ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Γρηγόρης Καρταπάνης: Ναυάγια στο Αιγαίο (1964 – 1970)

γρηγόρης-καρταπάνης-ναυάγια-στο-αιγα-16182

Του ΓΡΗΓΟΡΗ ΚΑΡΤΑΠΑΝΗ Μέλους της Εταιρείας
Θεσσαλικών Ερευνών

Η διερεύνηση των ναυαγίων που συνέβησαν κατά τον 20ο αιώνα στις θάλασσες του νομού Μαγνησίας (Παγασητικός, Αιγαιοπελαγίτικες ακτές Πηλίου, Β. Σποράδες κ.ά.) στις έως τώρα σχετικές μας αναφορές, φθάνει ως τα μέσα περίπου της δεκαετίας του ’60. Δίχως να είναι η έρευνα εξαντλητική, μιας και παραμένουν ανερεύνητες κάποιες χρονικές περίοδοι των πρώτων δεκαετιών κυρίως, της περασμένης εκατονταετίας, έχει να επιδείξει έναν εντυπωσιακό αριθμό περιστατικών, από ανώδυνα ατυχήματα έως πολυάνθρωπες τραγωδίες. Η προσπάθεια ανάδειξης των ναυαγίων της περιοχής μας ξεκίνησε στα 2003, για να μετουσιωθεί σε ανάλογα δημοσιεύματα από το 2007 και μετά, ώστε να έχουμε μια συγκεντρωτική και όσο το δυνατόν πληρέστερη καταγραφή τους. Η χρονική –προσωρινή έστω– στάση της διερεύνησης περίπου στα μέσα της δεκαετίας του ’60 υπακούει περισσότερο στην προτεραιότητα υπενθύμισης των παλαιοτέρων περιστατικών που στην πλειοψηφία τους παρέμεναν άγνωστα η λησμονημένα, σε αντίθεση με τα πιο πρόσφατα που, όσο νάναι, δεν έχουν ξεθωριάσει στη συλλογική μνήμη της τοπικής ναυτικής κοινωνίας.

Ανάμεσα στα ναυάγια της δεκαετίας του ’60 που ως τώρα έχουμε μνημονεύσει σε σημειώματά μας, ξεχωρίζουν δύο τραγωδίες: α) Το πολύνεκρο ναυάγιο (23 νεκροί) του φορτηγού πλοίου Αίγλη στις 24/2/1964, κοντά στην Ψαθούρα και β) η βύθιση του αλιευτικού Άγιοι Ανάργυροι από τη Σκόπελο στη νησίδα Πιπέρι, στις 20/9/1966 όπου απωλέστηκαν και οι τρείς επιβαίνοντες αλιείς. Για τις επόμενες δεκαετίες έχουμε αναφερθεί μόνο στα τραγικά ναυάγια του μότορσιπ Αττική (25/4/1985), του τσιμεντάδικου πλοίου Δύστος (20/12/1996) και με συντομία σε δύο-τρία ακόμη πιο ανώδυνα περιστατικά, όπως το μότορσιπ Βέρα που προσάραξε στον ύφαλο Λεφτέρης στις 10/2/1999.

Όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό, έχει πλέον περάσει πάνω από μισός αιώνας από τα μέσα της δεκαετίας του ’60 και τα ναυάγια εκείνης της περιόδου, αλλά και των επόμενων δεκαετιών απέχουν αρκετά από το σήμερα. Έτσι κρίνεται νομίζω αξιομνημόνευτη η υπενθύμισή τους, γιατί επιπλέον πολλά από εκείνα τα οδυνηρά περιστατικά, αποτελούν ενδιαφέρουσες περιπτώσεις που αποτυπώνουν χαρακτηριστικά τους κινδύνους των πλόων μέσα από την αέναη πάλη των ναυτικών με τη θάλασσα. Η ρότα μας λοιπόν συνεχίζεται με τις πιο πρόσφατες μνημονικές μας ναυαγιαιρέσεις.

****

Χαρακτηριστική περίπτωση έμφορτου εμπορικού πετρελαιοκίνητου καϊκιού, που δεν τα κατάφερε στη φουρτουνιασμένη θάλασσα, αφού υπέστη και βλάβη στο πηδάλιο, είναι και η παρακάτω του π/κ Θεοδώρα, νηολογίου Πειραιά 319. Το πλεούμενο απέπλευσε από τη Θεσσαλονίκη με 280 τόνους σιτάρι της ΚΥΔΕΠ με προορισμό στην Πάτρα, αλλά όταν έφθασε το απόγευμα της 27ης Ιανουαρίου 1964 στη θαλάσσια περιοχή των Β. Σποράδων (Β.Α. της Κυρά – Παναγιάς) φυσούσε ισχυρός Γραίγος καθιστώντας επίπονο τον πλου. Σαν να μην έφταναν οι καιρικές συνθήκες παρουσιάστηκε βλάβη στο τιμόνι (έσπασε το σημείο που τοποθετείται το δοιάκι) η οποία και επιδιορθώθηκε προσωρινά όμως, με αποτέλεσμα στη συνέχεια το σκάφος να παραμείνει ουσιαστικά ακυβέρνητο. Απορρίφθηκε μέρος του φορτίου στη θάλασσα για ν’ ανακουφίζεται το πλεούμενο, αλλά η σφοδρή τρικυμία επέφερε εισροή υδάτων παρά τις υπεράνθρωπες προσπάθειες των έμπειρων ναυτικών για ένα 24ωρο να διασώσουν την περιουσία τους. Τελικά το σκαρί βυθίστηκε, σύμφωνα με το ρεπορτάζ της εφ. Ταχυδρόμος (31/1/64), 15 μίλια βορειοανατολικά της νήσου Κυρά – Παναγιά, αφού πρόλαβαν οι επιβαίνοντες να επιβιβαστούν στη βοηθητική λέμβο. Ας παρακολουθήσουμε την περιπέτεια των ναυαγών μέσα από το παραπάνω δημοσίευμα:

«…Οι 4 ναυτικοί επέβησαν μιας λέμβου, συναποκομίζοντες και τα είδη ιματισμού των και κωπηλατούντες και αγωνιζόμενοι να την κρατήσουν εις την επιφάνειαν των αγρίων κυμάτων, ύψος τριών και τεσσάρων μέτρων από τα οποία παρεσύρετο το μικρόν πλεούμενον, κατώρθωσαν να φθάσουν μετά 12ωρον εξαντλητικήν προσπάθειαν εις την ακτήν παρά την θέσιν Ποτιστικά Ξυνόβρυσης, διαπλεύσαντες ούτω απόστασιν 50 μιλλίων ….!».

Πράγματι οι ναυαγοί επιτέλεσαν άθλο που αποδεικνύει την μεγάλη εμπειρία τους στη θάλασσα. Άφησαν να τους παρασύρει στα πρίμα ο καιρός, που με τη διεύθυνση που είχε σίγουρα θα τους έβγαζε σε κάποια ακτή του Πηλίου, ευελπιστώντας να προσαράξουν –όπως κι έγινε– σε όχι βραχώδη ακρογιαλιά. Εκεί τους περιέθαλψε κάτοικος της περιοχής προσφέροντας τις πρώτες βοήθειες, γιατί όλοι τους ήταν μουσκεμένοι από την πολύωρη πάλη με τα κύματα και είχαν υποστεί μικροτραυματισμούς. Ακολούθως με ζώα οδηγήθηκαν στην Αργαλαστή όπου δέχτηκαν ιατρική βοήθεια για να προωθηθούν στο Βόλο όπου οι δύο από αυτούς εισήχθησαν στο νοσοκομείο. Στο ρεπορτάζ του Ταχυδρόμου σημειώνεται πως ο εκ των ιδιοκτητών Στ. Χρηστέας είχε «ναυαγήσει και άλλας τεσσάρας φοράς, την μία δε εξ αυτών, το 1952, το ναυάγιον συνέπεσε να γίνει εις την ίδιαν θαλασσίαν περιοχήν, όπου εναυάγησε προχθές το Θεοδώρα».

****

Το αρχιπέλαγος των Β. Σποράδων –κυρίως προς τα ερημόνησα– θεωρείται επικίνδυνη περιοχή όταν επικρατούν δυσμενείς καιρικές συνθήκες γι’ αυτό και παρατηρούνται πολλά ναυάγια, ειδικά όταν φυσούν βόρειοι και βορειοανατολικοί άνεμοι. Ανάλογη περίπτωση με του π/κ Θεοδώρα είναι και η επόμενη του π/κ Αγ. Νικόλαος, Νηολογίου Λαυρίου 15, που ναυάγησε στις 15/12/1965, στις ακτές της Αλοννήσου. Οι ομοιότητες με το προηγούμενο συμβάν είναι πολλές καθώς ακολουθούμε το χρονικό του ναυαγίου. Μεγάλο πετρελαιοκίνητο, 31 μέτρων και το Αγ. Νικόλαος ήταν φορτωμένο επίσης με σιτάρι της ΚΥΔΕΠ (400 τόνοι) και ταξίδευε από το Πόρτο Λάγος για τον Πειραιά. Με ενδιάμεσο σταθμό στο Πόρτο Κουφό συνέχισε προς νότο την πορεία του, όπου ο καιρός άρχισε να επιδεινώνεται και ο καπετάνιος προκειμένου να τον έχει στα πρίμα, έπλευσε στο ενδιάμεσο Σκοπέλου – Αλοννήσου αναζητώντας απάγκιο. Όμως, όταν βρέθηκε το σκάφος στη νησίδα Μανώλα της Αλοννήσου, με τον καιρό να έχει δυναμώσει, έσπασε το τιμόνι και η διακυβέρνηση ήταν αδύνατη. Για δέκα ώρες καπετάνιος και πλήρωμα κατέβαλαν υπεράνθρωπες προσπάθειες για να διασώσουν το σκαρί και το φορτίο, αλλά όταν έσβησε και η μηχανή, κάθε προσπάθεια θεωρούνταν καταδικασμένη, οπότε και επιβιβάστηκαν στη βοηθητική λέμβο για να διεκπεραιωθούν στην κοντινότερη ακτή. Προηγουμένως φουντάρισαν και τις άγκυρες ώστε αν το σκάφος, έρμαιο των κυμάτων, πλησίαζε σε ακτή αυτές να πιάσουν στον βυθό και να το συγκρατήσουν. Μετά από κωπηλασία τριών ωρών αποβιβάστηκαν οι ναυαγοί στη θέση Αίμα Καλογήρου και με τα πόδια έφθασαν στο Πατητήρι όπου ανάφεραν στις αρχές το συμβάν και τους παρασχέθηκαν οι πρώτες βοήθειες. (Ταχυδρόμος 17/12/1965). Η εφ. Ταχυδρόμος παρακολουθεί τη συνέχεια των γεγονότων, καθώς επιχειρείται η αναζήτηση του πλεούμενου που πιθανόν να μην είχε βυθιστεί. Οι προσπάθειες ανεύρεσης τις επόμενες μέρες, όταν βελτιώθηκε κάπως ο καιρός, δεν απέδωσαν, αλλά ο εντοπισμός αντικειμένων του καϊκιού (τμήμα γέφυρας, βαρέλια) όπως και υπολείμματα από ξύλα και χρώματα σε βραχώδη ακτή επιβεβαίωναν την ολική απώλεια του σκάφους. Όπως και στην περίπτωση του Θεοδώρα, έγιναν ανακρίσεις από το Λιμεναρχείο Βόλου (επειδή μεταφέρονταν κρατικό προϊόν) όπου αποδείχθηκε η τεράστια προσπάθεια του πληρώματος να διασώσουν, με κίνδυνο της ζωής τους, πλεούμενο και φορτίο. (Ταχυδρόμος 18 και 19/12/1963). Πραγματικά τα δύο προαναφερθέντα ναυάγια είναι σχεδόν πανομοιότυπα.

***

«Μικρόν πετρελαιοκίνητον εβυθίσθη. Το διμελές πλήρωμά του διεσώθη διεκπεραιωθέν με λέμβον εις Αλόννησον» φέρει τίτλο μικρό δημοσίευμα της εφ. Ταχυδρόμος (27/5/1967) για το ναυάγιο του σκάφους Φίλιος, νηολογίου Πειραιά 1457, που απωλέστηκε επίσης στην θαλάσσια περιοχή των Β. Σποράδων, αλλά από τη νότια πλευρά, από εισροή υδάτων και χωρίς να επικρατούν δυσμενείς καιρικές συνθήκες. Το πλεούμενο (που αναφέρεται ως Φίλια στον β’ τόμο του έργου «Ναυάγια στις ελληνικές θάλασσες» του ναυάρχου λιμενικού ε.α κ. Χρ. Ντούνη, σελ. 445), ταξίδευε από τη Σκύρο για το Βόλο φορτωμένο μάρμαρα, αλλά όταν έφθασε στα Σκάτζουρα παρατηρήθηκε εισροή υδάτων από τη χοάνη του αξονικού. Παρά τις προσπάθειες απάντλησης και την απόρριψη μέρους του φορτίου, η κατάσταση δεν ήταν αναστρέψιμη και αφότου δεν υπήρχε ελπίδα διάσωσης τα δύο μέλη του πληρώματος μπήκαν στη σωστική λέμβο και κατευθύνθηκαν προς την Αλόννησο όπου και έφθασαν αργά τη νύχτα στο Πατητήρι, ενώ το πετρελαιοκίνητο βυθίστηκε κοντά στις νησίδες Γαϊδουρονήσια.

***

Στο μεταίχμιο των δεκαετιών ’60 και ’70 συναντούμε και μια αναγκαστική προσάραξη, προκειμένου ν’ αποφευχθεί η βύθιση, λόγω εισροής υδάτων, στη Σκιάθο. Πρόκειται για το μικρό εμπορικό πετρελαιοκίνητο Μεταμόρφωσις νηολογίου Χαλκίδας 152, σκοπελίτικης πλοιοκτησίας που μετέφερε από το Βόλο στη Σκόπελο γενικό φορτίο (τσιμέντο, αλεύρι, τσιγάρα, ζυμαρικά κα.).

Στο σχετικό δημοσίευμα της εφ. Ταχυδρόμος (11/11/1970) σημειώνεται:

«…Προσήραξε χθες την 3ην πρωινήν εις τα αβαθή της βραχώδους μικράς Χερσονήσου Μπούρτζι παρά την είσοδον του λιμένος της Σκιάθου το σκάφος Μεταμόρφωσις… Ο ιδιοκτήτης και κυβερνήτης του σκάφους και το εκ δύο ναυτών πλήρωμα ουδέν έπαθον. Η πρόσκρουσις αποδιδομένη εις ζημίαν του πηδαλίου ή εις αδέξιον χειρισμόν εγένετο εις την δεξιάν και εις την αριστεράν της μάσκας της πλώρης, όπου υπέστη μικρόν ρήγμα και κάτω της ισάλου γραμμής, με αποτέλεσμα το σκάφος να παραμένη εισέτι προσηραγμένον εις την βραχώδην ακτήν. Ήδη καταβάλλονται προσπάθειαι να περισωθεί ότι είναι δυνατόν από το φορτίον και να αποκολληθή το σκάφος και να ρυμουλκηθή εις το καρνάγιο της Σκιάθου δι’ επισκευήν…»

Στα «Ναυάγια στις ελληνικές θάλασσες» (Β’ 317) δίνεται διαφορετική αιτία του ατυχήματος: Ενώ παρέπλεε τη Σκιάθο το μικρό σκαρί, παρατηρήθηκε εισροή υδάτων και κρίθηκε αναγκαστική η προσάραξη στα αβαθή του λιμανιού της Σκιάθου. Επειδή όμως τα νερά ανέρχονταν και έσβησε η μηχανή, το σκάφος προσέγγισε στο Μπούρτζι όπου από τα βράχια προκλήθηκαν αρκετές ζημιές μάλλον επισκευάσιμες.

***

Τα ναυάγια της δεκαετίας του ’60 που παρουσιάσαμε πιο πάνω, παρουσιάζουν αρκετές ομοιότητες μεταξύ τους, όπως ο κοινός τόπος του συμβάντος που είναι οι θάλασσες των Β. Σποράδων. Το σημαντικότερο όμως κοινό χαρακτηριστικό είναι πως δεν συνοδεύτηκαν από ανθρώπινες απώλειες –ειδικά εκείνα που έγιναν σε σφοδρή θαλασσοταραχή στο ανοιχτό πέλαγος– περιορίζοντας το κακό σε υλικές μόνο ζημιές, έστω κι αν επρόκειτο για ολική καταστροφή του σκάφους.

ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΚΑΡΤΑΠΑΝΗΣ

Εγγραφείτε στο Newsletter του Ταχυδρόμου