Του Κώστα Λιάπη
Με πολλή συγκίνηση έλαβα πριν από δυο βδομάδες ένα πολύτιμο βιβλίο, σταλμένο από την κ. Ανδρομάχη Σακελλαρίου, αδελφή του συγγραφέα. Βιβλίο που εκδόθηκε τον περσινό Ιούλιο στη Θεσσαλονίκη και που πριν προλάβει να το καλοχαρεί ο εμπνευστής και δημιουργός του αναπάντεχα μας άφησε χρόνους.
Ο λόγος γίνεται για τον παλιό καλό συνάδελφο, φίλο και κοντοχωριανό από τη Βυζίτσα του Πηλίου Γιάννη Ζ. Διακουμή. Έναν αξιόλογο λειτουργό στους χώρους της Πρωτοβάθμιας Μαγνησιακής Εκπαίδευσης, με πολύχρονη προσφορά κατά χρονολογική σειρά και από το 1968 ως το 2001 που συνταξιοδοτήθηκε στα δημοτικά σχολεία των χωριών Προμύρι, Αχίλλειο Αλμυρού, Αγριά, Βυζίτσα, Πουρί και Άγιο Λαυρέντιο (ως διευθυντής), καθώς και στα σχολεία 1ο Διμηνίου, 19ο Ν. Ιωνίας και 1ο Βόλου. Παράλληλα όμως, με την αξιόλογη διδασκαλική προσφορά του, σημαντική ήταν και η λοιπή ανιδιοτελής πάντα πνευματική, κοινωνική και πολιτιστική του δραστηριότητα, που ανέπτυξε ως πρόεδρος της κοινότητας στο Πουρί το 1974 – 75, ως εθελοντής γραμματέας στο Τσιτσιλιάνειο Νοσοκομείο Καλών Νερών αλλά και στην Κοινότητα Βυζίτσας και στον Εκπολιτιστικό Σύλλογο Αγίου Λαυρεντίου, ως ιδρυτής επίσης και ενεργό μέλος του Εκπολιτιστικού Συλλόγου της αγαπημένης γενέτειράς του Βυζίτσας και, τέλος, ως περιστασιακός αρθρογράφος του ημερήσιου βολιώτικου τύπου.
Θα σταθώ σ’ αυτό το τελευταίο κομμάτι της πνευματικής δραστηριότητας του αείμνηστου ομότεχνου και φίλου για να επισημάνω την ιδιαίτερη επάρκειά του στους χώρους της ιστορικής έρευνας και κυρίως της τοπικής ιστορίας, θέματα της οποίας και περιλαμβάνονται στα κατά καιρούς δημοσιεύματά του στον τοπικό τύπο. Κι ένα τέτοιο ολοκληρωμένο δείγμα γραφής αποτελεί και το περιεχόμενο του περί ου ο λόγος μοναδικού βιβλίου του, με θέμα την τοπική ιστορία της γενέθλιας γης του Βυζίτσας. Μια ιστορική μονογραφία που πλουτίζει την τοπική πηλιορείτικη ιστοριογραφία και που ο συγγραφέας της την έχει αφιερώσει στη μνήμη των γονιών του Ευρύκλειας και Ζήση, αλλά και στους αγαπητούς συγχωριανούς του.
Ο πλήρης τίτλος της σχετικής μελέτης, που διατέθηκε δωρεάν, είναι «Βιζίτσα Πηλίου, χρυσάφι ανάμεσα στη ρίγανη και το θυμάρι»* και ο υπότιτλός της «Ιστορικά – Σημασιολογικά – Λαογραφικά κ ά», (επιμέλεια της κόρης του συγγραφέα Ευρύκλειας Διακουμή, εκτύπωση «Λύχνος», Αθήνα, έκδοση Θεσ/νίκη 2016, σ. σ. 140). Η όλη, συστηματικά οργανωμένη, ύλη της σχετικής έρευνας, πέρα από τον πρόλογό της, περιέχει και αναπτύσσεται μέσα από τις παρακάτω έξι ενότητες:
Ιστορικά στοιχεία – Σημασιολογικά και Ετυμολογικά στοιχεία – Λαογραφικά στοιχεία (καθημερινή ζωή, ήθη, έθιμα, παραδόσεις) – Τοποθεσίες – Συγχωριανοί – Νεότερα χρόνια. Ενότητες που επιμερίζονται αντίστοιχα σε 9, 5, 28, 14, 5 και 4 κεφάλαια, κι ακόμα σ’ ένα παράρτημα με τέσσερα μεμονωμένα δημοσιεύματα του συγγραφέα στον τοπικό τύπο και τέλος στην αρκετά πλούσια βιβλιογραφία.
Φυσικά μια εξ ορισμού έρευνα τέτοιου και τόσου ιστορικού και κυρίως λαογραφικού πλάτους, απαιτεί ειδική και εκτεταμένη διερεύνηση και παρουσίαση όλων ει δυνατόν, των εκφάνσεων και παραμέτρων του υλικού, κοινωνικού και πνευματικού βίου της κάθε οργανωμένης; έστω και μικρής, ανθρώπινης κοινότητας. Προσπάθεια και συνθετική εργασία που για είναι πλήρης χρειάζονται τόμοι, και μάλιστα αρκετοί και πολυσέλιδοι για τη επαρκή δημοσίευσή της. Και βέβαια τέτοια δυνατότητα μπορούν να την έχουν μόνο όσοι ειδικοί ασχολούνται αποκλειστικά μ’ ένα τέτοιου τεράστιου πλάτους ερευνητικό αντικείμενο, όντας απαλλαγμένοι από άλλες εργασιακές υποχρεώσεις και δουλείες.
Ωστόσο και το γεγονός ότι βρίσκονται ακόμη φιλίστορες κι εραστές των λαϊκών και πατροπαράδοτων εκδηλώσεων και λαϊκών έργων, με την έφεση της καταγραφής και της παρουσίασης όσων δύνανται τέτοιων ιστοριολαογραφικών εκφάνσεων της γενέτειρας γης τους, είναι ιδιαίτερα θετικό και παρήγορο για τον τόπο μας. Κι αυτό ισχύει βέβαια και για όλους τους πηλιορείτες ερευνητές που καταπιάστηκαν, κυρίως τα τελευταία 40 χρόνια, με την όποια πνευματική σκευή τους ο καθένας και κατέγραψαν τη μικρή ή τη μεγάλη ιστοριολαογραφική μονογραφία των χωριών τους.
Μαζί με όλους αυτούς κι ο μακαρίτης Γιάννης Διακουμής. Που κατέγραψε με απλό κι επαγωγικό τρόπο αλλά και με όση οι υπόψη του πηγές του επέτρεπαν επαρκή τεκμηρίωση, ένα μικρό έστω αλλά σημαντικό κομμάτι από την ιστορικο – λαογραφική διαδρομή της αγαπημένης του Βυζίτσας. Και μια κι λόγος για πηγές οφείλουμε να τονίσουμε πως οι προφορικές μαρτυρίες των ηλικιωμένων Βυζιωτών, αλλά και οι μνήμες του ίδιου του συγγραφέα, απ’ τις οποίες ήταν γεμάτο το ταγάρι του, έχουν τον πρώτο πληροφορικό λόγο στο βιβλίο του, μ’ εξαίρεση την ενότητα «Σημασιολογικά και Ετυμολογικά στοιχεία», όπου υπάρχει επάρκεια γραφτών και κατά τεκμήριο έγκυρων πηγών, όπως μπορεί να διαπιστώσει κανείς από τις υποσελίδιες σημειώσεις και παραπομπές του συγγραφέα. Γεγονός που καθιστά ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα τούτη την ενότητα, κυρίως με το γλωσσολογικό φορτίο της, απ’ το οποίο ξεχωρίζουν για την τεκμηριωτική επάρκειά τους τα δυο πρώτα κεφάλαια: «Το τοπωνύμιο «Βιζίτσα»: ετυμολογία και ορθογραφία» και «Περιοχές με παρόμοιο όνομα». Κι εδώ στην προσπάθεια του συγγραφέα να πείσει πως η ορθότερη …ορθογραφία του ονόματος του χωριού του είναι «Βιζίτσα» κι όχι «Βυζίτσα», αναλύει με σωστή τεκμηριωτική ακολουθία την πρωτότυπη ρίζα του τοπωνυμίου, που κατά την ορθή, πρέπει να ομολογηθεί, άποψή του είναι το γνωστό φυτό «βούζι», που αφθονεί στο Πήλιο και όχι το «βυζί», σαν πρώτο συνθετικό της ονομασίας, με τροπή του βου σε βι, και τη σλάβικη αλλά και ελληνική κατάληξη στα υποκοριστικά –ίτσα σαν δεύτερο συνθετικό, όπως και στα πηλιορείτικα τοπωνύμια Μακρινίτσα, Γορίτσα, κ.λπ.
Ξεχωριστό επίσης ενδιαφέρον από την ίδια ενότητα παρουσιάζουν τα κεφάλαια «Το γλωσσικό ιδίωμα: λέξεις φράσεις», «Αρχαία ονόματα κατοίκων», καθώς και κυρίως το μεγάλο κεφάλαιο με τα ανθρωπωνύμια του χωριού, σωστά κι αυτά γλωσσικά και ετυμολογικά αναλυμένα.
Από τις άλλες πέντε ενότητες ξεχωρίζουν:
Από την ιστορική «Οι πρώτοι κάτοικοι και η προέλευσή τους», «Αιγυπτιώτες», «Οι μαρτυρίες από την Γερμανοϊταλική κατοχή», «Ο εμφύλιος» και «Ο καταστροφικός σεισμός του 1955».
Από τη λαογραφική ενότητα: «Αυτάρκεια και λιτή ζωή», «Χειμερινή ζωή στα Αργυραίικα»**, «Προϊόντα ως πηγή εσόδων», «Παραγωγή λαδιού και ελαιοτριβεία», «Η πλατεία του χωριού», «Παιδικά αυτοσχέδια παιχνίδια», «Διασκέδαση και πανηγύρια», «Χρονιάρες μέρες: γιορτές και αργίες», «Κοινωνικές τάξεις και καθημερινότητα», «Σχολείο και δάσκαλοι», «Παραδοσιακές φορεσιές για γιορτές και καθημερινές», «Ευτράπελα και …άλλα», «Ληστές και θησαυροί», «Φαινόμενα και μυστήρια».
Από την ενότητα με τις τοποθεσίες (τοπωνύμια) ξεχωρίζουν επίσης τα κεφάλαια με τις συνοικίες και τοποθεσίες, τις «Μάνες (πηγές) και τους ιερούς Ναούς τόσο της Βυζίτσας, όσο και του χειμερινού οικισμού της Αργυραίικα», καθώς και το κεφάλαιο για το τρενάκι του Πηλίου, που διασχίζει από το 1903, με τις γνωστές διακοπές, λειτουργίας, το βυζιώτικο ελιώνα, αλλά και το κεφάλαιο για τα Καλά Νερά, που ως το 1928 το ανατολικό τμήμα τους ανήκε στη Βυζίτσα (το δυτικό στις Πινακάτες).
Ως σημαίνοντες Βυζιώτες (συγχωριανοί) που μνημονεύονται στο οικείο κεφάλαιο, επιλέγονται πρόσωπα από τον κύκλο των παλιών πετυχημένων επαγγελματιών του χωριού (ιερείς, ψαλτάδες,, αγροφύλακες, κτηνοτρόφοι, μπαρμπέρηδες, τσαγκάρηδες κ.λπ.) αλλά και κάποιες χαρακτηριστικές προσωπικότητες και φυσικά οι πιο πετυχημένοι πρόεδροι αλλά και γραμματείς της κοινότητας, καθώς και οι πιο σημαντικοί τοπικοί ευεργέτες.
Τέλος από την ενότητα «Νεότερα χρόνια» επιλέγεται η πολιτιστική και κοινωνική προσφορά του Εκπολιτιστικού Συλλόγου του χωριού, η τουριστική ανάπτυξη της Βυζίτσας στα πλαίσια του επιλεγμένου από τον ΕΟΤ παραδοσιακού οικισμού, και μια γενική αναφορά για το Σήμερα τόσο της Βυζίτσας όσο και του οικισμού του Αργυραίικα.
Έτσι, σε πολύ αδρές γραμμές, επιλέγονται και παρουσιάζονται μέσα από τη μικρή τούτη μονογραφία του αείμνηστου Γιάννη Ζ. Διακουμή κάποια σημαντικά κομμάτια από το απώτερο αλλά και το νεότερο ιστορικό παρελθόν της πατρώας του γης Βυζίτσας όπως επικράτησε να γράφεται, ή Βιζίτσας, όπως την προτιμάει ο ίδιος. Ζωντανές οι εικόνες του βυζιώτικου Χθες που μας έδωσε το κοντύλι του. Κρίμα μόνο που απ’ αυτή την εικόνα λείπει το απεικονιστικό υλικό, οι αρχειακές; δηλαδή, φωτογραφίες ή οι παλιοί ζωγραφικοί πίνακες, που θα την έκαναν ζωντανότερη. Πάλι καλά που το εξώφυλλο της μελέτης κοσμείται από το θαυμάσιο σκίτσο με το βυζιώτικο αρχοντικό, που φιλοτέχνησε η μακαρίτισσα επίσης και μακρινή συγγένισσα του συγγραφέα Χρυσούλας Ζιώγα. Το ίδιο και οι δυο μόνο αρχειακές φωτογραφίες στις σελίδες 80 και 120 απλά δείχνουν πόσο πιο ζωντανό θα ήταν τούτο το εκδοτικό πόνημα αν πλουτιζόταν με περισσότερο αρχειακό απεικονιστικό υλικό. Χωρίς, βέβαια αυτό να σημαίνει πως και με την παρούσα μορφή του μειώνεται η αξία της δουλειάς του συγγραφέα.
Φίλες και φίλοι, πέρσι σαν χθες (23 Σεπ/ρίου), μας άφησε ο Γιάννης Διακουμής, για το ανεπίστροφο ταξίδι του στις αιώνιες Μονές. Σήμερα τελείται στη «Βιζίτσα» του το ετήσιο μνημόσυνό του.
Ας είναι τούτο το σημείωμα για τον αοίδιμο φίλο μια ελάχιστη προσωπική κατάθεση μνήμης και τιμής.
——————–
* Απόσπασμα αγάπης για το χωριό του από ποίημα του συγγραφέα, που προηγείται στο κείμενο του προλόγου του.
** Χειμερινός οικισμός της Βυζίτσας μέσα στον ελαιώνα του χωριού.
