Το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας του ΑΠΘ λειτουργεί από το 2001 στη Θεσσαλονίκη, από το 2008 στη Σητεία, από το 2013 στα Χανιά και από τα μέσα του 2015 στη Λάρισα, με τη συνεργασία του ΟΚΑΝΑ και τη χρηματοδότηση του Υπουργείου Υγείας. Πρόκειται για μια προσπάθεια που συνδέει ουσιαστικά το ΑΠΘ με την κοινωνία επί μία δεκαπενταετία, καθώς στα Προγράμματα Προαγωγής Αυτοβοήθειας σε όλη τη χώρα υποστηρίζονται ετησίως εκατοντάδες άνθρωποι με πρόβλημα εξάρτησης από ναρκωτικά ή/και αλκοόλ, όπως επίσης και εκατοντάδες συγγενείς εξαρτημένων. Επιστημονικός Υπεύθυνος των προγραμμάτων είναι ο κ. Φοίβος Ζαφειρίδης, Ψυχίατρος, τ. Αναπλ. Καθηγητής Ψυχολογίας των Εξαρτήσεων του ΑΠΘ.
Το πρόγραμμα αξιοποιώντας τις ιδέες της αυτοβοήθειας/ αλληλοβοήθειας, οι οποίες έχουν αποδεδειγμένα διαδραματίσει πολύ σημαντικό ρόλο στην ιστορία της απεξάρτησης, συγκροτεί μια εναλλακτική πρόταση στην αντιμετώπιση της εξάρτησης, τόσο σε επίπεδο πράξης, όσο και σε επίπεδο χάραξης πολιτικών απεξάρτησης. Χάρη στην καινοτόμο λειτουργία του, το πρόγραμμα είναι σε θέση να παρέχει αξιόπιστες υπηρεσίες ψυχοκοινωνικής υποστήριξης σε μεγάλο αριθμό εξαρτημένων, χωρίς λίστες αναμονής και με ιδιαίτερα χαμηλό κόστος για τον κρατικό προϋπολογισμό. Ταυτόχρονα, στα Προγράμματα Προαγωγής Αυτοβοήθειας εκπαιδεύονται δεκάδες φοιτητές και κοινωνικοί επιστήμονες στις κριτικές προσεγγίσεις του πεδίου των εξαρτήσεων.
Στον απολογισμό που ανακοινώθηκε από το ΑΠΘ παρουσιάζεται το έργο των Προγραμμάτων Προαγωγής Αυτοβοήθειας σε Θεσσαλονίκη, Λάρισα, Χανιά και Σητεία για το έτος 2015. Όπως φαίνεται από τα παρατιθέμενα στοιχεία, μεγάλος αριθμός ανθρώπων (αυξημένος σε σχέση με πέρυσι) με πρόβλημα εξάρτησης και συγγενείς τους, αλλά και με άλλα αιτήματα (εκπαίδευσης, συμμετοχής σε παρεμβάσεις πρόληψης και προαγωγής της αυτοβοήθειας), προσήλθε στα προγράμματα κατά το έτος αναφοράς. Όπως δείχνουν τα στοιχεία του απολογισμού, το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας έχει εγκαθιδρυθεί ως μια διακριτή και αξιόπιστη πρόταση απεξάρτησης που συμπληρώνει τις ήδη υπάρχουσες δημόσιες προτάσεις απεξάρτησης, στις τοπικές κοινωνίες στις οποίες αναπτύσσεται.
Συνολικά τα προγράμματα παρείχαν υπηρεσίες σε 1618 διαφορετικά άτομα, εκ των οποίων τα 895 ήταν εξαρτημένοι από ναρκωτικά ή αλκοόλ και συγγενείς εξαρτημένων. Συγκεκριμένα, το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας Θεσσαλονίκης παρείχε υπηρεσίες σε 600 διαφορετικά άτομα, το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας Λάρισας σε 289 διαφορετικά άτομα, το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας Χανίων σε 488 διαφορετικά άτομα και το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας Σητείας σε 241 διαφορετικά άτομα.
Συνοπτικός απολογισμός έργου του έτους 2015
Βασικός στόχος της λειτουργίας των Προγραμμάτων Προαγωγής Αυτοβοήθειας του Α.Π.Θ. σε Θεσσαλονίκη, Λάρισα, Χανιά και Σητεία είναι η ψυχοκοινωνική υποστήριξη ανθρώπων με πρόβλημα εξάρτησης από ναρκωτικά και αλκοόλ και των μελών του συγγενικού τους περιβάλλοντος. Το πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης υποστηρίζει, επίσης, ανθρώπους με πρόβλημα εξάρτησης από τα τυχερά παιχνίδια.
Το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας του Α.Π.Θ. συγκροτεί μια διακριτή και καινοτόμα, για τα δεδομένα της χώρας, πρόταση απεξάρτησης, καθώς αποτελεί τη μοναδική κρατική πρόταση στην Ελλάδα που θέτει στο επίκεντρο της δράσης της, την ιδέα της αυτοβοήθειας / αλληλοβοήθειας. Διεθνώς, οι προτάσεις που αξιοποιούν τη φιλοσοφία και τις πρακτικές της αυτοβοήθειας/αλληλοβοήθειας αποτελούν τον τρίτο πυλώνα των προτάσεων αντιμετώπισης του προβλήματος της εξάρτησης πέρα από τα κλασσικά «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα και τα προγράμματα υποκατάστασης.Τα προγράμματα, απευθύνονται σε ενήλικες, είναι «στεγνά» (δεν παρέχουν οποιεσδήποτε ουσίες ως υποκατάστατα), είναι ανοικτά και παρέχουν τις υπηρεσίες τους δωρεάν, ενώ δεν υπάρχουν λίστες αναμονής. Το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας του Α.Π.Θ. στη Σητεία πέρα από τις δράσεις υποστήριξης εξαρτημένων, πραγματοποιεί και συστηματικές δράσεις πρόληψης της εξάρτησης και άλλων ψυχοκοινωνικών προβλημάτων, ως το μοναδικό ανάλογο πρόγραμμα στο νομό Λασιθίου.
Ταυτόχρονα, τα προγράμματα πραγματοποιούν συστηματικά δράσεις εκπαίδευσης φοιτητών και κοινωνικών επιστημόνων καθώς και δράσεις προαγωγής της αυτοβοήθειας / αλληλοβοήθειας και υποστήριξης ομάδων και πρωτοβουλιών αυτοβοήθειας / αλληλοβοήθειας σε άλλα ζητήματα υγείας.
Η συνολική επισκόπηση του έργου των Προγραμμάτων Προαγωγής Αυτοβοήθειας του Α.Π.Θ. αναδεικνύει μερικά σημαντικά στοιχεία που πηγάζουν από τον τρόπο λειτουργίας των εν λόγω προγραμμάτων:
- Η ακολουθούμενη μεθοδολογία παρέμβασης οδηγεί στη δυνατότητα συγκρότησης προτάσεων απεξάρτησης με πλατιά απεύθυνση στον πληθυσμό των εξαρτημένων, οι οποίες παρουσιάζουν υψηλό επίπεδο παρεχόμενων υπηρεσιών ψυχοκοινωνικής υποστήριξης και ταυτόχρονα αισθητά χαμηλότερο προϋπολογισμό.
- Η έμφαση στην εξατομικευμένη παρέμβαση (οι δράσεις του προγράμματος να προσαρμόζονται στις ανάγκες των ανθρώπων και όχι το αντίστροφο), οδηγούν τα τελευταία χρόνια στην προσέγγιση και ανθρώπων με πρόβλημα εξάρτησης που δεν απευθύνονται στα παραδοσιακά προγράμματα απεξάρτησης, διευρύνοντας έτσι σημαντικά τον κύκλο και το προφίλ των εξαρτημένων στους οποίους απευθύνεται το πρόγραμμα.
- Η λειτουργία πιλοτικών δράσεων υποστήριξης ανθρώπων που συμμετέχουν στα προγράμματα υποκατάστασης με στόχο την επανένταξη τους. Το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας είναι το μοναδικό «στεγνό» πρόγραμμα της χώρας που διαθέτει εμπειρία υποστήριξης ανθρώπων από προγράμματα υποκατάστασης, των οποίων ο πληθυσμός των μελών τους έχει αυξηθεί κατακόρυφα τα τελευταία χρόνια και η ανάγκη επιπλέον στήριξης τους είναι ιδιαίτερα εμφανής.
