Οι παιδικές αναμνήσεις του γράφοντα από την τέλεση των θρησκευτικών του καθηκόντων συνδέονται αποκλειστικά σχεδόν με την εκκλησία του Προφήτη Ηλία Παγασών (Αλυκών) στον ομώνυμο λόφο. Τόσο οι οικογενειακές προσελεύσεις συνήθως στις διάφορες γιορτές, όπως και ο τακτικός σχολικός εκκλησιασμός – με το 28ο Δημοτικό Σχολείο – πραγματοποιούνταν εκεί, έπειτα από κοπιώδη μετάβαση, με αρκετό ποδαρόδρομο. Δεν υπήρχαν τότε οι άλλοι ναοί που σήμερα εξυπηρετούν τις λατρευτικές ανάγκες των κατοίκων της πολυπληθέστερης πλέον περιοχής (Αγ. Τριαντάφυλλος – Αγ. Μαρίνα στ’ Αϊβαλιώτικα, Αγ. Ειρήνη Χρυσοβαλάντου – Αγ. Φανούριος στην παραλία των αλυκών, Κοίμηση της θεοτόκου επίσης στις Αλυκές και Αγ. Στέφανος στο Σωρό) και οι πιστοί κατέφθαναν με λεωφορεία, με τα λιγοστά τότε ιδιωτικά αυτοκίνητα και περισσότερο με πεζοπορία. Εκείνα τα χρόνια – τέλη δεκ. του ’60, αρχές ’70 – υπήρχε ακόμη ο παλιός λιθόκτιστος ναΐσκος, οι απαρχές του οποίου χάνονται στο παρελθόν, αφού απουσιάζουν οι κτιτορικές πληροφορίες. Από την προφορική τοπική παράδοση γνωρίζουμε πως αποτέλεσε δημιούργημα της ευλαβικής πρωτοβουλίας κτηνοτρόφων που είχαν τα κοπάδια και τα καλύβια τους στη γύρω περιοχή αλλά και των κτηματιών που επίσης καλλιεργούσαν τα περιβόλια τους εκεί. Η ανάγκη τέλεσης των εκκλησιαστικών τους υποχρεώσεων, τους οδήγησε στην οικοδόμηση του εξοχικού ναού στον συγκεκριμένο λόφο με την πανοραμική θέα, αφιερωμένο βέβαια στον Προφήτη Ηλία, άγιο των κορυφών.Πότε ακριβώς κατασκευάστηκε το πρώτο οικοδόμημα δεν γνωρίζουμε, πιθανολογούμε όμως με σχετική σιγουριά πως υπήρχε τουλάχιστον από τις αρχές του περασμένου αιώνα. Οι μαρτυρίες κάποιων κειμένων που θ’ αναφέρουμε πιο κάτω, οδηγούν σ’ αυτή τη διαπίστωση. Ούτε βέβαια γνωρίζουμε αν και παλιότερα βρίσκονταν εκεί κάποιο εικονοστάσι ή έστω ένα εντελώς ταπεινό ξωκλήσι, μιας και καμιά σχετική πληροφορία δεν δίνεται. Το μοναδικό σχετικό επίσημο έγγραφο που υπάρχει και μου είχε θέσει υπόψη ο εφημέριος του ναού π. Απόστολος Γιαννούλας στα 2008, είναι ένα τοπογραφικό σχεδιάγραμμα της περιοχής από την Κτηματική Υπηρεσία του Υπουργείου Γεωργίας, το 1930, όπου σημειώνεται στην κορυφή του λόφου η ένδειξη: «Προφ. Ηλίας». Αλλά και ο Δ. Τσοποτός στο έργο του «Ιστορία του Βόλου» (ολοκληρωμένο στη δεκ. του ’30),κατά την περιγραφή των τειχών των αρχαίων Παγασών καταγράφει το λόφο «Άγιος Ηλίας».
***
Στην εφ. Ταχυδρόμος στις 19/7/1920 συναντούμε ένα δημοσίευμα – αναγγελία της επικείμενης πανήγυρης του Προφήτη Ηλία των Αλυκών, που σημαίνει πως ήδη υπήρχε ο ναΐσκος και επιπλέον κατά την εορτή συγκέντρωνε πλήθη κόσμου καθώς η προσκύνηση συνδυάζονταν με ωραία εκδρομή.
Το παραθέτουμε:
«Ο Προφήτης Ηλίας Παγασών.
Υπενθυμίζομεν την ωραίαν αυριανήν εορτήν του Αγίου Ηλία καθ’ ην πανηγυρίζει ο αντικρύ ναός επί του λοφίσκου των Παγασών. Απόψε εσπερινός. Αύριον το πρωί λειτουργία. Ωραία θέσις, νερό άφθονο και περίφημο. Ωραίος δρόμος μέχρι του ναού. Τελείται και σήμερον το πρωί λειτουργία. Ο ιδρυτής και επίτροπος του ναού Ανδρέας Αθ. Χριστόπουλος».
Ο υπογράφων ως «Ιδρυτής» της εκκλησίας του Προφήτη Ηλία είναι ο μεγαλύτερος αδερφός του λαϊκού ζωγράφου Νίκου Χριστόπουλου, που πράγματι, σύμφωνα με την οικογενειακή παράδοση, πρωτοστατούσε πάντοτε για την εύρυθμη λειτουργία του εξοχικού προσκυνήματος. Πιθανότατα να υπήρξε ένας από τους βασικούς συντελεστές στην οικοδόμηση ή την αναστήλωση του παλιότερου ναΐσκου. Άλλωστε και ο ίδιος ο ζωγράφος σε κείμενά του σχετικά με τον Προφήτη Ηλία, μνημονεύει τον αδελφό του ως επίτροπο του ναού, με συνεχή δραστηριότητα.
***
Οι αναφορές του Νίκου Χριστόπουλου για το ξωκλήσι του Προφήτη Ηλία στις Αλυκές (Παγασές) εστιάζονται σε θαύματα που έγιναν στο σημείο εκείνο και βέβαια εμπεριέχουν το μεταφυσικό στοιχείο με την επέμβαση του Θείου. Περιλαμβάνουν όμως και κάποιες πληροφορίες χρονικές , χρήσιμες για την ιστορία της εκκλησίας. Όταν μνημονεύεται η μετάβαση της μητέρας του στον Προφήτη Ηλία, το γεγονός συνέβη σαφώς πριν από το 1920, όταν και απεβίωσε η Ελένη Χριστοπούλου.
Ας δούμε τα κείμενα, άκρως γοητευτικά και ευλαβή, αλλά και με στοιχεία της συμβολής της οικογένειας Χριστόπουλου στη φροντίδα του ναΐσκου:
«Μια φορά πρην να γίνη η Κινότης των Νέων Παγασών, ήταν ο αδερφός μου Ανδρέας επίτροπος στην εκλισία του Προφίτη Ηλία και πιγέναμε κάθε χρόνο πρην την πανίγιρη 20 Ιουλίου και φκιάναμε το ηπόστεγο για να κάνη ήσκιο. Ήχαμε κάνη τα ντουβάρια και την πλατεία ήχαμε κάνη το πηγάδη. Το προσκινιτάρι πούνε κάτο στο δρόμο το αφιέροσε ένας Ιταλός Νζοάνος. Λιπόν πρην από την πανήγιρη επίγενε ένας βοσκός, ήχε καμια πενηνταριά γίδες και τις στάβλιζε από κάτο από το ηπόστεγο. Του λέγαμε κάθε μέρα να πάρη τις γίδες να καθαρίσουμε γιατή ζιγόνη το πανηγύρη. Αυτός αγρόν αγόρασε, ούτε απαντούσε, ούτε τις γίδες έπερνε. Τότε έκανε ένα μπουρίνι και πεύτη ένα αστροπελέκι και τριπάη ένα στίλο από το τσαρδάκη, που πιστέβω σόζετε ακόμα, και βγίκε από κάτο και κέη 13 γίδες χορής να κάνη καμιά ζημιά στην εκκλησία. Και από τότε έγινε άφαντος και ο βοσκός και η γίδες. Ο Προφίτης Ηλίας έχη κάνη και άλα πολά θαύματα».
«Άλη μια φορά επίρε το κλιδή της εκλισίας ένας κολίγας που καθόταν στα καλίβια στις Αλυκές. Επίγενε ο κόσμος να προσευχηθή και δεν ήχαν κλιδήν ανοίξουν την εκλισία. Του λέγαμε βρ εΚωσταντή πίγενε το κλιδή να ανίγη η εκλισία να προσέυχετε ο κόσμος. Αυτός έκανε το κορόιδο. Μια μέρα κάνη ένα μπορίνι και πεύτη απάνο στο σπίτη που στάβλιζε τα βόδια ένα αστροπελέκη και τόκανε στάχτη χορής να πάθη κανένα άλο σπίτη τίποτε κι αυτό θεορίθικεος θαύμα και από τότε το κλιδή το βάζαν απάνο από την πόρτα».
«Άλη μια φορά ο Νικόλας ο Καραΐσκος επίρε τα λεπτά από το προσκινιτάρη και δεν τα πίγενε στην εκλησία παρά τα βαστούσε μες την τσέπη του. Μια βραδιά εκή που ίταν ακουμπιζμένος πάνο στην αγγλίτσα, τρόι 2 χαστούκια αοράτος όπου πίγε κι ήρθε και σικόθηκε νίχτα και πίγε τα λεπτά στην εκλησία».
«Άλη μια μέρα επίγε ο Μπαρμπαμιχάλης πουίχε το κτίμα αυτό που έχη τόρα ο Χριστομάνος στα Πευκάκια και άνιγε ένα πιγάδη μαζή με το γιο του τον Κώστα. Το βράδι κιμόνταν μέσα στην εκλησία. Ένα βράδι άρχισε έναν καυγά με το πεδί του, όπου του λέγη το πεδή. Σόπα πατέρα δε φοβάσε το θεό. Δε φοβάμε τίποτε. Όσο να πη το λόγο στράβωσε το στόμα του που δεν μπορούσε να κουβεντιάση. Κι άλα ακόμα».
«Συνέχεια των θαυμάτων του Προφήτη Ηλία των νέων Παγασών.
Επίγα στην εκλησία το 1928 επροσκύνησα και ήπα. Άγιε Προφήτη Ηλία θα έχομε δουλειά στον ταρσανά και κόλισα ένα δίφραγκο στο κεφάλι του Αγίου και ξεκολάι το δίφραγγο από το κεφάλη και πίγε και κόλισε απάνο στα γένια του Προφίτη Ηλία και ο του θαύματος που ίταν εκίνη η δουλιά. Να περιμένουν τα καΐκια στη σιρά, ήταν η χρονιά που περνούσαν τα καΐκια μηχανές και ερχόντανε από όλη την Ελλάδα γιατί η βολιώτικες η μηχανές ήταν οι πρότες και καλίτερες από τις ευρωπαϊκές. Το πρότο καραβόσκαρο πέρασε μηχανή ήταν του Πολίμερου από την Ζαγορά. Ο προτομάστορας που πέρασε τη μηχανή ήταν ο αδελφός μου ο Γιαννάκος».
«Άλο θαύμα. Θα λα πάι η μάνα μου στην εκλησία του Προφίτη Ηλία της λέι ένας γίτονας κυρά θανάσενα πάρε αυτό το φράγγο και κόλισε μια λαμπαδίτσα στον Άγιο. Επίρε η μάνα μου το φράγγο το βαλε απάνο στο τραπέζη και όταν εκίνισε να φίγη ξέχασε το φράγγο. Εκή ακούμε ένα βρόντο και έπεσε το φράγγο του Μπάρμπα Μιχάλη και γίρισε πίσο και το πίρε. Θαύμα φανερό».
***
Το πανηγύρι του Προφήτη Ηλία αποτελούσε από παλιά πόλο έλξης για μεγάλο αριθμό πιστών οι οποίοι κατέφθαναν κυρίως με τις «βενζίνες» (αποβιβάζονταν στη σημερινή πλαζ και ανηφόριζαν με τα πόδια) αλλά και από στεριά με ζώα, κάρα ή ποδαρόδρομο. Μεταπολεμικά, όταν επεκτάθηκε η αστική συγκοινωνία βέβαια, χρησιμοποιούνταν και τα λεωφορεία , με ειδικά δρομολόγια για την πανήγυρη. Η κοσμοσυρροή ήταν πάντοτε μεγάλη με τους προσκυνητές να κατασκηνώνουν ακόμη και για δύο – τρεις μέρες , αφού η εορτή συνδυάζονταν και με ελκυστική εκδρομή, ακριβώς λόγω της θέσης του ναΐσκου.
Ας δούμε μια σχετική ανακοίνωση για την πανήγυρη, από την εφ. Η Θεσσαλία στις 16/7/1938:
«Πανήγυρις Προφήτου Ηλιού. Την προσεχήν Τετάρτην 20 τρεχ. Εορτάζει ο παρά τας Αλυκάς ιερός ναός του Προφήτου Ηλιού. Η Ένωσις βενζινακάτων Βόλου θα εκτελή τακτικά δρομολόγια από την Τρίτην το πρωί συνεχώς μέχρι της Τετάρτης το μεσονύχτιον δια των 11 βενζινακάτων της. Εισητήριονδραχ. 6».
Κάθε χρόνο στις τοπικές εφημερίδες συναντούμε δημοσιεύματα για την πανήγυρη της 20ης Ιουλίου στον Προφήτη Ηλία Αλυκών και μας παρέχουν μνήμες παλαιών εορτασμών μιας και το εν λόγω προσκύνημα ήταν ανέκαθεν ιδιαίτερα προσφιλές στους πιστούς.
Στην εφ. Ταχυδρόμος στις 21/7/1956 σε εκτενές δημοσίευμα καταγράφονται τα διαδραματισθέντα στον γραφικό λόφο των Αλυκών, εκείνη την χρονιά, όπου παρατηρήθηκε προφανής κοσμοσυρροή:
«Το Πανηγύρι του Προφήτου Ηλία στις Αλυκές.
Από τα χαράματα χθες το γραφικό εκκλησάκι του Προφήτου Ηλία στις Αλυκές ήταν στις δόξες του. Χιλιάδες κόσμου – γυναίκες κυρίως και παιδιά – ανηφόριζαν από το πρωί για τη χάρι του Άη Λιά. Τα λεωφορεία κατάμεστα από την προβλήτα ξεκινούσαν το ένα πίσω από το άλλο και ξεφόρτωναν το αμέτρητο πλήθος στους πρόποδες του λόφου. Το εκκλησάκι δεν ήταν βεβαίως δυνατόν να χωρέση όλο αυτό το πανηγυριώτικο πλήθος γι’ αυτό είχε γεμίσει καιολόκληρο το ύψωμα γύρω. Το εκκλησιαστικό συμβούλιο είχε προνοήσει για την αναμετάδοση της ακολουθίας με μεγάφωνα και έτσι όλοι οι πιστοί παρακολουθούσαν τη λειτουργία καθισμένοι στο ύπαιθρο. Συγχρόνως απελάμβαναν ένα υπέροχο θέαμα. Οι κατά πράσινοι αμπελώνες που αρχίζουν λίγα μέτρα πιο κάτω από το λόφο εκτείνονται αρκετά μακριά και ξεκουράζουν το μάτι. Ανατολικά τα μαγευτικά ακρογιάλια και η απέραντη θάλασσα συνθέτουν μια άλλη υπέροχη εικόνα. Στο βάθος ο Βόλος φαντάζει ωραιότατος από την δεσπόζουσα θέσι του Προφήτου Ηλία. Έτσι ο προσκυνητής γίνεται και φυσιολάτρης και δεν χορταίνει να απολαμβάνει την απαλή ομορφιά που τον περιβάλλει. Το εξωκκλήσι του Προφήτου Ηλία λειτουργεί τώρα κανονικά αφού οι κάτοικοι των Αλυκών αποτέλεσαν κοινότητα, την κοινότητα Νέων Παγασών, τη μικρότερη αλλά από τις πιο νοικοκυρεμένες του νομού Μαγνησίας. … Ένα μικρό παζαράκι είχε δημιουργηθεί χθες γύρω από το εκκλησάκι. Παγωτά, λεμονάδες, ντόνατς, παιχνίδια, κανατάκια. Όλα τα είδη πρώτης ανάγκης για τους προσκυνητάς και προπαντός για τον παιδόκοσμο προσφέρονταν άφθονα και ποικίλα. Αλλά η θάλασσα είναι τόσο κοντά, η ζέστη στο φόρτε της και ο πειρασμός για ένα μπάνιο μεγάλος. Έτσι το πλήθος που ανέβηκε χθες στον Προφήτη Ηλία, εθεώρησε σαν υποχρέωσή του επιστρέφοντας να κατηφορίσει πρώτα στη θάλασσα, να βουτήξει στο δροσερό νερό, να κολατσίση με αρκετή όρεξι και ύστερα να πάρη το δρόμο για το Βόλο. Περί τα 80 δρομολόγια εξετέλεσαν χθες τα αστικά λεωφορεία μεταξύ Βόλου – Αλυκών. Προσθέστε και τον κόσμο που πήγε πεζή και τον άλλο που προτίμησε τις βενζινάκατες και λογαριάστε το σύνολο των προσκυνητών.
Μιαν από τις μεγαλύτερες λαϊκές συγκεντρώσεις είχαν εχθές οι Αλυκές επ’ ευκαιρία του πανηγυριού. Το ίδιο θα παρατηρηθή και σήμερα και περισσότερο αύριο Κυριακή. Το πανηγύρι είναι τριήμερο κι έτσι έχουν όλοι τη δυνατότητα να προσκυνήσουν στο όμορφο εκκλησάκι συνδυάζοντας το προσκύνημα μ’ έναν απολαυστικό περίπατο».
***
Αυτά συνέβαιναν τότε αλλά και στα κατοπινά χρόνια ως τις μέρες μας. Με την αύξηση του τοπικού πληθυσμού, στα 1972 άρχισε να οικοδομείται η σημερινή εκκλησία, ώστε να καλύπτονται οι υπάρχουσες ανάγκες.Τα εγκαίνια τελέστηκαν, όπως καταμαρτυρά και η σχετική πλάκα στην είσοδο, το 1982. Παράλληλα με την κατασκευή της νέας εκκλησίας και κατά τα επόμενα χρόνια έγινε διαμόρφωση του αύλειου χώρου και η βελτίωση των προσβάσεων από τις οδικές αρτηρίες: ο δρόμος από την ανατολική και οι βαθμίδες από την δυτική πλευρά προς τη κεντρική οδό Βόλου – Αλυκών, ενώ είχε τοποθετηθεί και νέο ρολόι στο καμπαναριό.
Ο Προφήτης Ηλίας των Αλυκών εξακολουθεί να παραμένει ένα εξαιρετικά δημοφιλές προσκύνημα – και λόγω της εξαίρετης θέας του – συγκεντρώνοντας πλήθη πιστών από ολόκληρη την περιοχή του Βόλου. Το σημερινό μας σημείωμα ας αποτελέσει μια μικρή εορταστική αναφορά για την προχθεσινή γιορτή του Προφήτη Ηλία.
ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΚΑΡΤΑΠΑΝΗΣ
