Το επίπεδο της ποιότητας ζωής των ηλικιωμένων καταδεικνύει το επίπεδο πολιτισμού της κάθε κοινωνίας, περιλαμβανομένου του επιπέδου της πίστης και της πνευματικής ζωής των μελών της!
Της Ράνιας Γάτου
Α. Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗΣ ΚΑΙ ΘΕΣΜΙΚΗΣ ΜΕΡΙΜΝΑΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ΤΗΣ ΤΡΙΤΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΜΑΣ
Στην χώρα μας δυστυχώς οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας αντιμετωπίζουν ηλικιακό ρατσισμό και διάκριση, εγκατάλειψη, παραμέληση, οικονομική εκμετάλλευση, ψυχολογική κακοποίηση, σωματική κακοποίηση, σεξουαλική κακοποίηση. Υπενθυμίζεται ότι η 15η Ιουνίου κάθε έτους είναι η Παγκόσμια Ημέρα Ευαισθητοποίησης κατά της Κακοποίησης των Ηλικιωμένων.
Η κοινωνία μας, ως γνωστόν, είναι αδιάφορη και ψυχρή στην υποβοήθηση της αντιμετώπισης των προβλημάτων τους από τους ηλικιωμένους. Κανένας φορέας κοινωνικοποίησης και διαπαιδαγώγησης (κράτος, δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα, Εκκλησία, μέσα μαζικής ενημέρωσης) δεν ενημερώνει τα παιδιά, τους νέους και τους μεσήλικες για την αγάπη, την αλληλεγγύη, την ευαισθητοποίηση και τη μέριμνα την οποία χρειάζονται οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας, η γενιά των παππούδων και των γιαγιάδων, που γέννησαν, ανέθρεψαν και διαπαιδαγώγησαν τους γονείς των παιδιών.
Οι φορείς αυτοί δεν φαίνεται να συμμορφώνονται με τις Αρχές του ΟΗΕ για τους ηλικιωμένους, καθώς και με το σχετικό διεθνές, οικουμενικό (σε επίπεδο ΟΗΕ) και ευρωπαϊκό (σε επίπεδο Συμβουλίου της Ευρώπης) καθεστώς για την τρίτη ηλικία. Επίσης, δεν φαίνεται να γίνονται, κατά περίπτωση, καθόλου ή επαρκώς σεβαστά τα ανθρώπινα δικαιώματα των ηλικιωμένων είτε από τους εν λόγω φορείς είτε από την πλειονότητα των μελών της κοινωνίας, η οποία εμπνέεται από την ατομικιστική ιδεολογία.
Αλλά οι σημερινοί νέοι ή μεσήλικες που δεν δείχνουν επαρκές ή καθόλου ενδιαφέρον για τη μέριμνα των ηλικιωμένων γονέων τους, ξεχνούν το γνωμικό «εκεί που ήσουν ήμουνα, κι εκεί που είμαι θα’ ρθεις». Ενεργώντας έτσι όμως δίνουν κακό παράδειγμα στα παιδιά τους, αφού τους διδάσκουν τον ατομικισμό και την εγκατάλειψη των ίδιων των εαυτών τους από αυτά, όταν εκείνοι γίνουν ηλικιωμένοι, ως δήθεν «μη παραγωγικών».
Το κράτος, προκειμένου να ανταποκριθεί στις οικονομικές υποχρεώσεις που του επιβάλλονται από τη δυτική οικονομική ελίτ, ενδιαφέρεται σχεδόν αποκλειστικά να υπερφορολογεί τους πολίτες και να μειώνει διαρκώς και αλόγιστα τους μισθούς και τις συντάξεις. Συγκεκριμένα, οι συντάξεις των ηλικιωμένων μειώθηκαν από 20% έως και άνω του 50% μέσα από δώδεκα (12) συνεχείς ειδικές ή άλλες πρόσθετες εισφορές – περικοπές που επιβλήθηκαν από τις διαδοχικές κυβερνήσεις από την έναρξη εφαρμογής των μνημονίων (2010) (http://www.euro2day.gr/news/economy/article/1380311/asfalistiko-oi-124-perikopes-syntaxeon.html).
Βεβαίως το κράτος έχει διαμορφώσει ένα θεσμικό πλαίσιο για την μέριμνα της τρίτης ηλικίας, το οποίο με την ισχύ των μνημονίων αντιμετωπίζει προφανώς πρόβλημα βιωσιμότητας. Αλλά οι ηλικιωμένοι πρωτίστως χρειάζονται την ανθρώπινη αγάπη και συμπαράσταση, η οποία κατά περίπτωση είτε λείπει είτε είναι ανεπαρκής, και δευτερευόντως το θεσμικό πλαίσιο. Στο θεσμικό πλαίσιο εντάσσονται:
1 – τα κέντρα ανοιχτής προστασίας ηλικιωμένων (Κ.Α.Π.Η.),
2 – το κέντρα ημερήσιας φροντίδας ηλικιωμένων (Κ.Η.Φ.Η.),
3 – το πρόγραμμα «Βοήθεια στο Σπίτι»,
4 – η αναδοχή ηλικιωμένων,
5 – οι λέσχες φιλίας,
6 – το πρόγραμμα τηλεσυναγερμού – τηλεβοήθειας στο σπίτι,
7 – οι μονάδες φροντίδας ηλικιωμένων (γηροκομεία),
8 – τα θεραπευτήρια χρόνιων παθήσεων,
9 – η δια βίου μάθηση,
10 – τα πανεπιστήμια τρίτης ηλικίας,
11 – τα κέντρα εκπαίδευσης ενηλίκων (Κ.Ε.Ε.),
12 – τα κέντρα κατάρτισης στη φροντίδα ηλικιωμένων,
13 – προγράμματα για την καλύτερη ενσωμάτωση των νέων τεχνολογιών στην κοινωνία προς όφελος των ηλικιωμένων, όπως ήταν το πρόγραμμα ICT4T της Ευρωπαϊκής Ένωσης,
14 – προγράμματα για τη συμμετοχή σε κοινωνικά δίκτυα με σκοπό τη μάθηση και την εκπαίδευση ηλικιωμένων με ασθενέστερη μόρφωση, όπως το πρόγραμμα Seelernetz (βλ. Καλομοίρη Ουρανίας – Χουστουλάκη Στυλιανής, Κ.Α.Π.Η. Γωνιών Δήμου Μαλεβιζίου: Τάσεις και προοπτικές – Η διερεύνηση των αναγκών των ηλικιωμένων», πτυχιακή εργασία, ΤΕΙ Κρήτης, Ηράκλειο 2014, http://nefeli.lib.teicrete.gr/browse/seyp/ker/2014/KalomoiriOurania,ChoustoulakiStyliani/attached-document-1430910465-116799-16720/KalomoiriOurania_ChoustoulakiStyliani2014.pdf).
Το δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα ενδιαφέρεται μόνο για τη δημιουργία ανταγωνιστικών μεταξύ των μαθητών σχέσεων στο θέμα της διδασκαλίας γνώσεων και δεξιοτήτων, στην έκταση που και αυτή παρέχεται. Δεν υπάρχει κανένα μάθημα ή, έστω, κάποιες διδακτικές ενότητες, για τη μέριμνα της τρίτης ηλικίας για την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των μαθητών.
Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, τα μεν δημόσια ενδιαφέρονται ιδίως για την προβολή της εικόνας της εκάστοτε κυβέρνησης, τα δε ιδιωτικά για την ενημέρωση με βάση την πολιτική του καναλιού. Όλα τα μέσα ενδιαφέρονται επίσης για την προβολή κοινωνικών προτύπων ατομισμού. Δεν ασχολούνται σχεδόν καθόλου με τα θέματα των ηλικιωμένων και δεν ευαισθητοποιούν την κοινή γνώμη για την αγάπη και τη συμπαράσταση προς αυτούς.
Στην Εκκλησία οι μητροπόλεις προσπαθούν να παρέχουν υλικά συσσίτια σε αναξιοπαθούντες, ανεξάρτητα από την ηλικία τους, και σε μετανάστες. Οι ενορίες, σε μικρότερη ή μεγαλύτερη έκταση, έχουν κυρίως προγράμματα απασχόλησης των μαθητών σε αθλητικές και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις. Οι μονές προσανατολίζουν τους προσκυνητές στο υπερφυσικό, αλλά δεν δίνουν επαρκή προσοχή στην επίλυση επίγειων προβλημάτων τους. Η Εκκλησία κατά κανόνα έχει παραμελήσει τη μέριμνα της τρίτης ηλικίας και την ηθική και υλική συμπαράσταση των νέων ή των μεσήλικων που θυσιάζονται κατά κυριολεξία, μέσα σε συνθήκες κόπωσης και οικονομικής εξάντλησης που θα μπορούσαν να τους οδηγήσουν σε κατάθλιψη, στη διακονία των ηλικιωμένων γονέων ή συγγενών τους, ενώ, όπως άλλοι, θα μπορούσαν να τους είχαν εγκαταλείψει επιλέγοντας την εύκολη και άνετη λύση, πράγμα το οποίο δεν έπραξαν.
Β. ΟΙ ΑΡΧΕΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΟΥΣ
(οι οποίες περιέχονται στο Παράρτημα με τίτλο «Οι Αρχές των Ηνωμένων Εθνών για τα Ηλικιωμένα Πρόσωπα», το οποίο είναι προσαρτημένο στην απόφαση της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ της 16-12-1991 με τίτλο «Εφαρμογή του Διεθνούς Σχεδίου Δράσης για τις Δραστηριότητες για τους Ηλικιωμένους και τις συναφείς»
Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ
1 – Οι ηλικιωμένοι πρέπει να έχουν πρόσβαση σε επαρκή τροφή, νερό, σκέπη, ένδυση και υγειονομική περίθαλψη μέσω παροχής εισοδήματος, οικογενειακής και κοινοτικής υποστήριξης και αυτοβοήθειας.
2 – Οι ηλικιωμένοι πρέπει να έχουν την ευκαιρία να εργαστούν ή να έχουν πρόσβαση σε άλλες ευκαιρίες που δημιουργούν εισόδημα.
3 – Οι ηλικιωμένοι πρέπει να μπορούν να συμμετέχουν στον προσδιορισμό του πότε και με ποιο ρυθμό λαμβάνει χώρα η απόσυρση από το εργατικό δυναμικό.
4 – Οι ηλικιωμένοι πρέπει να έχουν πρόσβαση σε κατάλληλα προγράμματα εκπαίδευσης και κατάρτισης.
5 – Τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας πρέπει να μπορούν να ζουν ένα περιβάλλον που είναι ασφαλές και προσαρμόσιμο στις προσωπικές προτιμήσεις και τις μεταβαλλόμενες ικανότητες.
6 – Οι ηλικιωμένοι πρέπει να μπορούν να διαμένουν στο σπίτι όσο το δυνατόν περισσότερο.
Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ
7 – Οι ηλικιωμένοι πρέπει να παραμείνουν ενταγμένοι στην κοινωνία, να συμμετέχουν ενεργά στη διαμόρφωση και εφαρμογή πολιτικών που επηρεάζουν άμεσα την ευημερία τους και συμμερίζονται τις γνώσεις και τις δεξιότητές τους με τις νεότερες γενεές.
8 – ΟΙ ηλικιωμένοι πρέπει να είναι σε θέση να αναζητούν και να αναπτύσσουν ευκαιρίες υπηρεσίας στην κοινότητα και να υπηρετούν ως εθελοντές σε θέσεις κατάλληλες για τα ενδιαφέροντα και τις ικανότητές τους.
9 – Οι ηλικιωμένοι πρέπει να μπορούν να ιδρύουν κινήσεις ή ενώσεις ηλικιωμένων.
Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΜΕΡΙΜΝΑΣ
10 – Οι ηλικιωμένοι πρέπει να επωφελούνται από την οικογενειακή και κοινοτική φροντίδα και προστασία, σύμφωνα με το σύστημα πολιτιστικών αξιών κάθε κοινωνίας.
11 – Οι ηλικιωμένοι πρέπει να έχουν πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη για να τους βοηθήσουν να διατηρήσουν ή να ανακτήσουν το βέλτιστο επίπεδο σωματικής, ψυχικής και συναισθηματικής ευεξίας και να αποτρέψουν ή να καθυστερήσουν την εμφάνιση της ασθένειας.
12 – Οι ηλικιωμένοι πρέπει να έχουν πρόσβαση σε κοινωνικές και νομικές υπηρεσίες για να ενισχύουν την αυτονομία, την προστασία και την φροντίδα τους.
13 – Οι ηλικιωμένοι θα πρέπει να μπορούν να χρησιμοποιούν τα κατάλληλα επίπεδα ιδρυματικής φροντίδας που παρέχουν προστασία, αποκατάσταση και κοινωνική και πνευματική διέγερση σε ένα ανθρώπινο και ασφαλές περιβάλλον.
14 – Οι ηλικιωμένοι πρέπει να μπορούν να απολαμβάνουν τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις θεμελιώδεις ελευθερίες όταν διαμένουν σε οποιαδήποτε εγκατάσταση στέγης, φροντίδα ή θεραπείας, συμπεριλαμβανομένου του πλήρους σεβασμού της αξιοπρέπειας, των πεποιθήσεων, των αναγκών και της ιδιωτικής τους ζωής, καθώς και του δικαιώματος λήψης αποφάσεων σχετικά με τη φροντίδα τους και την ποιότητα της ζωής τους.
Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΥΤΟ-ΕΚΠΛΗΡΩΣΗΣ
15 – Οι ηλικιωμένοι πρέπει να μπορούν να αξιοποιούν ευκαιρίες για την πλήρη ανάπτυξη των δυνατοτήτων τους.
16 – Οι ηλικιωμένοι πρέπει να έχουν πρόσβαση στους εκπαιδευτικούς, πολιτιστικούς, πνευματικούς και ψυχαγωγικούς πόρους της κοινωνίας.
Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑΣ
17 – Οι ηλικιωμένοι πρέπει να είναι σε θέση να ζουν με αξιοπρέπεια και ασφάλεια και να μην υπόκεινται σε εκμετάλλευση και σωματική ή ψυχική κακοποίηση.
18 – Οι ηλικιωμένοι πρέπει να αντιμετωπίζονται δίκαια ανεξαρτήτως ηλικίας, φύλου, φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής, αναπηρίας ή άλλης κατάστασης, και να εκτιμώνται ανεξάρτητα από την οικονομική τους συμβολή
(http://www.un.org/en/ga/search/view_doc.asp?symbol=A/RES/46/91).
*Η Ράνια Γάτου είναι Ποιήτρια, Δοκιμιογράφος και Εικαστικός
