ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Ποίηση και Ιστορία – Σπ. Περεσιάδης: «Και άλλες δάφνες…»

ποίηση-και-ιστορία-σπ-περεσιάδης-κ-520727

Της Φανής Μαγκούτα, Φιλολόγου

Στο χρονικό διάστημα μεταξύ των Βαλκανικών πολέμων και του Α’ Παγκοσμίου πολέμου «μεσολαβούν οι δώδεκα μήνες της νεοελληνικής ευδαιμονίας»[1]. Η πρώτη μεγάλη πολιτική κρίση στην Ελλάδα, ο Εθνικός Διχασμός (1916), προέκυψε, ως γνωστόν, μετά τους Βαλκανικούς, ώστε εν τέλει η επιτυχής έκβαση των αγώνων να επικαλυφθεί από το γεγονός αυτό. Οι λογοτέχνες της εποχής όμως εκφράζονται με συγκίνηση και ενθουσιασμό για τις νίκες του ελληνικού στρατού. Για παράδειγμα, η Π.Σ. Δέλτα αποτυπώνει τις ιδεολογικές τάσεις της εποχής του Α’ Βαλκανικού στην απαντητική της επιστολή στον Αργ. Εφταλιώτη,[2] όπου χρησιμοποιεί εκφράσεις όπως «τέτοιον ηρωισμό… […] τίποτις πια δεν το σταματά [ενν. το έθνος]».

Αυτά διά την ιστορίαν. Η ποίηση των χρόνων αυτών, ειδικότερα, αν και διαπνέεται από μεγαλοϊδεατισμό, λειτουργεί διαφορετικά. «Στο Βασιλόπουλο», ποίημα του Σπ. Περεσιάδου, αποδίδεται άμεσα το ήθος και το ύφος της εποχής. Το χρησιμοποιούμε σαν δείκτη. Ανιχνεύεται σε αυτό η Μεγάλη Ιδέα και η αντίληψη του «βασιλέως καθάριου Έλληνος»,[3] ως τάση εκφράζουσα τις λαϊκές εν μέρει αντιλήψεις του τότε ελληνισμού. «[…] Η Μεγάλη Ιδέα που θα μπορούσε να περικλείσει όλα τα ζητούμενα του ελληνικού κόσμου, την εθνική ενότητα, την απελευθέρωση, την παιδεία, την πρόοδο μετατρεπόταν σε ένα ακόμα στοιχείο μοναδικότητας. Όλοι οι λαοί είχαν ίσως την μεγάλη ιδέα τους, μόνο οι Έλληνες είχαν Μεγάλη Ιδέα […]».[4]

Γιατί λοιπόν επιλέγουμε στην τωρινή συγκυρία τον Σπ. Περεσιάδη; Σύμφωνα με τον τίτλο του κειμένου, αυτόν που έγραψε την ποιητική συλλογή Καινούργιες Δάφνες, Ποιήματα των Βαλκανικών πολέμων; Διότι ο ποιητής και θεατρικός συγγραφέας Περεσιάδης αφιερώνει στη μνήμη του ηρωικώς πεσόντος στη μάχη των Γιαννιτσών Ιωάννου Δ. Καλλιοντζή, λοχαγού του πυροβολικού τα ποιημάτιά του και επιπλέον διότι από τα χαρακτηριστικά της ποιητικής γραφής του αναδεικνύεται μοναδικός εισηγητής του ρεαλισμού. Είναι πομπώδη τα ποιήματά του, κατά τη μεγαλοστομία των χρόνων, και ιδεολογικά συγκρουόμενα. Όμως το οξύμωρο της σύγκρουσης μιας πεπαλαιωμένης και μιας νέας αισθητικής αντίληψης, εκεί στα 1913 – 1914, η στέρεη στιχουργική κατασκευή, κυρίως οι προσωπικές κατηγοριοποιήσεις των θεατρικών του έργων (π.χ. Η Σκλάβα, Εθνική τραγωδία, Η Πάργα, Δράμα πατριωτικόν κ.τ.λ.) καθιστούν τα κείμενα του Περεσιάδη ενδιαφέροντα.

Αναφέρεται με θερμή διάθεση «Στον Βενιζέλον» και «Στον Βασιλέα» και παραδίδει και στους δυο την τιμή μας; Τη δική του; Της πατρίδας; Ο ποιητής δεν έχει αναστολές ούτε συμβιβασμούς. Η λεύτερη Ελλάδα μας, Λευθέρη, σ’ αγκαλιάζει / και σε φιλεί στο στόμα σου όπου γλυκοχαράζει / Ουράνιο ξημέρωμα που βλέπουν τόσοι σκλάβοι / Μικρό στο παραδώκαμε στα χέρια το καράβι/ Μα συ μας το μεγάλωσες, κι όλο το μεγαλώνεις.[5]

Επαναφέρω, λοιπόν, τον ποιητή Σπ. Περεσιάδη σήμερα, γιατί το πανελλήνιο στο παρελθόν τον γνώριζε καλά και πιθανόν ο μη υποτονικός απόηχος να ακούγεται και σήμερα… Έγραψε το δραματικόν ειδύλλιον – δική του η κατηγοριοποίηση –, τη Γκόλφω, δράμα πατριωτικόν και ερωτικόν, το οποίο παίχτηκε και εν Μεγαλοχωρίω Τρικάλων (Μπουχούνιστα) και οι Γκαραγκούνες όρθιες σπάζοντας τη θεατρική σύμβαση φώναζαν, έξαλλες, στην ηρωίδα: «Μην του πίντς του φαρμάκι….».[6]

Βέβαια, τα ιστορικά γενονότα εξελίχτηκαν έτσι: Και πριν από τους Βαλκανικούς πολέμους το πατριωτικό καθήκον της νεότητας υπενθυμίζεται. Το 1911 διαβάζουμε στη στήλη των Αθηναϊκών επιστολών «Η ελληνική νεολαία πρέπει να είνε πρώτη εις όλα: και εις τα γράμματα και εις τα όπλα».[7] «Πάντως η ήττα του 1897 που προηγήθηκε και που χαρακτηρίζεται από μία γενικευμένη τάση επίκρισης, χρεώθηκε και στην εκπαίδευση. Και αυτό γιατί το ελληνικό σχολείο θεωρήθηκε υπεύθυνο για την έλλειψη μαχητικότητας που χαρακτήρισε τα ελληνικά στρατεύματα. […]».[8] Η ήττα εκφράζεται ως ήττα του μεγαλοϊδεατισμού και στα 1897 επιβάλλεται ο ταπεινωτικός Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος. Το Ανατολικό ζήτημα περνά την οξύτερή του φάση.[9]

Συνοψίζοντας, ο Περεσιάδης αντιπροσωπεύει ό,τι αξιόλογο υπάρχει στη νεοελληνική ποίηση και συγκεκριμένα στο θεατρικό λόγο κατά τους Βαλκανικούς πολέμους. Δι’ αυτού ανακινούμε τις μνήμες μας, «τα καθ’ ημάς», τις θεσσαλικές μνήμες, επειδή η λογοτεχνία εξυπηρετεί την ανάγκη του ανθρώπου να υμνήσει την ομορφιά διά του λόγου. Τελικά… από όλα αυτά… σώζεται το πρόσωπο! Αναστηλώνεται η ξεχασμένη ευγένεια του ανθρώπου. Ήταν αυτή η επιδίωξη του Περεσιάδου; Δεν ξέρουμε. Ευελπιστώ όμως ότι ο επαρκής αναγνώστης θα κρατήσει τον υπαινικτικό λόγο της ποίησης και ο ιστορικός θα φωτίσει την ιστορική αλήθεια, τη δική του αλήθεια. Το κέρδος ανήκει στην ποίηση ή στην ιστορία; Ας μετρήσουμε.



[1] Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος, “Μισός αιώνας. Οι Βαλκανικοί πόλεμοι”, εφ. Ελευθερία, 30/9/1962.

[2] Αλληλογραφία της Π.Σ. Δέλτα 1906 – 1940, επιμέλεια Ξ. Λευκοπαρίδη, Βιβλιοπωλείον της “Εστίας”, Αθήναι χ.χ., σ. 196, 198.

[3] Το ποίημα “Στο Βασιλόπουλο” αναφέρεται στον διάδοχο Κωνσταντίνο, στον λυτρωτή βασιλιά, όπως τον αποκαλεί ο Περεσιάδης σε άλλο ποίημα του βιβλίου του. Εκφράζει την αντίληψη των ετών 1912 – 1913 για τον βασιλιά: “[…] Οι βασιλείς δεν θεωρούνται κοινοί θνητοί. Υπό ιδιαίτερες ιστορικές συνθήκες το λανθάνον χαρισματικό δυναμικό της βασιλείας ενεργοποιείται από έναν βασιλέα, που είχε και αξιώσεις προσωπικού χαρίσματος ως νικηφόρου στρατηλάτη στους Βαλκανικούς πολέμους. Ούτε ο Βενιζέλος επιλέγει να γίνει σωτήρας με αυτήν τη μυθική διάσταση […]”. Βλ. Συνέντευξη του ιστορικού Γεώργιου Θ. Μαυρογορδάτου στον Αντώνη Παγκράτη, Εφ. Καθημερινή, Κυριακή 9 Οκτωβρίου 2016.

[4] Έλλη Σκοπετέα, Το «Πρότυπο Βασίλειο» και η Μεγάλη Ιδέα, Όψεις του Εθνικού προβλήματος στην Ελλάδα (1830 – 1880), χ.ό., Αθήνα 1988, σ. 269.

[5] Σπ. Περεσιάδου, Καινούργιες Δάφνες, Ποιήματα των Βαλκανικών πολέμων,… σ. 26.

[6] Μαρτυρία της Μ. Βερτσώνη – Κοκκόλη, όταν το ακαδημαϊκό έτος 1979 – 1980 μελετούσε την Μπουχούνιστα.

[7] Βίκυ Πάτσιου, «Η Διάπλαση των Παίδων» 1879 – 1922, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 1995, σ. 132.

[8] Θ. Αποστολοπούλου, Ο Έλλην Πολίτης, Αναγνωστικόν της τετάρτης τάξεως των Δημοτ. Σχολείων αρρένων και θηλέων, εκ του Τυπογραφείου των Καταστημάτων «Αυγής Αθηνών» Αποστολοπούλου, Εν Αθήναις 1903, ανατύπωση για την εφημ. Το Βήμα, επιμέλεια σειράς – επίμετρο Ελένη Κεχαγιόγλου, εκδ. Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη, Αθήνα 2014, σ. θ΄.

[9] Φ.Α. Δημητρακόπουλος. Ο Νεοελληνισμός στη Λογοτεχνία, 19ος – 20ος αι., εκδ. Επικαιρότητα, Αθήνα 1990, σ. 159.

Εγγραφείτε στο Newsletter του Ταχυδρόμου