Της Μαρίας Σπανού
Το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία στο πλαίσιο του κύκλου εκδηλώσεων «Πρόσωπα Άξια Τιμής», τίμησε προχθές (Πέμπτη 19 Απριλίου) τη μνήμη της μεγάλης εθνικής λαογράφου, Αγγελικής Χατζημιχάλη. Η Σταυρούλα Πισιμίση, η Νόρα Σκουτέρη-Διδασκάλου, η Αικατερίνη Πολυμέρου-Καμηλάκη, ο Ευάγγελος Καραμανές και η Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου μίλησαν για την Αγγελική Χατζημιχάλη και ανέδειξαν τους τρόπους με τους οποίους η λαογράφος προσέγγισε και θεμελίωσε την έρευνα της λαϊκής τέχνης, καθώς και το ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο αφενός αναδύθηκε η επιστήμη της λαογραφίας και αφετέρου έδρασε η ίδια. Ιδιαίτερη αναφορά έγινε στη συμβολή της στην αναβίωση των Δελφικών Εορτών. Η εκδήλωση έγινε στην αίθουσα εκδηλώσεων της Βουλής. Χαιρετισμούς απηύθυναν τόσο ο Πλάτων Αλέξης Χατζημιχάλης, εικαστικός και πρόεδρος του Ιδρύματος Αγγελική Χατζημιχάλη και ο Μιχάλης Μερακλής, ομότιμος καθηγητής Λαογραφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρόεδρος της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας.
Η Αγγελική Χατζημιχάλη αφιερώθηκε με το πνεύμα, την ψυχή και το ασθενικό της σώμα στην αναζήτηση και διάσωση της ελληνικής εθνικής ταυτότητας με ότι αυτό συνεπάγεται. Με επιμονή και μεθοδικότητα ήταν η πρώτη που ασχολήθηκε με την έρευνα και προβολή του λαϊκού πολιτισμού και συνδέθηκε με τις αξίες του Λυκείου των Ελληνίδων. Εκτός από το σημαντικότατο συγγραφικό της έργο, με το οποίο είναι ευρύτερα γνωστή, η προσφορά της αποτιμάται στην υποστήριξη των λαϊκών τεχνιτών και την προώθηση της λαϊκής τέχνης με σκοπό τη διάσωσή της και την ένταξή της στη σύγχρονη αισθητική και στη δημιουργία της ελληνικής βιοτεχνίας.
Ήταν κόρη του φιλολόγου Αλεξίου Κολυβά. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1895. Έλαβε την εγκύκλια μόρφωση στη Σχολή Χιλλ και σπούδασε ζωγραφική κοντά στους ζωγράφους Γ. Ροϊλό και Ε. Ιωαννίδη. Απέκτησε δύο παιδιά. Γυρνώντας τις πόλεις και τα χωριά της Ελλάδας συγκέντρωσε πλούσιο υλικό για την ελληνική παράδοση, το οποίο ανέδειξε, πέρα από το συγγραφικό της έργο, μέσω εκθέσεων, εργαστηρίων και σχολών. Κατάφερε να ξαναδώσει πνοή, λάμψη ζωή και έκφραση στην παραδοσιακή τέχνη ως οικοσκευή, ενδυμασία, μικροτεχνία και ζωντανή ιδέα στην καθημερινή ζωή. Το 1921 οργάνωσε την Α΄ Βιοτεχνική έκθεση του Λυκείου των Ελληνίδων και είχε την ευθύνη μέχρι και το 1926 της οργάνωσης των «Βιοτεχνικών Εκθέσεων» επίσης του Λυκείου των Ελληνίδων. Το 1927 οργάνωσε την «πανελλήνια έκθεση ελληνικής λαϊκής τέχνης» στους Δελφούς στο πλαίσιο των Δελφικών Εορτών, σε συνεργασία με την Αθηνά Ταρσούλη και τον Γιάννη Τσαρούχη. Το 1928 οργάνωσε το περίπτερο λαϊκής τέχνης στη «Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης» και το 1930 την «Βαλκανική Έκθεση» στην Αθήνα. Η δημοσίευση από τη δεκαετία του 1920 σειράς διακοσμητικών θεμάτων λαϊκής τέχνης για την ελληνική βιοτεχνία ήταν δική της έμπνευση. Ενδεικτικά κάποια από τα βιβλία που εξέδωσε είναι: «Ελληνική λαϊκή τέχνη», «Σκύρος» (1925), «Υποδείγματα ελληνικής διακοσμητικής» (1929), «Ελληνική λαϊκή τέχνη. Ρουμλούκι, Τρίκερι, Ικαρία» (1931), «Η λαϊκή ελληνική τέχνη» (1937), «Το ελληνικό σπίτι» (1949), «Ελληνικαί εθνικαί ενδυμασίαι» (1948), «Η ξυλογλυπτική» (1950), «Τα κεντήματα του Τρίκερι «(1951) και «Σαρακατσάνοι» (1957).
Επέδειξε ενεργό ενδιαφέρον για την ίδρυση βιοτεχνικών σχολών, όπως τη Βιοτεχνική Σχολή της Σάμου, τη Λαμπριάδειο Σχολή στο Ζαγόρι της Ηπείρου, την Τούλειο Σχολή στο Μέτσοβο κλπ. Το έργο της κορυφώθηκε με την ίδρυση του Συνδέσμου Εργαστηρίων Χειροτεχνίας (1931) και του περίφημου «Ελληνικού Σπιτιού» (1938), που φέτος συμπληρώνει 80 χρόνια από την ίδρυσή του. To «Eλληνικό Σπίτι» διαδέχθηκε το «Σπίτι του Κοριτσιού» που είχε ιδρύσει η Χατζημιχάλη το 1923 με σκοπό την προστασία ορφανών κοριτσιών της Μικρασιατικής Καταστροφής. Το αθηναϊκό αυτό σπίτι της Πλάκας κτισμένο από τον Αριστοτέλη Ζάχο, σήμερα ανακαινισμένο λειτουργεί ως Μουσείο που φέρει το όνομά της. Η Χατζημιχάλη τιμήθηκε για την προσφορά της με το αργυρό μετάλλιο της Ακαδημίας Αθηνών (1956) και με το βραβείο Πουρφίνα (1958) για το έργο της «Σαρακατσάνοι». Όσοι τη γνώρισαν μιλούν για μια δυναμική και ταυτόχρονα ευαίσθητη Ελληνίδα, που η ζωή της ήταν μία περιπέτεια κι ένα αληθινό μυθιστόρημα από την αρχή ως το τέλος. Την ημέρα που πέθανε (Μάρτιος του 1966) «οι τσελιγγάδες έβγαλαν τα κυπροκούδουνα από τα γιδοπρόβατα, κατά την πανάρχαια συνήθεια όταν πεθαίνει πρωτοτσέλιγγας, και ξαρμάτωσαν τα γκεσέμια τους, οι λαϊκοί βιοτέχνες σταμάτησαν τα τσιακ-τσιακ στα εργαστήριά τους και οι Σαρακατσάνες εσφράγισαν τα αργαλειά τους στη μνήμη της» σημειώνει η Λ. Παπαγαλάνη-Καλαφάτη σε ένα αφιέρωμα στο περιοδικό «Αντί» (Αύγουστος του 1993).
Το Λύκειο των Ελληνίδων Βόλου ως όφειλε τίμησε την Αγγελική Χατζημιχάλη, το 2013. Στη σεμνή εκείνη εκδήλωση, που περιελάμβανε λόγο, εικόνα, χορό και τραγούδι μίλησε η Αικατερίνη Καμηλάκη-Πολυμέρου, Διευθύντρια του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών και έγιναν σύντομες παρεμβάσεις από τις μαθήτριες της τιμώμενης στο «Ελληνικό Σπίτι»: Kατερίνα Σαμαρά, γλύπτρια –εικαστικός, Αλίκη Πλατανιά, διακοσμήτρια, εκπαιδεύτρια σε θέματα ελληνικής λαϊκής τέχνης και Όλγα Παπαδημητρίου, γραφίστρια, συντάκτρια περιοδικού Τύπου. Eπίσης, η Μαρία Νάνου θεολόγος-ιστορικός βυζαντινής ανέπτυξε το σύνδεσμο της Αγγελικής Χατζημιχάλη με το έργο του Κίτσου Μακρή, δυο προσωπικότητες που ταυτίστηκαν με τις προσπάθειες τους να διατηρηθεί η νεότερη ελληνική πολιτιστική κληρονομιά.
