Ο πόλεμος του 1940 είναι μελωδικά συνυφασμένος , όπως όλοι γνωρίζουμε, με την φωνή και τα τραγούδια της Σοφίας Βέμπο . Η «τραγουδίστρια της νίκης» με τις ερμηνείες της κρατούσε υψηλό το εθνικό φρόνημα και διατράνωνε την πίστη για την τελική δικαίωση .
Επίκαιροι στίχοι , συχνά με σκωπτική διάθεση για τον εχθρό , πάνω σε παλιότερες ή νέες μελωδίες δημιούργησαν τα χιλιοτραγουδισμένα λαϊκά εμβατήρια του έπους, που ακούγονται με την ίδια διάθεση ως σήμερα.
Πέρα όμως από τα τραγούδια αυτά ,που κινούνται στο χώρο του ελαφρού , επιθεωρησιακού άσματος , υπήρξαν και τα αντίστοιχα ρεμπέτικα με παρόμοια θεματολογία , τα οποία παρέμειναν λιγότερο γνωστά. Από την πλευρά τους οι οιωνεί περιθωριακοί και αμφιλεγόμενοι από το μουσικό κατεστημένο , ρεμπέτες , έθεσαν το δικό τους μελωδικό στίγμα ,με αφορμή τις κοσμοϊστορικές για το έθνος , εκείνες στιγμές και μάλιστα με τρόπο εντυπωσιακό.
Η άμεση σύνθεση και ηχογράφηση κάποιων δεκάδων επίκαιρων τραγουδιών, μετά την έναρξη των πολεμικών επιχειρήσεων – ως τα τέλη του 1940 και τους πρώτους μήνες του 1941 –απέδειξε πόσο άδικες υπήρξαν οι διώξεις των εκφραστών του είδους από το καθεστώς Μεταξά και η απαξίωσή του από την καθωσπρέπει κοινωνία . Το ρεμπέτικο τραγούδι ούτε αντεθνικό θεωρείται , ούτε συντηρούσε αποκλειστικά την προτροπή σε περιθωριακές και κατακριτέες συμπεριφορές .
Οι δημιουργοί του απέδειξαν το 1940 ότι διέθεταν δυνατή φιλοπατρία , όπως και ικανή κρίση, ώστε να αντιλαμβάνονται την σοβαρότητα των ημερών και να συμβάλλουν με το δικό τους μέτρο στην τόνωση του εθνικού φρονήματος .
Αρκετά από τα τραγούδια αυτά είναι προσαρμογές επίκαιρων στίχων σε παλιότερες καταξιωμένες και αποδεκτές μελωδίες (όπως άλλωστε και πολλά τραγούδια της Σ. Βέμπο) κι αυτό έχει προφανή σκοπιμότητα : αφ’ ενός η έτοιμη μουσική βοηθούσε στην αμεσότερη κυκλοφορία του τραγουδιού κι αφετέρου ,εφ’ όσον αυτή προέρχονταν από επιτυχίες της εποχής ,η αποδοχή της νέας εκδοχής θεωρούνταν εξασφαλισμένη.
Η θεματολογία τους κινείται , όπως είναι αναμενόμενο ,στις εξής πάνω –κάτω κατευθύνσεις :
α) Επισημαίνεται η άδικη επίθεση των Ιταλών και η πέρα για πέρα δίκαιη ελληνική αντίσταση « υπέρ βωμών και εστιών» . Κι αυτό θα οδηγήσει στην δικαίωση και στην τελική νίκη .
β) Εξυμνείται το θάρρος και το αξιόμαχο του ελληνικού στρατού που θα συντρίψει τον εχθρό , με μεγαλόστομες , ενίοτε , εκφράσεις ενθουσιασμού και πατριωτισμού.
γ ) Εκφράζονται ειρωνικοί και απαξιωτικοί χαρακτηρισμοί για τον υπερφίαλο επιδρομέα – κυρίως στο πρόσωπο του Ιταλού ηγέτη – εξευτελίζοντάς τον.
δ ) Καταγράφονται τα πανελλήνια συναισθήματα με λιτό , άμεσο τρόπο , γεγονός που επιβεβαιώνει ότι οι δημιουργοί των τραγουδιών αφουγκράζονταν στο έπακρο τη σοβαρότητα και τα αιτήματα εκείνης της , σημαδιακής για τον τόπο , περιόδου.
Γράφτηκαν και γραμμοφωνήθηκαν ( κάποια παραμένουν ακυκλοφόρητα) από την έναρξη του πολέμου ως και τους πρώτους μήνες του 1941 κατά κύριο λόγο , δίχως να λείπουν και οι μεταγενέστερες , στα χρόνια της Κατοχής , συνθέσεις .
Στην εμπεριστατωμένη , πολυσέλιδη μελέτη του ,«Το αστικό τραγούδι στα πέτρινα χρόνια 1940 -1949)» ο κ. Σάκης Κ. Πάπιστας (εκδ. Κυριακίδη , Θεσσαλονίκη , 2007 , σ.σ 1023) καταγράφει και σχολιάζει επαρκέστατα έναν ευρύ αριθμό ρεμπέτικων τραγουδιών που αναφέρονται και στον πόλεμο του 1940-1941) . Με βασική πηγή το παραπάνω έργο είχαμε παρουσιάσει πριν από μερικά χρόνια (26/και 28/ 10/2008) κάμποσα από αυτά τα τραγούδια .
Σε τούτο το μικρό ,επετειακό σημείωμα θ ‘ αναφερθούμε γενικότερα στους δημιουργούς και το σύνολο των «πολεμικών» τραγουδιών που συνέθεσε ο καθένας . (Ολα τα στοιχεία προέρχονται από το προανεφερθέν έργο) .
Από τους συνθέτες του ρεμπέτικου που έγραψαν τραγούδια για τον πόλεμο του 1940 την πρώτη θέση κατέχει ο Παν. Τούντας , ένας πολυγραφότατος σπουδαγμένος μουσικός της σμυρνέικης σχολής , με έξι συνολικά τραγούδια . Σε ορισμένα υπογράφει ο ίδιος και τους στίχους , ενώ άλλα ανήκουν σε καταξιωμένους στιχουργούς της εποχής .
Αυτά είναι :
1) « Δεν με φοβίζει ο πόλεμος» ζεϊμπέκικο , σε στίχους Χαρ. Βασιλειάδη (Τσάντα) και τραγουδά ο εκ των κορυφαίων ερμηνευτών του ρεμπέτικου . Στελλάκης Περπιανίδης . (1940)
2) «Άκου Ντούτσε μου τα νέα» ( «Ο Μπενίτο κάθε βράδυ»), πάλι με ερμηνευτή τον Στ. Περπιανίδη , πάνω στη μουσική της πασίγνωστης και λογοκριμένης «Βαρβάρας».(1941)
3) «Σαν θα γυρίσω νικητής», επίσης με τον Περπιανίδη(1940)
4) «Η λόγχη μας το θέλει» ,σε συνεργασία με το νεαρό τότε Γιώργο Μητσάκη -πρώτη του δισκογραφική παρουσία – και ερμηνευμένο από τους : Νταίζη Σταυροπούλου , Στέλιο Κερομύτη , Μαν . Χιώτη. (1941).
5) « Η νοσοκόμα» σε στίχους Β. Μαυροφρύδη , τραγουδούν οι Κ. και Χρ. Συνογιάννης και μπουζούκι παίζει ο Βασίλης Τσιτσάνης (1940)
6) «Τον πόλεμο κηρύξανε» , ανεύρετο με ερμηνευτή τον Κώστα Καρίπη (1940)
Ο Μάρκος Βαμβακάρης από τα προπολεμικά του τραγούδια φαίνεται πως διέθετε – αν και εξαιρετικά ολιγογράμματος – ιστορική γνώση , πολιτική σκέψη και κοινωνικό προβληματισμό . Ευφυής αυτοδίδακτος δημιουργός με ευαίσθητες κεραίες αξιοποιούσε κάθε ερέθισμα έμπνευσης στο λιτό και τραχύ ύφος του ¨πειραιώτικου» ρεμπέτικου που εκπροσωπούσε .
Τα γεγονότα δεν τον άφησαν ανεπηρέαστο συνθέτοντας επίκαιρα τραγούδια :
«Γεια σας φανταράκια μας», με ερμηνευτές τον ίδιο τον συνθέτη και τον Απ. Χατζηχρήστο , δίδυμο που συναντάμε και σε άλλα τραγούδια της περιόδου . Γραμμένο πάνω στη μελωδία του ζεϊμπέκικου «Καραντουζένι».(1940)
«Μουσολίνι άλλαξε γνώμη» , σε στίχους Γιώργου Φωτίδα και το ίδιο ερμηνευτικό δίδυμο όπως στο προηγούμενο , πάνω στο προπολεμικό χασάπικο «ο Γρουσούζης». (1940)
«Αν φύγουμε στο πόλεμο» σε στίχους Κ. Κοφινιώτη , χασάπικο με τους ίδιους ερμηνευτές . Πρέπει να ηχογραφήθηκε κατά την ημέρα έναρξης του πολέμου και κυκλοφόρησε στο όνομα του συνθέτη Σπ. Ολλανδέζου , αν και είναι προφανές ότι ανήκει στο Μάρκο .
«Ο αγύμναστος» ή «Ο Μάρκος φαντάρος» , σε στίχους Γ. Φωτίδα και τραγουδισμένο από τον ίδιο το συνθέτη , με τις εμπειρίες από την επιστράτευσή του (1940)
Ομοίως με 4 τραγούδια για τον πόλεμο στο ενεργητικό του παρουσιάζεται και ο Απόστολος Χατζηχρήστος , που όπως είδαμε συμμετείχε ως ερμηνευτής στις αντίστοιχες συνθέσεις του Μάρκου:
«Στης Αλβανίας τα βουνά» , αργό «κανταδόρικο» χασάπικο σε στίχους Γ. Φωτίδα , τραγουδισμένο επίσης από το το συνθέτη , το Μάρκο (ανταποδοτικά) και τον Γιάννη Σταμούλη (1940).
«Αέρα οι φαντάροι μας», ανεύρετο με ερμηνευτή τον ίδιο το Χατζηχρήστο(1940)
«Ο αποχαιρετισμός της Αλβανίας» . Επίσης ανεύρετος ο δίσκος (1940)
Τώρα πήρες πια χαμπάρι» επίσης ανεύρετο πάνω στο σκοπό της γνωστής επιτυχίας «Βαγγελιώ δεν είσαι εντάξει»(1940)
Ένας από του λιγότερο γνωστούς εκπροσώπους του πειραιώτικου ρεμπέτικου ,αλλά σημαντικός , ο Μαρίνος Γαβριήλ ή Μαρινάκης έχει στο ενεργητικό του δύο τραγούδια σχετικά με το 1940 :
« Έλλη». Σίγουρα είναι το πρώτο χρονικά αφού αναφέρεται στο γεγονός του άνανδρου τορπιλισμού του εύδρομου « ‘Ελλη» στην Τήνο , το Δεκαπενταύγουστο στου 1940. Είναι ανέκδοτο (21/8/40)
«Το παράπονο του Τσιάνο», γραμμένο στις 9/11/1940 , αλλά μάλλον παραμένει αγραμμοφώνητο.
Ο καλός τραγουδιστής και κιθαρίστας Δημ. Περδικόπουλος συνεργάτης του Β. Τσιτσάνη την προπολεμική περίοδο συνέθεσε επίσης δύο τραγούδια για το 1940 .
«Ψηλά στ’ Αλβανικά βουνά» ,πάνω στη μουσική του γνωστού τραγουδιού «Σιγά καλέ μου την άμαξα» με ερμηνευτή τον ίδιο και στο μπουζούκι τον Β. Τσιτσάνη(1940)
«Σαν πολέμαγες με τους Αβυσσινέζους» ,πάλι σε μουσική παλιότερης επιτυχίες και με τους ίδιους συντελεστές , όπως και το προηγούμενο .(1940)
Ο Μήτσος Γκόγκος (Μπαγιαντέρας) συνέθεσε αρκετά τραγούδια για όλες τις πτυχές της εμπόλεμης δεκαετίας 1940-49. Ανάμεσα τους και δύο για το έπος του ΄40.
« Τους Κενταύρους δε φοβάμαι» ή «Συντροφιά έχω τη λόγχη». Χασάπικο , ερμηνευμένο από τον ίδιο , που κυκλοφόρησε κατά τα Χριστούγεννα του 1940.
«Ψηλά στις Πίνδου τα βουνά» ή «Ψηλά βουνά κι απάτητα», ζεϊμπέκικο στον ίδιο δίσκο με το προηγούμενο τραγούδι.
Ο μαέστρος και συνθέτης Σπύρος Περιστέρης με τη συνδρομή των στίχων του Μίνωα Μάτσα , ιδιοκτήτη της δισκογραφικής εταιρίας Οντεόν ,καταθέτει δύο δημιουργίες πάνω σε μελωδίες παλιότερων επιτυχιών του.
«Το όνειρο του Μπενίτο» με ερμηνευτές το κλασσικό δίδυμο Μάρκου –Χατζηχρήστου, πάνω στη μουσική (χασάπικο) του γνωστού
«Ο Αντώνης ο βαρκάρης ο Σερέτης»(1940)
«Την Αλβανία ξέγραψε» ,με το ίδιο δίδυμο στην εκτέλεση και πάνω στη μουσική της επιτυχίας του συνθέτη « Μαρία Μανταλένα» (1940)
Δύο τραγούδια γι αυτήν την περίοδο συνέθεσε και ο γνωστός ρεμπέτης Στέλιος Κερομύτης :
«Θα πάρω το ντουφέκι μου» ηχογραφημένο στις 17/3/1941 κι ερμηνευμένο από το τρίο Νταίζη Σταυροπούλου – Στ. Κερομύτης –Μαν. Χιώτης
«Οι φρατέλοι» , ανεύρετο .
Επίσης καταγράφονται τα τραγούδια (συνθέτες με 1 δημιουργία):
«Στον ύπνο σου την έβλεπες» Γιάννη ΠαπαΪωάννου , με ερμηνευτές τον Απ. Χατζηχρήστο και το συνθέτη(1940)
«Το όχι του ‘40» ,Σπύρου Καλφόπουλου , ακυκλοφόρητο σε δίσκο , υπάρχει μόνο σε μεταγενέστερη ζωντανή ηχογράφηση .
« Όλα τα Ελληνόπουλα» . Στέλιου Χρυσίνη , τραγουδισμένο από τον Στ . Περπιανίδη σε ρυθμό συρτού.(1940)
«Το Μόραβα , το Πόγραδετς» . Ζαχαρία Κασιμάτη , με την τραγουδίστρια Γεωργία Μηττάκη (1946)
« Τον πόλεμο μας κύρηξες» . Κόσμά Κοσμαδόπουλου –Κώστα Καρίπη . Καλαματιανό με το Στ. Περπιανίδη .
« Με θάρρος αγωνίζομαι» . Χαρ. Βασιλειάδη –Βασίλη Μαυροφρύδη.Ζεϊμπέκικο με το Στ . Κερομύτη και την Ιωάννα Γεωργακοπούλου . Στο μπουζούκι ο Μαν. Χιώτης (14/3/1941) .
Επίσης το ίδιο δίδυμο δημιουργών έγραψε και το ανεύρετο «Καθόλου δεν το σκέφτηκες» με τη Ντ. Σταυροπούλου , στον ίδιο δίσκο με το προηγούμενο.
«Η σπείρα» , αδέσποτο με πιθανό συνθέτη τον Στέφανο Μιλάνο , κατά τον Ηλία Πετρόπουλο . Αξιολογεί τα γεγονότα του ’40 από μία εντελώς διαφορετική , αντιπολεμική οπτική.
«Τεπελένι», καλαματιανό του Δημ. Μπενέτου , τραγουδισμένο από τον ίδιο (1947)
«Αλβανία» του Μήτσου Παπασίκα , ανεύρετο.
Τέλος την ίδια περίοδο ο Σ. Πάπιστας στο έργο του,εντάσσει και έξι τραγούδια , δημοτικά ως επι το πλείστον , του κορυφαίου ερμηνευτή (και συνθέτη) Γιώργου Παπασιδέρη (Κουλουριώτη ) ο οποίος εθήτευσε και στο ρεμπέτικο :
« Μέρα και νύχτα με το ντουφέκι», « Με δόξα να γυρίσεις»(παραδοσιακό) , « Να ‘μουν πουλί να πέταγα» , «Μας φέρθηκες μπαμπέσικα», « Το κόλπο σου δεν έπιασε», και « Μες στης Κλεισούρας τα βουνά» (παραδοσιακό) .
Με τα παραπάνω τραγούδια καταγράφεται στο σύνολό της η μελωδική συμβολή των δημιουργών του ρεμπέτικου για τον πόλεμο του 1940.
O Μάρκος Βαμβακάρης και ο Παναγιώτης Τούντας έγραψαν τα περισσότερα τραγούδια για τον πόλεμο του 1940
