ΣΚΟΡΠΙΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Α’ Γενικά
Ελκύουν το ενδιαφέρον του απλού αναγνώστη, αλλά και του ερευνητή, οι ποικίλης θεματολογίας ειδήσεις στις σελίδες των τοπικών εφημερίδων, που αναφέρονται σε γεγονότα και καταστάσεις του βολιώτικου λιμανιού. Συχνές ετούτες οι καταγραφές της ειδησεογραφίας -άλλοτε επιγραμματικές κι άλλοτε διεξοδικότερε- αποτυπώνουν στο πέρασμα του χρόνου τα δρώμενα στην παραλιακή περιοχή της πόλης. Το λιμάνι ως εργασιακός, εμπορικός και συγκοινωνιακός χώρος, αλλά παράλληλα και ως τόπος συνάντησης και αναψυχής των Βολιωτών, παρουσιάζει πάντοτε μια πολυμορφική κοινωνική δραστηριότητα, καθώς αποτελεί, πέρα από τη συμβολή του στον οικονομικό τομέα, την ευειδή όψη, τη βιτρίνα του Βόλου.Στα 1904-1905 επισημαίνονται στην τοπική ειδησεογραφία κάμποσα δημοσιεύματα που άπτονται συμβάντων της καθημερινότητας του λιμανιού. Σταχυολογούμε και ξαναθυμίζουμε τα πλέον ενδιαφέροντα κι αξιομνημόνευτα -με τα απαραίτητα σχόλια όπου επιβάλλεται- σαν μια συνέχεια του προηγούμενου άρθρου μας. Β΄Οι λεμβούχοι – εξωραϊσμός λιμένος
Πολυάριθμος κλάδος επαγγελματιών οι ιδιοκτήτες λέμβων που εξυπηρετούσαν διάφορες ανάγκες του λιμανιού: Αποβίβαση κι επιβίβαση επιβατών όταν τα πλοία της γραμμής δεν προσέγγιζαν στην προκυμαία, μεταφορά μικροποσοτήτων εμπορευμάτων, άλλες μεταφορές, πρόσδεση των καραβιών με ρυμούλκηση των κάβων ως το μουράγιο, μεταφορά επιβατών για μπάνιο στις παραλίες Αναύρου, Πευκακίων και Αλυκών, όπως και ερασιτεχνών ψαράδων όταν δεν διέθεταν δική τους βάρκα, και ποικίλες άλλες εξυπηρετήσεις. Υπήρχαν βέβαια και μισθωτοί λεμβούχοι σε πλεούμενα άλλων ιδιοκτητών, ή ως πλήρωμα όταν απαιτούνταν κάτι τέτοιο. Τα επαγγελματικά σωματεία «Αδελφότης Λεμβούχων Βόλου» και «Σύλλογος Ιδιοκτητών Λεμβούχων Βόλου», είναι από τα πρώτα αναγνωρισμένα από το Πρωτοδικείο Βόλου στα 1914-15 και ίσως προϋπήρχαν. Ο κλάδος των λεμβούχων αποτελούσε λοιπόν ένα υπολογίσιμο σύνολο εργαζομένων, όπου πέρα από τους τίμιους και συνειδητούς επαγγελματίες περιλάμβανε κι ένα σημαντικό ίσως αριθμό περιστασιακών εργαζομένων και ατόμων που εκδήλωναν παραβατική συμπεριφορά. Άλλωστε ανέκαθεν τα λιμάνια θεωρούνταν και χώρος που περιφέρονταν περιθωριακά στοιχεία. Επισημαίνονται συχνά περιστατικά «χασισοποτίας», από άτομα της «κατωτάτου υποστάθμης» ή άλλες παρανομίες, καυγάδες, επεισόδια, λαθρεμπόριο και ο κλάδος των λεμβούχων μάλλον δεν θεωρούνταν ιδιαίτερα υπολήψιμος, όταν άνθρωποι του εμπλέκονταν σε ανάλογες καταστάσεις. Στις 7/4/05 αναφέρεται σε δημοσίευμα στην εφ. Η Θεσσαλία, σοβαρή συμπλοκή με μαχαίρια και τραυματισμό μεταξύ δύο λεμβούχων πάνω στο ατμόπλοιο Πηνειός που μόλις είχε καταπλεύσει για αδιευκρίνιστη αιτία. Μάλιστα για τον ένα από αυτούς επισημαίνεται ότι επρόκειτο για ταραχοποιό στοιχείο που συχνά προκαλούσε επεισόδια.
Αναλαμβάνοντας καθήκοντα, τον Ιούνιο του 1905 ο νέος λιμενάρχης κ. Χατζηρήγας, θέλησε να βάλει κάποια τάξη στο λιμάνι με την λήψη ανάλογων μέτρων και ανάμεσα στις πρώτες προτεραιότητές του ήταν και το «ξεκαθάρισμα λεμβούχων» όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά στον υπότιτλο σχετικού δημοσιεύματος: «Άνθρωπος με θέλησιν να εργασθή ο νέος λιμενάρχης μας κ. Χατζηρήγας έδωκε μόλις αφίκετο, τρανά δείγματα της δράσεως του. Και πρώτον ίνα ξεκαθαρίση τους λεμβούχους, διέταξεν όπως απαριθμηθώσιν αι λέμβοι και έκαστος των λεμβούχων έχει ανά έναν ή δύο βοηθούς, των οποίων όμως τα ονόματα θα είναι γνωστά εις το λιμεναρχείον, όπερ δεν θα επιτρέπει την πρόσληψιν αυτών, αν είναι επιλήψιμου διαγωγής» (Θεσσαλία 19/6/1905). Προφανώς στον χώρο των λεμβούχων υπήρχαν και κάποιοι παρίσακτοι με τις βάρκες τους, αλλά και η ανεξέλικτη εργασία, ατόμων που δεν θεωρούνταν ευυπόληπτα, δίχως να κατέχουν τις απαιτούμενες άδειες. Ακόμη ο νέος λιμενάρχης θέλησε να ευπρεπίσει χώρους του λιμανιού με απόσυρση υλικών από τα λιμενικά έργα, τοποθέτηση φωτισμού κ.α. Διαβάζουμε στη συνέχεια του προηγούμενου δημοσιεύματος: «Έτι δε προέβη εις κατάλληλους ενέργειας δια τον εξωραϊσμόν του λιμένος. Ευτυχώς εύρε πρόθυμους και τους αρμοδίους και καθ’ α πληροφορούμεθα πρόκειται να σκεπασθώσιν αι εν τω λιμενοβραχίονι (;) καταβόθραι, να αρθεί η εκεί πορσελάνη, να τοποθετηθώσι φανοί εις το μέρος όπου γίνονται αι εργασίαι κατασκευής του κυματοθραύστου και εν γένει να καθαρθή και εξωραϊσθή ο λιμήν».Όμως παρά τις προσπάθειες του λιμενάρχη για εξυγίανση των λεμβούχων και την αποπομπή των ταραχοποιών στοιχείων, μάλλον κάτι τέτοιο δεν επιτεύχθηκε. Να τι αναφέρει δημοσίευμα με τίτλο «Θορυβώδεις νυκτεριναί σκηναί», λίγους μήνες αργότερα: «Θορυβώδεις σκηναί συνετάραξαν την 10.30 μ.μ. την παραλίαν. Μία ομάς λεμβούχων συνεπλάκη προς ετέραν ομάδα αποτελούμενην εξ ενός ναυτικού, ενός λοχίου, ενός νέου κι ενός άλλου ακόμη. Προσέδραμον αμέσως τα αστυνομικά όργανα και μετά μακράν πάλην συνέλαβον τους πρωταίτιους της συμπλοκής και παρακολουθούντος απείρου πλήθους τους ωδήγησαν εις την αστυνομίαν». (Θεσσαλία 7/11/05). Προφανώς δεν επαρκούσε η δύναμη των λιμενοφυλάκων και βοήθησε η χωροφυλακή, αφού το επεισόδιο πήρε διαστάσεις κι έγινε και θέαμα. Μάλιστα, όπως αναφέρεται πιο κάτω στην είδηση, επειδή δεν διαλύονταν το πλήθος που παρακολουθούσε, υπήρξαν και άλλες συλλήψεις!
Γ΄ Τραγικά ατυχήματα
Εκτός από τις διάφορες ταραχές και τα δυναμικά επεισόδια που συνέβαιναν στο χώρο του λιμανιού, υπήρχαν και τραγικά περιστατικά με αδόκητους θανάτους συμπολιτών μας, που έπεσαν για απροσδιόριστους λόγους στη θάλασσα και πνίγηκαν. Επισημαίνονται κάποιες περιπτώσεις «γνωστών τύπων μέθυσου» που «διατελούντες εν κραιπάλη μέθης» έχασαν τη ζωή τους από πνιγμό, αλλά τα επόμενα γεγονότα ενέχουν και το στοιχείο του μυστηρίου ως προς τα αίτια του θανάτου. Στις αρχές του 1905 «εξηφανίσθη περιπολών λιμενοφύλαξ» από το χώρο της προκυμαίας και πέρασαν περίπου τρεις εβδομάδες, οπότε και βρέθηκε το πτώμα του να επιπλέει «ενώ ήρχισε να αποσυντίθεται, ήτο δε κεκαλυμμένον από αχινούς» (Θεσσαλία 8/2/05). Μάλιστα διατυπώνεται απορία για την πολυήμερη παραμονή στο βυθό.Άλλος ένας δυσερμήνευτος πνιγμός μνημονεύεται στην ίδια εφημερίδα στις 5/11/1905: «Περί την 9.30 μ.μ. λεμβούχοι τινές παρετήρησαν εν τω λιμενίσκω πτώμα ανθρώπου. Αμέσως έσπευσαν και τον εξήγαγον και θέσαντες αυτόν επό χειραμάξης τον μετέφερον εις την αστυνομίαν. Ήτο ανήρ πεντηκοντούτης περίπου και ενδεδυμένος πενιχρά, αλλά κανείς εκ των προσελθόντων δεν ηδυνήθη να τον αναγνωρίση και εστάλη εις το νεκροτομείον. Άγνωστον αν ηυτοκτόνησε. Πιθανώτερον όμως φαίνεται ότι παρεσύρθη υπό του πνέοντος ψες ισχυρωτάτου ανέμου». Μάλλον επρόκειτο για κάποιον άγνωστο άστεγο που περιφέρονταν στην παραλία, ίσως και υπό την επήρεια αλκοόλ γι’ αυτό και δεν πρόλαβε να αντιδράσει.
Δ΄ Και εορταστικές εκδηλώσεις
Στο χώρο του λιμανιού μπορεί να διαδραματίζονταν οχληρά ή και δυσάρεστα συμβάντα, αλλά οργανώνονταν και αξιόλογες, εντυπωσιακές ενίοτε, εκδηλώσεις που προσέλκυαν το ενδιαφέρον του κόσμου και γέμιζε η παραλία. Η «Ναυτική Εβδομάδα» άρχισε να διοργανώνεται ως θεσμός από το 1935 περιλαμβάνοντας και φαντασμαγορικές βραδιές με φωτοβολίδες και «πυρπολήσεις» σκαφών, αλλά φαίνεται ότι και προηγούμενα πραγματοποιούνταν ανάλογες εκδηλώσεις. Μια τέτοια ήταν και η «ενετική νυξ» που έγινε τον Αύγουστο του 1905 στο λιμάνι του Βόλου, εμπνευσμένη προφανώς από αντίστοιχα δρώμενα της Βενετίας ή άλλων τόπων. Από τη γλαφυρή περιγραφή του συντάκτη της εποχής καταδείχνεται πως επρόκειτο για ένα εντυπωσιακό πολυθέαμα, με το οποίο οι χιλιάδες των Βολιωτών που κατέκλυσαν την παραλία, έμειναν κατενθουσιασμένοι: «Η χθεσινή ενετική νυξ. Έξοχος υπήρξεν η χθεσινή ενετική νυξ. Περί την 10ην, δώδεκα λέμβοι λαμπρώς φωταγωγημέναι δι΄εκατοντάδων ποικιλοχρώμων φανών εξεκίνησαν εκ του λιμενίσκου και εξήλθον εις τον λιμένα.Προηγείτο το μικρόν ατμόπλοιον του λιμένος έχον μέγα πυροτέχνημα, είπετο μια ολκάς φωταγωγημένη επί της οποίας επέβαινεν η χωρωδία της μουσικής εταιρείας και η μανδολινάτα Βόλου και κατόπιν αι φωταγωγημέναι λέμβοι σχηματίζουσαι μίαν σειράν μεγαλοπρεπή, εκπάγλως ωραίαν, φαντασμαγορικήν.Η θάλασσα έλαμπεν εκ των αντανακλάσεων των φώτων, εφαίνετο σαν ένα καταπράσινον και ανθόσπαρτον τοπίον, φωτιζόμενων από τας λάμψεις εκρηγνυμένης πλησίον πυρκαϊάς.Προυχώρησαν ούτω μέχρι τέλους του λιμένος και επανήλθον προ του καφενείου Γιαννοπούλου, όπου και εστάθμευσαν. Καθ΄όλον το διάστημα αυτό διαρκώς ερρίπτοντο ωραίαι ρουκέται. Η παραλία ήδη είχεν υπερπληρωθή κόσμου, όστις ωθών και ωθούμενος προσεπάθει κα καταλάβη καλήν θέσιν.Είχε παρέλθει η δωδεκάτη, ότε ετέθη το πυρ εις το μέγα πυροτέχνημα, όπερ ήτο εν πλοίον και επ’ αυτού πύργοι και πυργίσκοι.Τα προσηλωμένα εις αυτό βλέμματα του κόσμου έμειναν έκθαμβα, άμα σιγά-σιγά ήρχισεν να ανάπτη και να στέλλη πύρινα φείδια εις τον ουρανόν και να φωτοβολή με χιλίων χρωμάτων λάμψεις και να βομβαρδίζει γην και ουρανόν και να πυρπολή την θάλασσαν. Όλων τα μάτια εκρέμοντο απ’ αυτό.Το τέλος του ιδία, ήτο κάτι ασύλληπτον έξοχον. Επί τούτω νομίζω μεν ότι είναι άξιος συγχαρητηρίων ο εκ των μελών της διοργανωτικής επιτροπής κ. Ζάμπαλος, όστις είχεν αναλάβει να δώση τας οδηγίας περί της κατασκευής των πυροτεχνημάτων» (Η Θεσσαλία 11/8/1905).Στα δρώμενα του περιλάμβανε η πραγματικά εντυπωσιακή «ενετική νυξ» του 1905 παρατηρούμε μια σχεδόν απόλυτη ομοιότητα με εκείνα της «ναυτικής βραδιάς» που ολοκλήρωνε, το βράδυ της Κυριακής τις εκδηλώσεις της Ναυτικής Εβδομάδας κατά τις δεκαετίες του ’60 και του ’70 απ’ όσο θυμάμαι τουλάχιστον.Αλιευτικά, βενζίνες και ερασιτεχνικές βάρκες διέσχιζαν κατάφωτες και με αναμμένα βεγγαλικά το λιμάνι σε μια φαντασμαγορική παρέλαση. Ξεκινούσαν από την προβλήτα του σιλό ή τα παλιά ψαράδικα και εξέρχονταν από το μπουγαζάκι στου Παπαστράτου, ενώ ακολουθούσε καταιγισμός από εκτοξεύσεις πολύχρωμων φωτοβολίδων που γέμιζαν καθώς σκορπίζονταν τον ουρανό. Κάποιες χρονιές υπήρξε και πυρπόληση της «τούρκικης ναυαρχίδας» κάτι σαν παραλλαγή της αρμάτας των Σπετσών, με την κατάλληλη διαμόρφωση παλιού σκάφους που επρόκειτο ν’ αποσυρθεί κι έτσι ολοκληρώνονταν το εντυπωσιακό υπερθέαμα.Αλλά για τα δεδομένα του 1905 τέτοιου είδους εκδηλώσεις θεωρούνταν πρωτοποριακές γι’ αυτό και συγκέντρωναν το σύνολο σχεδόν των κατοίκων της πόλης.Αυτά και άλλα πολλά συνέβαιναν στο λιμάνι του Βόλου, στις αρχές του περασμένου αιώνα.
