Γρ. Καρταπάνης: Η εντοπιότητα στο έργο του Ν. Χριστόπουλου (Μέρος Β΄)

γρ-καρταπάνης-η-εντοπιότητα-στο-έργο-τ-318312

4. ΤΑ ΚΡΑΣΑΔΙΚΑ ΚΑΪΚΙΑ ΤΟΥ ΒΟΛΟΥ

Μια ενδιαφέρουσα και σχετικά άγνωστη κατηγορία εμπορικών ιστιοφόρων του Βόλου είναι κι εκείνα που μετέφεραν κρασί από άλλες οινοπαραγωγικές περιοχές και ανήκαν σε γνωστούς εμπόρους και ποτοποιούς της πόλης εκείνη την εποχή, δηλαδή στις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα και αργότερα.

Για τα σκάφη αυτά ο Χριστόπουλος κάνει λόγο και στα απομνημονεύματά του αναλυτικά, μνημονεύοντας και τους πλοιοκτήτες τους :«1892. Πρην να γίνουν τα λιμενικά έργα του Βόλου ήταν τα κρασάδικα καΐκια αραγμένα εκήπουϊταν το ταβερνάκη του Χουχονίκου και πίγενε ο κόσμος με τα μπουκάλια και της τραμενζάνες και πέρναν τα γλικά παριανά κρασιά γιατήτόχουν σε καλό να πάρουν καϊκίσιο , προπαντός της μεγάλες γιορτές, προπαντός το Μέγα –Σάβατο γίνονταν το χάλε βρέξε.

Η καλίτερη κρασάδες ήταν: ο Γεώργιος Κωρονέος, πάπος του Γεωρ. Κωρονέου, ο Δαφερέρας,πάπος των Αδελφών Δαφερέρα, ο Θωμάς ο Τσιμπανούλης, πατέρας του Βαγγέλη Τσιμπανούλη, ο Μιχαϊλος με την παριανή φεσάρα, ο Γεώργιος ο Κεραμίδας, πατέρας του Μήτσου του Κεραμίδα που σόζετε ακόμα απόμαχος πχιά, ο Στεφανής ο Κουλούμπαρδος από τη Μινζέλα, ο Κωσταντής ο Σκουριάς κι αυτός Μιντζελιότης. Όταν ΄θαλά τραβήξουμε στον Ταρσανά μας κρασάδικοτόχαμεκριφή χαρά γιατήεκίνα τα χρόνια τόχαν σε καλό η καπετανέη να κερνούν τους μαστόρους. Και έλεγαν: έλα Μαστροθανάση, έχομε φιλαγμένο ένα βαρελάκη Παριανό πουϊνε θαύμα. Ευτιχισμένα χρόνια δουλέβαμε με χαρές και με τραγούδια, δεν ξέραμε τη θα πη ανεργία και απεργία».

Και σε άλλο σημείο που περιγράφει την παραλία του Βόλου εκείνα τα χρόνια ο Χριστόπουλος προσδιορίζει επακριβώς το σημείο που άραζαν τα κρασάδικακαΐκια : «…εκήοπουϊνε ο κινιματογράφος η Τιτάνια ήταν τα κρασάδικακαΐκια…»

Ενδιαφέρουσα και η πληροφορία πως η πώληση , χονδρική και λιανική γίνονταν κατ’ ευθείαν από τα καΐκια,αφού έτσι το προτιμούσε ο κόσμος. Ο Χριστόπουλος κατέλιπε στους πίνακες του και τρείς με κρασάδικακαΐκια.

«Μετά την απελευθέρωση του Βόλου. Το πρώτο κρασάδικο του καπετάν Γ. Κωρονέου Εν Βόλο το 1885. (χ.χ)

«Τα ιστορικά κρασάδικα του Βόλου. Το καραβόσκαρο του καπετάν Δαφερέρα το 1885»(χ.χ)

«Τα ιστορικά κρασάδικα του Βόλου. Το καραβόσκαρο του καπετάν Μιχαϊλου Γρηγορίου το 1875» (χ.χ)

5.ΙΣΤΙΟΦΟΡΑ ΒΟΛΟΥ-ΠΗΛΙΟΥ-Β.ΣΠΟΡΑΔΩΝ

Πέρα από τα ιστιοφόρα που αναφέραμε πιο πάνω και που ανήκουν σε ονομαστούς ναυτότοπους της περιοχής της Μαγνησίας, στο έργο του Χριστόπουλου υπάρχουν και άλλα σκαριά του τόπου κυρίως από τις Β. Σποράδες, όπου επίσης υπήρξε εξαιρετική ναυτιλία. Δεν λείπουν βέβαια και πλεούμενα –πάντοτε ιστιοφόρα- από το Βόλο ή άλλα μέρη του Πηλίου.

Συγκεκριμένα έχουμε :

Α’. «Πέραμα βολιώτικο το στολίδι της θάλασσας» (χ.χ)

Β’. «Ομέρ Αγάς. Κάτεργο σκαρί μαούνας πλώρη. Κουβαλούσε λάδια και ελιές από την Αγριά στο Βόλο 1875-1896» (1956).

Πρόκειται για επώνυμο γνωστό φορτηγό καΐκι εκείνης της εποχής με χονδροκομμένη θωριά-μαούνες(14)τα ονόμαζαν τότε- και ιδιαίτερο εκτόπισμα, κατάλληλο για μεταφορές διαφόρων εμπορευμάτων. Υπάρχει στην έκθεση και δεύτερος όμοιος πίνακας του 1964 με μικρότερες διαστάσεις. Παρότι άκομψο ενέπνευσε το Χριστόπουλο, μάλλον λόγω της προσφοράς του στην τοπική ναυτιλία.

Γ’. «Κότερο Προμιριότικο 1860-1890» (1964). Μοναδική εικαστική αναφορά του Χριστόπουλου στη ναυτιλία του Νοτίου Πηλίου που επίσης παρουσιάζεται σημαντική την περίοδο των ιστιοφόρων σκαφών.

Δ’. «Δημήτριος, το όμορφο σκιαθίτικο καράβη 1926-1928». (χ.χ)

Ε’. «Μπρατσέρα Σκιαθίτικη-Μπρατσέρα Σκοπελίτικη». Πάνω από το σκιαθίτικο σκαρί που προηγείται σημειώνεται: «Εάν ο Θεός μεθ΄ ημών , ουδείς καθ΄ημών», ενώ πάνω από το δεύτερο γράφει: «πίσοήμε θα σε φθάσο κι απ΄τη πλώρη σου θα περάσο». (χ.χ)

ΣΤ’. «Μπρατσέρα σκοπελίτικη-Λόβερ σκιαθίτικο» Εδώ τα ιστιοφόρα εικονίζονται σε αντίθετες πορείες ενώ ανάμεσα τους σε δεύτερο πλάνο διακρίνεται να πλησιάζει ατμόπλοιο. (Χ.Χ.)

6.ΑΛΙΕΥΤΙΚΑ ΠΛΕΟΥΜΕΝΑ (ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΑ)

Στο έργο του Χριστόπουλου κυριαρχούν βέβαια τα ιστιοφόρα που εντυπωσιάζουν με τη θωριά τους και την ιστιοφορία τους. Συγκινούν και εμπνέουν τον λαϊκό καλλιτέχνη να τα αποθανατίζει προτού εξαφανιστούν από την ναυτιλιακή δραστηριότητα. Όμως ο ζωγράφος δεν αδιαφορεί και για τα αλιευτικά σκάφη –κυρίως του τόπου του- και ειδικότερα τις τράτες (κωπήλατες ή με πανιά) που επίσης ξεχωρίζουν κι ελκύουν τον παρατηρητή με την χαρακτηριστική προέκταση της πλώρης τους , την «γκάγκα». Εξάλλου και η αλιευτική παράδοση της Μαγνησίας πάντοτε ήταν αξιόλογη.

Α’ . «Ο ιστορικός Κωσταντός. Τράτα βολιώτικη το 1901-Πέρασμενα μεγαλεία –λουλούδια της θάλασσας».(1952). Πρόκειται για γνωστή τράτα του Βόλου στην αναφερόμενη εποχή, με ευμεγέθη με ιστιοφορία από δύο λατίνια και φλόκο.

Β’. «Τράτα μακρινιτσότικη του Γιώργου του Κοντοζίση το 1892. Λουλούδια της θάλασσας –Περασμένα μεγαλεία». (χ.χ)

Για τις Μακρινιτσιότικες (και Βολιότικες) τράτες επίσης κάνει λόγο ο Χριστόπουλος στα απομνημονεύματά του επισημαίνοντας ότι αποτελούσαν ιδιαίτερα κερδοφόρα ενασχόληση χάρη στα πλούσια αλιεύματα της περιοχής.

Συγκαταλέγει τους τρατάρηδες στα παλιά παραδοσιακά επαγγέλματα που μνημονεύει στις αναμνήσεις του μαζί με τα ονόματά τους:

«Εύδομο επάγγελμα ήταν η τράτες . Πρότεςκαι καλίτερες ήταν οι μακρινιτσότικες και Σταγιατιότικες . Πρότη ήταν του Γιώργου του Κοντοζήση , 2 του Νικολάκη του Καισλή, 3 του Λεονίδα τουΚολορίζου ,4 των αδελφών Καψάλα, 5 του Κοσταντάκη, έκτη του Αγγρή , έβδομη του Γιανατσούλα, όγδοη του (δυσανάγνωστο) και άλες.Δικτιάρικα του Στιμοναρά , του Μουστάκα, του Σφάκα του Κιαμέτη του Αποστόλη του Κοντίνου, του Κατσάνου. Καθώς και η Βολιότικες τράτες εχρισιμοποιούσανμακρινιτσιότες και σταγιατιότεςτρατάριδες: 1η του Αγγελή του Καντίκου , 2η του Νικολού του Καντίκου, 3 του Κωσταντού του Καντίκου, 4η του Αιμαμίτη, 5 του Σεναλέμη , του Ζαργάνη και άλες. Ήταν το πλουσιότερο επάγγελμα τα χρόνια εκείνα , όλο γλέντια και χαρές».

Υπάρχουν και άλλοι πίνακες με τράτες και ανεμότρατες στην έκθεση Χριστόπουλου.

Γ’. Ιδιαίτερα ενδιαφέρων ο πίνακας που παρουσιάζει κωπήλατη τράτα να συναγωνίζεται σε ταχύτητα με τις κωπηλατικές λέμβους του Ναυτικού Ομίλου Βόλου, τετράκοπεςμε γυναικείο πλήρωμα και πηδαλιούχο. Νικητές από αυτόν τον ιδιότυπο αγώνα, σύμφωνα με την εκτενή λεζάντα που καταχωρεί ο ζωγράφος βγαίνουν τα κορίτσια του Ναυτικού Ομίλου: «Ο δοξασμένος Ναυτικός όμιλος το καύκιμα του Βόλου. Η τράτα μας η κουρελού πάι να καλάρηαλού. Αλαβρεπεδιά θα μας περάσουν τα κορίτσια. Μορέχαλάλι τους τα λεβεντοκόριτσα. Τα καιμένα τα κορίτσια θα την περάσουν την τράτα. Κε θα τους περάσουμε τους τραχοτρατάριδες». (χ.χ) (15).

7.ΕΠΙΒΑΤΙΚΑ ΣΚΑΦΗ

Δεν παραλείπει ο Χριστόπουλος να αποτυπώσει με το χρωστήρα του κι επιβατικά πλεούμενα της περιοχής του και όχι μόνο. Σκάφη που εκτελούσαν τοπικά δρομολόγια, δηλαδή μέσα στον Παγασητικό, απεικονίζονται σε πίνακες, σε μικρό βέβαια αριθμό, αλλά με την σπουδαία πληροφοριακή κατάθεση για αυτά που κάποτε αποτέλεσαν σημείο αναφοράς για το λιμάνι του Βόλου και τις τοπικές συγκοινωνίες.

Α΄ . Χαρακτηριστικός πίνακας (με ιδιαίτερο, περίπου τριγωνικό σχήμα) είναι εκείνος που μας δείχνει την λατινάδικη βάρκα Άφρικα, στις πρώτες δεκαετίες μετά το 1881. Η λεζάντα έρχεται να μας κατατοπίσει σχετικά: «Άφρικα η ιστορική βάρκα που εκτελούσε την σιγκινονία Βόλου Τρικέρων. Κυβερνήτης ο Παρίσης ο Μουστάκας 1892» (1962). Στον πίνακα διακρίνονται το πλήρωμα και λίγοι επιβάτες. Πρόκειται για το πλέον γνωστό επιβατικό ιστιοφόρο στα τέλη του 19ου αιώνα, από εκείνα που συνέδεαν το Βόλο με διάφορα σημεία του Παγασητικού. (16).

Β’. Σ΄έναν από τους πρώτους πίνακες που φιλοτέχνησε, προπολεμικά ακόμη ,ο Χριστόπουλος παρουσιάζονται όλες οι βενζίνες του Βόλου εκείνη την εποχή(1936). Πρόκειται για τα μικρά επιβατικά βενζινοκίνητα τότε, πλεούμενα (εξ ου και η ονομασία τους βενζινάκατοι- βενζίνες) που εκτελούσαν καλοκαιρινά δρομολόγια για μπάνιο και αναψυχή στα Πευκάκια και τις Αλυκές κυρίως, αλλά και σε άλλες παραλίες του Παγασητικού. Αποτελούσαν χαρακτηριστική εικόνα του λιμανιού και θεωρούνται σημείο αναφοράς της τοπικής επιβατικής ναυτιλίας με την παρουσία τους και τη δραστηριότητα τους επί δεκαετίες ,από την αρχή της δεκ. του ΄20 ως τα μέσα της δεκ του ΄80. Στον κορνιζαρισμένο πίνακα που φέρει τη λιτή λεζάντα «Βενζίνες Βόλου 1936» απεικονίζονται δέκα βενζίνες μεταφοράς επιβατών και δύο ιδιωτικές βενζινάκατοι από τις ελάχιστες που υπήρχαν τότε. Στην κατοχή του γράφοντα υπάρχει και έτερος πίνακας με τις βενζίνες του Βόλου στα τέλη της δεκ. του ’50 (χρονολογία πίνακα 1959) με την παράθεση 15 σκαφών καθώς η περίοδος 1955-1965 αποτέλεσε τη χρυσή εποχή για τις βενζίνες. (17).

8.ΕΡΑΣΙΤΕΧΝΙΚΑ ΣΚΑΦΗ

Ιδιωτικά ερασιτεχνικά, πλεούμενα , βάρκες και ταχύπλοα, υπάρχουν επίσης στο έργο του βολιώτη λαϊκού ζωγράφου, κάποια από τα οποία είναι εντόπιας ιδιοκτησίας.

Α’ . Η ερασιτεχνική βάρκα με την σπάνια και ευρηματική (πιθανόν λόγω της κομψότητας της) ονοματοθεσία: «Μη μου Άπτου» ,ιδιοκτησίας τριών αλλοδαπών επωνύμων του Βόλου στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα ,ήταν εκείνη την εποχή , ένα από τα ελάχιστα αμιγώς ερασιτεχνικά σκάφη ,αποκλειστικά για αναψυχή, δηλαδή θαλάσσιες εκδρομές και αλιεία. Η συγκεκριμένη λέμβος αναψυχής παρουσιάζεται κατάλευκη και περιποιημένη , με τέντα και η εκτενέστατη λεζάντα μας παρέχει όλες τις απαραίτητες πληροφορίες:

«Τα 80 χρόνια από την απελευθέρωση του Βόλου. Η πρώτη ερασιτέχνες ψαράδες του Βόλου. Μπόρελ, Άγγλος Πρόξενος Βόλου 1875-1900. Βιανέλης Ιταλός Πρόξενος 1890 -1910. Ζουλιέν, μηχανικός σιδηροδρόμου 1885-1899. Το όνομά της ψαρόβαρκας Μη Μου Άπτου. (Πίνακας του 1963)

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

14. Τέτοια σκαριά χοντροκαμωμένα με αυξημένη χωρητικότητα υπήρχαν στο λιμάνι του Βόλου πολλά για να εξυπηρετούν τοπικές μεταφορές εμπορευμάτων και προϊόντων ή για τις φορτοεκφορτώσεις των πλοίων που δεν ήταν δυνατόν να εισπλεύσουν στο λιμάνι. Μεταπολεμικά υπήρξαν οι γνωστές μαύρες φορτηγίδες του Τσαλαπάτα που διατηρήθηκαν ως τα μέσα της δεκ. του ΄70. Ο Χριστόπουλος στα χειρόγραφά του αναφέρει ονομαστικά όλους τους ιδιοκτήτες μαουνών με τον αριθμό των σκαφών που διέθετε ο καθένας στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα.

15. Πιο κάτω θα παρουσιάσουμε και άλλον πίνακα με βάρκες του Ναυτικού Ομίλου Βόλου όπου οι κωπηλάτριες προσπερνούν τους κωπηλάτες.

16. Παρά το γεγονός ότι η τοπική ακτοπλοΐα (Παγασητικού και Β. Σποράδων, Εύβοιας κλπ) υπήρξε αξιόλογη, ο Χριστόπουλος δεν φαίνεται να προχώρησε στην καλλιτεχνική αποτύπωση πλοιαρίων της.

17. Ο γράφων έχει κατ΄ επανάληψη δημοσιεύσει στην εφ. Ταχυδρόμος κείμενα από την δραστηριότητα των βενζινακάτων του Βόλου σε ολόκληρη σχεδόν την εξηνταπεντάχρονη παρουσία τους.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ…

Εγγραφείτε στο Newsletter του Ταχυδρόμου