριο ατενίζουν

κράζει ο μουεζίνης απ’ τό Σκοτεινό Πυργί :

«Τρελοί ! η αμοιβή σας δεν είν’ ούτε Εδώ ούτ’ Εκεί».

Η σημερινή την αυριανή δεν την εξουσιάζει,

Γι αυτό τι θα ναι το αύριο δεν πρέπει να σε νοιάζει

Ακόμη και τα τωρινά αν έχεις γνώση αψήφα,

Γιατί που ξέρεις και για σένα η μοίρα τι ετοιμάζει.

Το χθες την τρέλα αυτής της μέρας ετοιμάζει,

την αυριανή σιωπή, απελπισία ή δόξα.

Πιες, τι δεν ξέρεις από πού ήρθες και γιατί.

Πιες, τι δεν ξέρεις γιατί φεύγεις και για πού.

Στου αφανισμού την έρημο για μια στιγμή σταθείτε.

Απ’ της ζωής την Όαση λίγη δροσιά να πιείτε.

Χαράματα ετοιμάστηκε το Μέγα καραβάνι.

Και ξεκινάει για την Αυγή… του Τίποτε. Ω βιαστείτε!

Ο φόβος του θανάτου -πίστεψέ µε- δεν μ αγγίζει.

Πιο τρομερή είν’ η ζωή. Τί µου ετοιμάζει η μοίρα;

Δανεικιά την ψυχή µου από κάπου την επήρα:

Θα τη γυρίσω πίσω, σαν πίσω µου κλείσει κι η θύρα.

Κι αν ήρθα δεν κέρδισε τίποτε η γη από μένα

Κι αν φύγω δεν θα ζημιωθεί τίποτε η γη από μένα

Μα ποιος μπορούσε να μου πει ποιο λόγο να χει ετούτος

Ο πηγαιμός κι ο ερχομός, ο θάνατος κι η γέννα;

Γιόρταζε, και τις λύπες σου αν θες να διώξεις, πίνε.

Στην αδικία παράδειγμα δικαιοσύνης δίνε.

Μια κι εδώ πέρα στο Μηδέν κατασταλάζουν όλα

Πάρε το κρασοκάνατο και στα ποτήρια χύνε.

Και τους αγίους και τους σοφούς με όλο τους το κόμμα

Τους στρώσαν σε ολόψυχρο να κοιμηθούνε στρώμα

Πουν’ τώρα οι προφητείες τους; Και πως τα στοματά τους

Που βγάζανε λόγια σοφά στουπώθηκαν με χώμα;

Αυτός ο θόλος, π’ όλοι ζούμε κάτωθέ του ζαλισμένοι,

είναι του Αλλάχ το μαγικό το θέατρο σκιών, ας πούμε.

Λυχνάρι του ο ήλιος και πλατύ λευκό πανί του ο κόσμος

κι αμέτρητες φιγούρες πίσω του σκοτεινές, που παραδέρνουν.

Τη μέρα την αυριανή, φωνή καμιά δε σου την τάζει.

Γι’ αυτό φεγγάρι μου θνητό με την ψυχή σου γλέντα,

Μπορεί ένα μεσονύχτι να ψάχνει το φεγγάρι να μας βρει

και να ‘μαστε φευγάτοι.

Δεν πίνω το κρασί γιατί λατρεύω το κρασί.

Δεν πίνω για να µπω στης έκλυτης ζωής το βούρκο.

Πίνω για ν’ αναπνεύσω έξω από μένα μια στιγμή,

Έξω από µένα να βρεθώ• για τούτο πίνω το κρασί.

Σήκω και δώσε μου κρασί, τα λόγια είναι χαμένα

Απόψε το χειλάκι σου θα είναι το παν για μένα

Κι όσο για τα ταξίματα και για τα κρίματά μου

Τα βλέπω σαν τα κατσαρά μαλλιά σου μπερδεμένα.

Τι θέλω; Μια σταλιά κρασί και στίχους να διαβάζω

Κι όσο χρειάζεται ψωμί για να με ζήσει μόνο,

Με την αγάπη μου μαζί, και στην ερημιά ακόμη,

Δεν σου τα αλλάζω όλα αυτά και με Σουλτάνου θρόνο!

(Βλ. http://hallofpeople.com/gr/text/kagiam.pdf).

Δ. Ποίηση της Ράνιας Γάτου εμπνευσμέο από τα ρουμπαγιάτ του Ομάρ Καγιάμ

Η ΖΩΗ

Είν’ η ζωή μια θάλασσα ποτάμι στο ένα χέρι

Στο άλλο που είναι δεξιά, Ήρθες και συ μαζί μου

Κι ο χρόνος είναι άβυσσος στα μάτια της αγάπης

Πόνεσα μα δε μίλησα κι ας ήσουν φλόγα στην ψυχή μου.

Σε κείνο το κάστρο το παλιό που οι ιππότες περιμένουν

Ήρθες εσύ, μα τώρα πια κανένας άλλος μόνος του

Δε θα δινε το ξίφος του για τη μεγάλη δόξα

Εκείνη η παλιά σιωπή που μοιάζει σαν νησάκι σε κείνη σε περίμενα σαν όνειρο στη μάχη.

*Η Ράνια Γάτου είναι Ποιήτρια, Δοκιμιογράφος και Εικαστικός

#Tags

Εγγραφείτε στο Newsletter του Ταχυδρόμου