Αξιοθαύμαστη χαρακτηρίζεται, στους χαλεπούς καιρούς που βιώνουμε, η ανελλιπής ετήσια έκδοση του τόμου «Θεσσαλικά Μελετήματα» από τη Φιλολογική – Ιστορική – Αρχαιολογική – Λαογραφική Εταιρεία Θεσσαλίας (ΦΙΑΛΕΘ). Πρόκειται για το περιοδικό επιστημονικό σύγγραμμα ενός νέου αλλά ήδη καταξιωμένου πνευματικού σωματείου, στο οποίο εμπεριέχονται αξιόλογες πρωτογενείς μελέτες έγκριτων συγγραφέων που καλύπτουν τους τομείς της φιλολογίας της ιστορίας της αρχαιολογίας κλπ. Συνεπής στο χρονιάτικο ραντεβού της η ΦΙΑΛΕΘ εξέδωσε πρόσφατα από τον εκδοτικό οίκο Κ. κ Μ. Αντ. Σταμούλη της Θεσσαλονίκης –όπως πάντοτε– τον 7ο τόμο των Θεσσαλικών Μελετημάτων (σ.σ. 256) με την καθιερωμένη πλέον βαρύτητα και πρωτοτυπία των περιεχόμενων μελετών.
Η εξωτερική εμφάνιση του τόμου –πανομοιότυπος με τους προηγούμενους– με την πρώτη ματιά θέλγει και ελκύει τον αναγνώστη. Προσεγμένη πανόδετη έκδοση με χοντρό εξώφυλλο και χρυσοτυπωμένα γράμματα, συνάδει απόλυτα με την εσωτερική ποιότητα. Η σειρά των Θεσσαλικών Μελετημάτων και εμφανισιακά κοσμεί πράγματι κάθε βιβλιοθήκη. Το δραστήριο και φιλόπονο Διοικητικό Συμβούλιο της ΦΙΑΛΕΘ με επικεφαλής τον πρόεδρο κ. Χαρ. Στεργιούλη και τον ακάματο αντιπρόεδρο κ. Θεόδωρο Νημά, προσφέρουν στο θεσσαλικό –και όχι μόνο– κοινό μία έκδοση με επωφελείς πνευματικούς καρπούς. Άλλωστε οι δύο προαναφερθέντες μαζί με την φιλόλογο κ. Ιουλία Κανδήλα συγκροτούν την Διεύθυνση Σύνταξης του περιοδικού συγγράμματος, που πλαισιώνεται από Επιστημονική Συντακτική Επιτροπή που αποτελείται από πανεπιστημιακούς καθηγητές και δόκιμους συγγραφείς, ώστε να διασφαλίζεται πλήρως το υψηλό επίπεδο των μελετημάτων.
***
Στην α’ ενότητα «Φιλολογία» εμπεριέχονται τρείς μελέτες. Στην πρώτη, με τίτλο: «Επαναληπτικά κ.ά. σχήματα στο δημοτικό τραγούδι (μία νέα επίσκεψη των Δημοτικών Τραγουδιών της Θεσσαλίας, του θ. Νημά)», ο ομότιμος καθηγητής της γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, κ. Θανάσης Νάκας, επιχειρεί μια επιστημονική διείσδυση-προσέγγιση, με «τα νεότερα κριτήρια της φιλολογικής και της γλωσσικής επιστήμης» στη δίτομη συλλογή-μελέτη για το Θεσσαλικό Δημοτικό Τραγούδι του Θ. Νημά. Εμπεριστατωμένη και μεθοδική έρευνα προσφέρει καινούρια στοιχεία στη μελέτη του ΔημοτικούΤραγουδιού. (σελ. 7-64).
***
Ο πρόεδρος της ΦΙΑΛΕΘ κ. Χαρ. Στεργιούλης, φιλόλογος, δρ. Βυζαντινής Φιλολογίας, καταθέτει τη μελέτη του: «Ο κανόνας στον Λαρισαίο μάρτυρα Αρμόδιο (11ος αι.). Συμβολή στη μελέτη του» (σελ.65-72). Ο Κανόνας είναι υμνογραφικό είδος που αποτελείται από εννέα ωδές καθεμιά από τις οποίες περιέχει ορισμένο αριθμό (3 έως 9) τροπαρίων. Ο κανόνας προς τιμήν του μάρτυρα Αρμόδιου, συντέθηκε από τον υμνογράφο Αρσένιο κατά τον 11ο αιώνα και είναι αφιερωμένος στον ίδιο τον Αρμόδιο και στους συμμαρτυρήσαντες αγίους Γρηγόριο, Ιωάννη και Μιχαήλ που όλοι τους (μαζί και με άλλους αγίους) ήταν στρατιώτες και τελούσαν υπό τις διαταγές του Αγίου Νικολάου από τη Βούναινα.
***
Ο κ. Βασ. Παππάς, φιλόλογος, διδάκτορας λατινικής φιλολογίας, καταπιάνεται για ακόμη μια φορά με το έργο του μηλιώτη δάσκαλου Δανιήλ Φιλιππίδη και την λατινογνωσία του, στη μελέτη του: «Ιστορία της Ρουμουνίας και Γεωγραφικόν της Ρουμουνίας του Δανιήλ Φιλιππίδη: λοιπά στοιχεία λατινομάθειας» (σελ. 73-80). Ο κ. Βασ. Παππάς, κορυφαίος λατινιστής είναι γνωστός και από άλλες αντίστοιχες μελέτες του που έχουν δημοσιευτεί στα Θεσσαλικά Μελετήματα και στο Αρχείο Θεσσαλικών Μελετών αλλά και από τις ομιλίες του που διοργάνωσε παλιότερα στο Βόλο η Εταιρεία Θεσσαλικών Ερευνών.
***
Στην ενότητα «Ιστορία» καταχωρίζονται πέντε μελέτες. Πρώτα ο Θεόδωρος Νημάς στην εργασία του: «Η συμμετοχή Ασπροποταμιτών αγωνιστών σε μάχες στη Νότια Ελλάδα κατά την Επανάσταση του 1821» (σελ 83-94) διερευνά άγνωστες πτυχές του αγώνα της εθνεγερσίας, επισημαίνοντας την παρουσία δυτικοθεσσαλών πολεμιστών σε επιχειρήσεις έξω από το Θεσσαλικό χώρο, όπου και διακρίθηκαν για την ανδρεία τους. Οι επικεφαλείς των ασπροποταμιτών αγωνιστών, Στορνάρης, Χατζηπέτρος, Λιακατάς και Μάνταλος υπήρξαν σπουδαίοι οπλαρχηγοί.
***
Η δρ. Ιστορίας κ. Κατερίνα Καρβέλα παραθέτει την μελέτη της: «Εγκατάσταση προσφύγων Ανατολικής Ρωμυλίας σε οικισμούς της Θεσσαλίας (1907-1911)». Πρόκειται για μια σημαντική έρευνα σε ένα λιγότερο γνωστό προσφυγικό ζήτημα που προϋπήρξε βεβαίως εκείνου της καταστροφής του 1922. Η κατανομή των προσφύγων, όπως και το σχετικό νομοθετικό πλαίσιο αποτελούσαν ένα πολύπλοκο και ευαίσθητο ζήτημα που απαιτούσε προσεκτικούς χειρισμούς ώστε τα πράγματα να ευοδωθούν χωρίς εντάσεις. (σελ. 95-128.)
***
Ακολουθεί η εργασία του κ. Νικ. Παύλου, ιστορικού – θεολόγου με τίτλο: «Η τιμή των ηρώων. Συμβολή στο ζήτημα των σχέσεων της πόλεως Λάρισας Κρεμαστής της Αχαΐας Φθιώτιδας με τον ομηρικό ήρωα Αχιλλέα» (σελ.129-135). Ευρήματα από την εν λόγω πόλη βρίσκονται κοντά στη σημερινή Πελασγία και αρκετοί ερευνητές την ταυτίζουν με το Άργος Πελασγικόν. Ανήκε στην επικράτεια του κορυφαίου ομηρικού ήρωα και υπάρχουν πολλές μαρτυρίες για τις σχέσεις του τελευταίου με την εν λόγω πόλη, όπως και παραδόσεις που διατηρούνται ζωντανές στη συλλογική μνήμη.
***
«Σχολείον των ντελικάτων εραστών. Ο Ρήγας στο μεταίχμιο του Διαφωτισμού και της Παραλογοτεχνίας», επιγράφεται η μελέτη της κ. Αικ. Ζαμπανιώτη, εκπαιδευτικού μετ. φοιτήτριας ΤΕΠΑΕ ΑΠΘ. Εδώ επιχειρείται μια ενδιαφέρουσα προσέγγιση στο γνωστό βιβλίο του Ρήγα, το οποίο μπορεί να ενταχθεί στο είδος της λεγόμενης «Παραλογοτεχνίας» δηλαδή στα εύπεπτα, ελαφρά αναγνώσματα που προσφέρουν ευχαρίστηση στον αναγνώστη, αλλά συγχρόνως συμβάλουν στη διάδοση των νέων ιδεών. Το Σχολείο των ντελικάτων εραστών, πρώιμο έργο του Ρήγα, μετάφραση Γαλλικών κειμένων, αποτελεί κατά τον Λ. Βρανούση «το πρώτο ελληνόγλωσσο έργο μυθιστορηματικής υφής» και βέβαια κινείται στο πλαίσιο του κινήματος του Διαφωτισμού. (σελ. 137-164.)
***
Μια άγνωστη πτυχή της ιστορίας στη Μαγνησία αποκαλύπτει η εργασία του ερευνητή κ. Αλέξανδρου Χ. Γρηγορίου με τίτλο: «Το λοιμοκαθαρτήριο στο Παλαιό Τρίκερι την περίοδο 1883 – 1885. Μια πρώτη προσέγγιση» (σελ. 165-174). Σχεδόν αμέσως μετά την προσάρτηση της Θεσσαλίας το Ελληνικό κράτος κρίθηκε απαραίτητη η ίδρυση υγειονομείων σε διάφορες περιοχές, όπως και λοιμοκαθαρτηρίου στη νησίδα Παλαιό Τρίκερι για τον υγειονομικό έλεγχο των καραβιών που εισέπλεαν για το λιμάνι του Βόλου, το οποίο εκείνη την εποχή παρουσίαζε, σπουδαία αναπτυσσόμενη κίνηση. Η έρευνα ογκώδους πρωτογενούς αρχειακού υλικού μας προσφέρει άγνωστα στοιχεία για το Τρίκερι και την ευρύτερη περιοχή στα πρώτα χρόνια μετά τον Οθωμανικό ζυγό.
***
Η τρίτη και τελευταία ενότητα: «Αρχαιολογία» περιλαμβάνει τρείς μελέτες. Στη πρώτη από αυτές, η αρχαιολόγος κ. Άννα Γιαλούρη εντοπίζει τις «Θεσσαλικές οχυρώσεις στο έργο του Προκοπίου» (σελ.177-193). Τέτοιες κατασκευές από την εποχή του Ιουστινιανού συναντούμε στα κάστρα Τρικάλων, Φαρσάλων, Βόλου και Λάρισας, απ’ όπου και οι σχετικές φωτογραφίες.
***
Ο κ. Γρηγ. Στουρνάρας αρχαιολόγος – δρ. Πολεοδομίας – Χωροταξίας Ε.Μ.Π. στη μελέτη του: «Οθωμανικές επιτύμβιες στήλες από την Ελασσόνα» (σελ. 195-215) ερευνά και παρουσιάζει 28 τέτοια ευρήματα με την παράθεση όλων των διαθέσιμων στοιχείων αλλά και φωτογραφιών ώστε ο αναγνώστης να έχει μια πλήρη αντίληψη του αντικειμένου.
***
«Η εικονογραφία του Θεσσαλού οσιομάρτυρος Γεδεών του Καρακαλληνού (+1813)» επιγράφεται η τελευταία μελέτη του 7ου τόμου των Θ. Μ. από την κ. Παρασκευή Χ. Παπαδημητρίου, δρ. Βυζαντινής Τέχνης της θεολογικής σχολής ΑΠΘ. Ο νεομάρτυς Γεδεών από τις Γλαφυρές (Κάπουρνα) της Μαγνησίας είναι δημοφιλής στην περιοχή της ανατολικής Θεσσαλίας, αν και δεν ξεφεύγει από τον κανόνα των νεομαρτύρων που συνήθως έχουν τοπική εμβέλεια. Διεξοδική καταγραφή των απεικονίσεων του οσίου με το απαραίτητο φωτογραφικό υλικό.
***
Ακολουθούν, μετά την ολοκλήρωση των περιεχόμενων μελετών, οι καθιερωμένες «μόνιμες στήλες» του περιοδικού συγγράμματος. Στις σελ. 241-242 καταχωρίζεται Νεκρολογία, από τον Θ. Νημά, του γνωστού δημοσιογράφου Βίκτωρα Νέτα (1932-2017) που αν και μακεδόνας την καταγωγή είχε στενούς δεσμούς με πρόσωπα και σωματεία της Θεσσαλίας. Ακολουθεί η «Θεσσαλική Βιβλιογραφία» (σελ. 243-244) από τον Θ. Νημά όπου καταγράφονται 24 συνολικά εκδόσεις μελετών και περιοδικών εντύπων θεσσαλικού ενδιαφέροντος στα έτη 2015,2016 και 2017. Στις «Βιβλικρισίες» (σελ. 245-250) παρουσιάζονται αναλυτικά τα βιβλία: «Διονύσιος Μητροπολίτης Λαρίσης Φιλόσοφος ή Σκυλόσοφος» και «Συμβολή στη νεότερη ιστορία της Ιεράς Μονής Κοιμήσεως Θεοτόκου (Σπηλιάς) Αργιθέας Αγράφων» του κ. Δημ. Παπάζη και «Άγιος Νικόλαος. Εγκωμιαστικοί Λόγοι Επιφανών Βυζαντινών Λογίων» του κ. Χαρ. Β. Στεργιούλη.
Στα «Σχόλια» (σελ. 251-254) υπάρχει αναφορά για το 11ο Συμπόσιο Τρικαλινών σπουδών του Φ.Ι.Λ.Ο.Σ. (3-5/11/2017). Και το κείμενο του Λάζαρου Αρσενίου: «Η διάσωση των Εβραίων της Λάρισας, το 1944».
Ο 7ος τόμος των Θεσσαλικών Μελετημάτων αποτελεί μια ακόμη απόδειξη για την έκδοση αξιόλογων επιστημονικών περιοδικών συγγραμμάτων στον θεσσαλικό χώρο, που επικυρώνουν την υψηλού επιπέδου έρευνα των έγκριτων μελετητών της περιοχής.
ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΚΑΡΤΑΠΑΝΗΣ
