Του Βασίλη Δ. Αναγνωστόπουλου, Ομ. Καθηγητή Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Εχω μπροστά μου την καλαίσθητη και πολύ φροντισμένη ποιητική συλλογή της Βάλιας Τσάιτα-Τσιλιμένη «Άγρια χόρτα», με σχέδια εξωφύλλου της Εύης Τσακνιά, εκδ. Κίχλη, Αθήνα 2017, σ.82. Είναι η πρώτη συλλογή της αλλά όχι η πρώτη εμφάνισή της στα ελληνικά γράμματα, αφού ήδη από φοιτήτρια είχε δημοσιεύσει ποιήματα και –με περηφάνια- θυμίζω ότι είχε αποσπάσει τιμητική διάκριση στον πανελλήνιο διαγωνισμό «Γιάννης Φάτσης», που είχαμε προκηρύξει από το πανεπιστήμιο Θεσσαλίας το 2007, για το ποίημα «Λάβαρα». Ένα ποίημα που, κατά τη γνώμη της Κριτικής Επιτροπής, αχνοφώτιζε μια λαμπρή μέρα.
Η Βάλια Τσάϊτα, κόρη της Καθηγήτριας του πανεπιστημίου Θεσσαλίας Τασούλας Τσιλιμένη, γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη, σπούδασε Φιλολογία στο ΑΠΘ, μεταπτυχιακά στη Σορβόνη και εν συνεχεία εκπόνησε διδακτορική διατριβή πάνω σε θέματα ταυτότητας, κοινωνικής κριτικής και λογοτεχνικής γραφής αναφορικά με τη λεγόμενη «γενιά του 1920» στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης, όπου και διδάσκει λογοτεχνία, γλώσσα και μετάφραση.
Η συλλογή περιέχει 47 ποιήματα, σε πέντε άτιτλες ενότητες, η 1η, η 2η, η 4η και η 5η με 9 ποιήματα και μόνο η 3η με 11 ποιήματα. Μορφολογικά είναι γραμμένα σε ελεύθερο στίχο, με διανθίσματα κάποιων ελληνικών ρυθμών και μέτρων, όπως λ.χ. οι ιαμβικοί 15/σύλλαβοι: « Διαβάτης ξένος πότιζε του στέρνου σου τους κάμπους/ Κι έπνιγε μες στις λέξεις του έναν παλιό σκοπό…» ή οι ανάπαιστοι «Ήρθες κι εστάθης μπροστά στον καθρέφτη/ με σώμα γδαρμένο και νου ανοιχτό…». Αλλά το στοιχείο που είναι εντυπωσιακό (και λαμπερό ταυτόχρονα) είναι οι μεταφορές, ο μεταφορικός λόγος γεμάτος κίνηση και αναγνωστική έκπληξη και μου θυμίζει κάτι που υποστήριζε η ποιήτρια Ρένα Καρθαίου, ότι η ποίηση «κινεί τα ακίνητα και ακινητοποιεί τα κινούμενα». Έτσι δίνεται η εντύπωση πως όλα τα ποιήματα λίγο ή πολύ είναι ασκήσεις ποιητικής γλώσσας σε ευτυχείς στιγμές και συλλήψεις. Για παράδειγμα: «Το δωμάτιο σε πλήρη διαστολή…», «Μάς δάγκωσε ο ήλιος του δωματίου…», «Νύχτα, δίχως φεγγάρι, έριξες τρεμάμενο στον γκρίζο ποταμό/ τον χρησμό σου (φοβόσουν, λέει, μη μαθευτεί ότι ήτανε λειψός)…», «…μας ξύπνησαν οι φωνές των επίπλων και τα χτυπήματα…», «Λύθηκαν οι μνήμες από τις ζώνες τους…».
Οι διάφανες εικόνες και η σκηνοθετική αυτοτέλεια κάθε ποιήματος δείχνουν την έμπνευση και τη γνώση της ποιήτριας σχετικά με την «κατασκευή», την οικοδόμηση του ποιήματος- παρότι σε πολλούς ο ελεύθερος στίχος φαίνεται εύκολος. Ίσως κάπου η σκοτεινότητα και το δυσδιάγνωστο να κλίνει προς την υπερβολή, πράγμα που επαναφέρει τη συζήτηση σχετικά με τη «διαύγεια» και τη «θολότητα» της ελεύθερης ποίησης και την ισορροπία ανάμεσά τους, στοιχεία απαραίτητα κατά τον Πορτογάλο συγγραφέα Γκονσάλο Μ. Ταβάρες. Η αστιξία, βέβαια, η έλλειψη σημείων στίξεως, αφήνει περιθώρια για πολλαπλή ερμηνεία και προσέγγιση. Κυρίαρχο στοιχείο της γραφής είναι το β΄ ενικό πρόσωπο, που δηλώνει διάλογο με τον εαυτό μας (αυτοαναφορική γραφή, εσωτερικός στοχασμός κ.λπ.), αλλά και με πρόσωπα αγαπημένα, υπαρκτά ή επινοημένα. Ο εξομολογητικός τόνος σε πολλά ποιήματα ξεδιπλώνει ένα πλούσιο λυρισμό κι ευαισθησία. Για παράδειγμα: «…Πότε ήταν που με κοίταξες/ κι είπες τ’ όνομά μου ανάποδα/ και μου καρφίτσωσες πλάι στον αφαλό/ την παιδική μας ηλικία;» Εντυπωσιακό το εύρημα του ονόματος: Βάλια=αϊλαβ (=I love)!
Γίνεται φανερό ότι η έμμονη ιδέα είναι ο κλειστός (ή περίκλειστος ) χώρος, το δωμάτιο με τα πράγματα, το σαλόνι, τα έπιπλα, το κρεβάτι κ.ά., που ζωντανεύουν και συμμετέχουν στον αγώνα της ψυχής. Κι επίσης η αλληγορία και ο υπερρεαλισμός σχετικά με το σώμα και τα μέρη του σώματος (γόνατα, αγκώνες, χέρια, μάτια…) , και ένας υποδόριος και θαμπός ρομαντισμός, (συναίσθημα και ψυχικά βιώματα με αναφορές στη μνήμη, το όνειρο, τον θάνατο, τον ήλιο, τη νύχτα, τη θάλασσα, τη βροχή, αλλά και τα εγκαύματα της ψυχής), δίνουν έναν κόσμο μάλλον στυφό και κατακερματισμένο.
Η Βάλια Τσάιτα-Τσιλιμένη με τα «Άγρια χόρτα» δίνει επίσημα διαπιστευτήρια για μια δυναμικότερη εμφάνιση στο βασίλειο της ποίησης. Το ευχόμαστε και το αναμένουμε.
