Πρωτοποριακή έρευνα στη Μαγνησία από το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών και την Εφορεία Αρχαιοτήτων Μαγνησίας
Οικιστικές εγκαταστάσεις και οχυρωματικά έργα που παραμένουν θαμμένα κάτω από την επιφάνεια της γης για 9.000 περίπου χρόνια, φέρνει στο φως η πρωτοποριακή έρευνα που διεξάγεται σε προϊστορικούς οικισμούς της περιοχής μας. Οι νεολιθικοί οικισμοί που διερευνήθηκαν ήδη με τη χρήση της νέας τεχνολογίας αλλά και όσοι πρόκειται να διερευνηθούν έως τον ερχόμενο Σεπτέμβριο, συνθέτουν κομμάτι -κομμάτι το παζλ της αρχαιολογικής γνώσης γύρω από την προϊστορική εποχή. Τα πρώτα αποτελέσματα της πρωτοποριακής αυτής έρευνας, που πραγματοποιείται κατόπιν συνεργασίας του Εργαστηρίου Γεωφυσικής – Δορυφορικής Τηλεπισκόπισης και Αρχαιοπεριβάλλοντος του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών (ΙΜΣ) του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Ερευνας (ΙΤΕ) και της Εφορείας Αρχαιοτήτων Μαγνησίας, παρουσιάστηκαν στη διάρκεια των εργασιών του διεξήχθη πρόσφατα στο Βόλο. Εντυπωσιακή είναι εξάλλου η πρώτη αναπαράσταση νεολιθικού οικισμού που παρουσιάστηκε στο παραπάνω συνέδριο από την ομάδα εργασίας και βλέπει για πρώτη φορά το φως της δημοσιότητας.
Ρεπορτάζ: ΓΛΥΚΕΡΙΑ ΥΔΡΑΙΟΥ
Εχοντας στη διάθεσή τους εξοπλισμό σύγχρονης τεχνολογίας, οι επιστήμονες που απαρτίζουν την πολυμελή ομάδα εργασίας, πραγματοποιούν γεωφυσικές διασκοπήσεις, σε συνδυασμό με αεροφωτογραφίες υψηλής ευκρίνειας, αποτυπώνοντας τους προϊστορικούς θησαυρούς που κρύβονται στο υπέδαφος. Μέχρι στιγμής οι επιστήμονες έχουν χαρτογραφήσει 16 νεολιθικούς οικισμούς, που βρίσκονται στην πεδιάδα του Αλμυρού και ορισμένοι γύρω από το Βελεστίνο. Στην περιοχή της Μαγνησίας υπολογίζονται σε 50 περίπου οι προϊστορικές μαγούλες, ενώ σε ολόκληρη τη Θεσσαλία εκτιμάται ότι ανέρχονται σε 350. Είναι δε πολύ σημαντικό το γεγονός ότι στη συντριπτική τους πλειοψηφία οι παραπάνω νεολιθικοί οικισμοί δεν έχουν διερευνηθεί και ως εκ τούτου παραμένουν άγνωστοι μέχρι σήμερα.
H μέθοδος που χρησιμοποιείται είναι πρωτοποριακή για όλη την Ανατολική Μεσόγειο και εκτιμάται ότι θα εμπλουτίσει με χρήσιμα συμπεράσματα και πολύτιμες γνώσεις την προϊστορική έρευνα.
Σύμφωνα με τα μέχρι στιγμής δεδομένα, υπάρχουν σημεία που παρουσιάζουν πυκνή κατοίκηση και άλλα, τα οποία έχουν χρησιμοποιηθεί περισσότερο για κτηνοτροφικές δραστηριότητες κατά τη νεολιθική εποχή. «Εχουμε επικεντρωθεί κυρίως προς τα ανατολικά παράλια, νότια του Βόλου και έχουμε διαπιστώσει ότι παρατηρείται πυκνή κατοίκηση, σύμφωνα με τα μέτρα της νεολιθικής περιόδου, στη μαγούλα Αλμυριώτικη, στο Ριζόμυλο και σε άλλα σημεία» όπως υπογραμμίζει ο Δρ. Απόστολος Σαρρής, διευθυντής ερευνών και αναπληρωτής διευθυντής των φορέων που συνεργάζονται με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Μαγνησίας.
Το έργο «Καινοτόμες γεωφυσικές προσεγγίσεις για τη μελέτη των πρώιμων αγροτικών εγκαταστάσεων της νεολιθικής Θεσσαλίας», που θα συνεχιστεί τον Απρίλιο, αμέσως μετά το Πάσχα έχει ήδη αποδώσει καρπούς, οι οποίοι μεταφράζονται σε σημαντικές πληροφορίες, γύρω από τη δόμηση των οικισμών της νεολιθικής περιόδου.
Τι δείχνει η έρευνα
Οι γεωφυσικές διασκοπήσεις που έχουν ήδη πραγματοποιηθεί, αποτυπώνουν κτίρια και δρόμους, θαμμένα κυριολεκτικά κάτω από την επιφάνεια της γης, σε βάθος που κυμαίνεται από μισό έως και δύο μέτρα. «Μπορούμε να δούμε σε ποιά σημεία υπάρχει πυκνή κατοίκηση και συγχρόνως να διακρίνουμε γύρω από τον κεντρικό πυρήνα αν υπάρχουν οχυρώσεις ή μεγάλα αυλάκια, τα οποία είχαν αμυντική χρήση ή χρησιμοποιούνταν, αντίστοιχα, για τη διαχείριση των υδάτων» όπως αναφέρει ο κ. Σαρρής, ο οποίος επισημαίνει παράλληλα ότι «το πιο πιθανό είναι ότι τα συγκεκριμένα οχυρωματικά έργα χρησίμευαν περισσότερο για τη διαχείριση των νερών και την αποφυγή πλημμυρών».
Εχουν εντοπιστεί νεολιθικοί οικισμοί που διέθεταν περισσότερα από 100 κτίρια, οι διαστάσεις των οποίων είναι περίπου 4Χ5 μέτρα το καθένα. Οι προϊστορικοί οικιστικοί πυρήνες παρουσιάζουν πυκνό σχηματισμό μέσα στις μαγούλες και όπως δείχνει η πρωτοποριακή έρευνα που διεξάγεται, επεκτείνονται σταδιακά και έξω από αυτές, δηλαδή προς τα όρια των οχυρωματικών έργων ή των τάφρων, αντίστοιχα.
Οι κατασκευές είναι είτε κτισμένες με πηλό είτε με πέτρες, ενώ μέσα στο πολεοδομικό δίκτυο των νεολιθικών οικισμών της περιοχής μας, που έχουν χαρτογραφηθεί, υπάρχουν περιοχές αδόμητες, οι οποίες εκτιμάται ότι ήταν πλατείες, είτε χώροι συγκέντρωσης για τον κόσμο.
Πρόγραμμα συνεργασίας
Οι γεωγραφικές συντεταγμένες της έρευνας εκτείνονται από τις περιοχές του Αλμυρού, της Αγχιάλου και του Βελεστίνου, μέχρι το Βόλο. Η πρωτοποριακή έρευνα εντάσσεται στο επιχειρησιακό πρόγραμμα «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση 2007-2013» – Δράση «Αριστεία» και ειδικότερα στο ευρύτερο ερευνητικό έργο με τίτλο «Καινοτόμες Γεωφυσικές Προσεγγίσεις για τη μελέτη των Πρώιμων Αγροτικών Εγκαταστάσεων της Νεολιθικής Θεσσαλίας» ενώ έχει εγκριθεί και από το Υπουργείο Πολιτισμού.
Το πρόγραμμα πραγματοποιείται από το Εργαστήριο Γεωφυσικής-Δορυφορικής Τηλεσκόπησης και Αρχαιοπεριβάλλοντος του ΙΜΣ/ΙΤΕ με Διευθυντή τον Δρ. Απόστολο Σαρρή, Διευθυντή Ερευνών και Αναπληρωτή Διευθυντή του ΙΜΣ/ΙΤΕ, σε συνεργασία με τον Κωνσταντίνο Βουζαξάκη, ο οποίος είναι διευθυντής ερευνών από την πλευρά του Υπουργείου Πολιτισμού, νυν αρχαιολόγο της Εφορείας Αρχαιοτήτων Καρδίτσας και τους αρχαιολόγους της Εφορείας Αρχαιοτήτων Μαγνησίας, Βασιλική Ροντήρη, Πολυξένη Αραχωβίτη, Δέσποινα Ευσταθίου, Καλλιόπη Αλματζή και Ευαγγελία Σταμέλου.
Είναι σημαντικό, εξάλλου, το γεγονός ότι οι συγκεκριμένες γεωφυσικές έρευνες δεν προκαλούν καταστροφές στους νεολιθικούς οικισμούς, καθώς οι ερευνητές, με τη χρήση σύγχρονου εξοπλισμού, περπατώντας στις περιοχές που διερευνώνται, σαρώνουν την επιφάνεια του εδάφους, προκειμένου να αποτυπωθεί ευκρινώς τι υπάρχει στο υπέδαφος. Γι’ αυτό το λόγο γίνεται χρήση καινοτόμων πολυδιάστατων γεωφυσικών οργάνων και τεχνικών (multi-sensor μαγνητικές διασκοπήσεις, multi-antenna GPR, UAV-IR, χημικές και μαγνητικές αναλύσεις) που καλύπτουν μεγάλες επιφάνειες. Στόχος της συγκεκριμένης έρευνας είναι «να εξάγουμε χρήσιμα συμπεράσματα σε σχέση με την ανάπτυξη των προϊστορικών εγκαταστάσεων και τα όποια μοντέλα παραλλαγής εγκαταστάσεων και εκμετάλλευσης της γης συναντάμε σε σχέση με τις διαφοροποιήσεις των περιβαλλοντικών συνθηκών, την οικονομία, την κοινωνική οργάνωση και των πιθανών συνεργασιών μεταξύ των κοινωνικών ομάδων» επισημαίνει ο κ. Βουζαξάκης.
Σημαντική βάση δεδομένων
Η έρευνα που ξεκίνησε το Νοέμβριο του 2013 και θα συνεχιστεί, όπως προαναφέρθηκε, έως το Σεπτέμβριο του 2015, θα επεκταθεί σταδιακά και σύμφωνα με τον υπάρχοντα σχεδιασμό, σε όσο το δυνατό περισσότερους νεολιθικούς οικισμούς της Μαγνησίας, προκειμένου να αναδειχθούν οι προϊστορικές αρχαιότητες που βρίσκονται θαμμένες στο υπέδαφος, επί χιλιάδες χρόνια.
Ηδη έχουν καταγραφεί τα πρώτα στοιχεία που δείχνουν ότι «έχουμε μια, λίγο – πολύ, συγκεκριμένη οργάνωση οικισμών, έχουμε εγκαταστάσεις σε αρκετούς νεολιθικούς οικισμούς που βρίσκονται εκτός του κεντρικού πυρήνα, οπότε φαίνεται ότι υπάρχει χρήση του χώρου και εκτός του κεντρικού πυρήνα του οικισμού, με αγροτικές περισσότερο δραστηριότητες και παράλληλα συλλέγουμε στοιχεία για το πώς οι οικισμοί αυτοί έχουν ενταχθεί στο ευρύτερο περιβάλλον» υπογραμμίζει στο σημείο αυτό ο κ. Σαρρής.
Είναι η πρώτη φορά που διερευνώνται εκτεταμένες περιοχές, με τη χρήση της συγκεκριμένης μεθοδολογίας, η οποία έχει ένα ακόμη σημαντικό πλεονέκτημα, καθώς δίνει τη δυνατότητα μέτρησης διαφορετικών ιδιοτήτων του εδάφους, όπως για παράδειγμα την ηλεκτρική αντίσταση, αγωγιμότητα, αλλά και αντανακλαστικότητα που έχουν οι συγκεκριμένες αρχιτεκτονικές δομές μέσα από το γεωραντάρ. Στο πλαίσιο αυτό, λαμβάνονται συγχρόνως και δείγματα εδάφους, προκειμένου να διαπιστωθεί η χρήση των συγκεκριμένων χώρων, με τη βοήθεια ηχητικών αναλύσεων.
Η πρωτοποριακή αυτή έρευνα είναι ιδιαίτερα σημαντική, διότι «μας βοηθάει να διερευνήσουμε τα πρώτα στάδια κατοίκησης στον Ελλαδικό χώρο, σε μια περιοχή με πλούτο αρχαιολογικών ευρημάτων» όπως επισημαίνει ο κ. Σαρρής.
Τα αποτελέσματα που θα προκύψουν, θα αποτελέσουν μια σημαντική βάση πληροφοριών, οι οποίες θα είναι πολύ χρήσιμες στους ερευνητές του μέλλοντος, ανοίγοντας παράλληλα το δρόμο σε ενδεχόμενες μελλοντικές αρχαιολογικές ανασκαφές.
