Γρηγόρης Καρταπάνης:Μετά την απελευθέρωση(Μέρος Α’ 1944-46)

γρηγόρης-καρταπάνηςμετά-την-απελευθ-118762

ΑΝΕΛΚΥΣΕΙΣ ΝΑΥΑΓΙΩΝ ΣΤΟ ΛΙΜΑΝΙ ΤΟΥ ΒΟΛΟΥ

Η κατάσταση που επικρατούσε στο λιμάνι του Βόλου, μετά την αποχώρηση των κατακτητών, τον Οκτώβριο του 1944, ήταν απελπιστική λόγω των καταστροφών που είχαν προκληθεί, όπως άλλωστε επισημάνθηκε και σε προηγούμενα σημειώματά μας. Πέρα από τους περίπου ολοκληρωτικούς αφανισμούς των λιμενικών εγκαταστάσεων, την ολέθρια εικόνα συμπλήρωνε ένα ευρύτατο σύνολο βυθισμένων σκαφών κάθε είδους και εκτοπίσματος, μέσα κι έξω από το λιμάνι, καθιστώντας επισφαλή την προσέγγιση και δύσκολο, έως αδύνατο τον ελλιμενισμό. Τις τελευταίες εβδομάδες της σκλαβιάς οι Γερμανοί είχαν συγκεντρώσει ένα ετερόκλητο πλήθος σκαφών, δικών τους ή επιταγμένων, που αυξήθηκε περισσότερο από εκείνα με τα οποία μεταφέρονταν αποχωρούσες δυνάμεις από τη νότια Ελλάδα, κατά την εκκένωση της χώρας, για να προωθηθούν προς τα πάνω, αναζητώντας ασφαλή τρόπο διαφυγής. Κατά την διάρκεια του συμμαχικού βομβαρδισμού στις 13 Οκτωβρίου 1944, πολλά από αυτά τα πλεούμενα βυθίστηκαν ή έπαθαν σοβαρές ζημιές, για να ολοκληρωθεί το ολέθριο έργο από τους ίδιους τους κατακτητές κατά την αποχώρησή τους, όταν μαζί με τις άλλες καταστροφές καταβύθισαν και αρκετά σκάφη για να μην περιέλθουν στα χέρια του αντιπάλου, αλλά και για να καταστεί το λιμάνι δυσπρόσιτο και δύσχρηστο.

ΠΡΩΤΕΣ ΝΑΥΑΓΙΑΙΡΕΣΕΙΣ

Από τις πρώτες μέρες του ελεύθερου βίου ξεκίνησαν κάποιες πρώτες προσπάθειες αποκατάστασης, ίσα – ίσα για να επιτραπεί η στοιχειώδης λειτουργία του λιμανιού. Η αντιστασιακή εφημερίδα «Αναγέννηση», η μοναδική που κυκλοφορούσε στο Βόλο εκείνη την περίοδο, αναφέρεται στις εργασίες καθαρισμού που ήδη είχαν ξεκινήσει και έπρεπε να ολοκληρωθούν το συντομότερο δυνατόν. (1/11/1944).

Στο ίδιο θέμα επανέρχεται και τις επόμενες μέρες, όπως στο άρθρο με τίτλο «Η επισκευή του λιμανιού μας» στις (28/11/1944). Επρόκειτο για κάποιες πρώτες, απόλυτα απαραίτητες, παρεμβάσεις ώστε να είναι δυνατή η χρήση του λιμανιού και από μεγαλύτερα πλοία για τις εκφορτώσεις εφοδίων που ήταν τόσο αναγκαίες για την τοπική κοινωνία. Η συνολική αποκατάσταση της λεκάνης του λιμανιού από τον καθαρισμό των ναυαγίων συντελούσε μια δύσκολη και χρονοβόρα προσπάθεια που θα διαρκούσε κάμποσους μήνες, αφότου θα ξεκινούσε. Και το χρονικό σημείο έναρξης, παρέμενε προς το παρόν, – αρχές του 1945 – απροσδιόριστο, καθώς δεν υπήρχαν από το κράτος διαθέσιμα μέσα και πιστώσεις για ένα τόσο επίπονο έργο ευρείας κλίμακας ναυαγιαιρέσεων. Γι’ αυτό και οι παρεμβάσεις περιορίστηκαν στις πλέον επείγουσες ανάγκες.

Μια από τις πρώτες προτεραιότητες ήταν εκείνη του τσιμεντόπλοιου Τζένεραλ Γιάκομπ που βρίσκονταν ημιβυθισμένο «εις το κεντρικώτερον σημείον της προκυμαίας» στην παραλία του Βόλου και είχε καταντήσει εστία μόλυνσης και δυσοσμίας, επικίνδυνης για τη δημόσια υγεία, από τα στάσιμα νερά και τα σκουπίδια που υπήρχαν στο εσωτερικό του, όπως σημειώνεται σε δημοσίευμα της εφ. Η Θεσσαλία στις 29/4/1945.

Έπειτα από αρκετές προσπάθειες έγινε δυνατή η πλεύση του και η μεταφορά του στα αβαθή των Πευκακίων όπως πληροφορούμαστε σχετικά:

«Το τσιμεντόπλοιον Τζένεραλ Ιάκοβ, το οποίον είχε βυθιστεί εις τον έμπροσθεν της προκυμαίας χώρον, κατωρθώθη και ανειλκύσθη χθες, κατόπιν πολλών κόπων, ρυμουλκηθέν εις Πευκάκια». (Ταχυδρόμος 14/7/1945).

Πρόκειται, όπως θα θυμούνται οι παλαιότεροι, για το γνωστό ναυάγιο, το «τσιμεντένιο» που παρέμενε βυθισμένο, ως τα 1974 στο θαλάσσιο χώρο μπροστά από το ναυπηγείο.

Άλλη μια περίπτωση άμεσης παρέμβασης ήταν και εκείνη της γερμανικής τορπιλακάτου ΤΑ38 που αυτοβυθίστηκε την παραμονή της αποχώρησης των κατακτητών έξω από το λιμάνι – ήδη χτυπημένη από το συμμαχικό βομβαρδισμό – ώστε ν΄ αποτελέσει ένα ακόμη εμπόδιο στην είσοδό του. Η πιθανότητα ύπαρξης πυρομαχικών καθιστούσε επικίνδυνη την όποια επέμβαση, αν δεν γίνονταν πρώτα ο σχετικός έλεγχος. Τελικά αφαιρέθηκαν οι υπερκατασκευές, αλλά το κουφάρι του πλοίου παρέμενε στον βυθό και στο σημείο αυτό προκλήθηκε, όπως γνωρίζουμε, το ναυάγιο του α/π. θήρα στις 22/12/1946, μάλλον από προσέλκυση μαγνητικής νάρκης του γερμανικού πολεμικού.

Η ύπαρξη πυρομαχικών σε πολλά βυθισμένα σκάφη αποτελούσε ένα επιπλέον σοβαρό εμπόδιο στην απρόσκοπτη διεξαγωγή της εκκαθαριστικής προσπάθειας. Γι’ αυτό η Ναυτική Διοίκησις Βόλου που επόπτευε τις εργασίες ζητούσε με επίσημη ανακοίνωσή της στον τοπικό τύπο, υπεύθυνες πληροφορίες για το σημείο βύθισης σκαφών που έφεραν ποσότητες πυρομαχικών, ώστε να εκτελεστούν οι απαραίτητοι έλεγχοι.

Η πρώτη ετούτη φάση καθαρισμού του λιμανιού του Βόλου, υπήρξε περιορισμένη και αφορούσε την στοιχειώδη λειτουργία του για την εξυπηρέτηση των απαραίτητων αναγκών.

ΔΙΕΤΗΣ ΑΔΡΑΝΕΙΑ

Για την ανέλκυση των ναυαγίων του πολέμου που βρίσκονταν στα ελληνικά λιμάνια, ή σε άλλα σημεία παρεμποδίζοντας την ασφαλή ναυσιπλοΐα, ιδρύθηκε ειδικός κρατικός φορέας, υπαγόμενος στο Πολεμικό (Βασιλικό, τότε) Ναυτικό, ο Οργανισμός Ανελκύσεως Ναυαγίων (ΟΑΝ), ο οποίος ακόμη μπορούσε να προκηρύξει πλειοδοτικούς διαγωνισμούς εκποίησης ναυαγίων σε ιδιωτικές εταιρίες, ενώ βέβαια συνεργάζονταν με τις βρετανικές και αμερικανικές αποστολές στο πλαίσιο της συμμαχικής βοήθειας, για την ανόρθωση τους κράτους.

Τον Οκτώβριο του 1945, ένα χρόνο μετά την απελευθέρωση, δημοσιεύεται ανακοίνωση για την εκποίηση του γερμανικού ατμόπλοιου, Ανόβερο, που βρίσκονταν ημιβυθισμένο «παρά την κεντρικήν προβλήτα» στο λιμάνι του Βόλου, από το συμμαχικό βομβαρδισμό τον Οκτώβριο του 1944. Απόσυρση του εν λόγω πλοίου απελευθέρωνε σημαντικό τμήμα του λιμενικού χώρου και η τοπική κοινωνία αναθάρρησε, ευελπιστώντας πως σύντομα θ’ άρχιζαν οι γενικές εργασίες αποκατάστασης του λιμανιού, με προτεραιότητα στις ναυαγιαιρέσεις.

Για άγνωστους σε εμάς λόγους όμως η διεξαγωγή του πλειοδοτικού διαγωνισμού αναβάλλεται αρχικά (4/11/45) και δεν τελεσφορεί επί ένα ακριβώς χρόνο, όταν και δημοσιεύεται πάλι στον τοπικό τύπο νέα ανακοίνωση (25/10/1946) για την εκποίηση του Ανόβερου. Αλλά κι εδώ θα μεσολαβήσουν ακόμη μερικοί μήνες ως την εκκίνηση των εργασιών.

Νωρίτερα, στις 5/9/1946 η εφ. Ταχυδρόμος δημοσιεύει ενδιαφέρον άρθρο με τίτλο: «Αι ανάγκαι του λιμένος μας», όπου επισημαίνονται οι απαραίτητες εργασίες που πρέπει άμεσα να ξεκινήσουν για την πλήρη αποκατάσταση του λιμανιού μιας και η κίνηση διαρκώς αυξάνεται, αλλά τα ελλιμενιζόμενα πλοία δεν εξυπηρετούνταν κανονικά, αφού ούτε ο χώρος – λόγω των καταστροφών και των ναυαγίων – επαρκεί, ούτε τα διαθέσιμα μέσα κι εγκαταστάσεις υπάρχουν. Η σύσκεψη που πραγματοποιήθηκε από τοπικές υπηρεσίες και φορείς υπό την προεδρία του Νομάρχη, προχώρησε σε προγραμματισμό και σχεδιασμό προτεραιοτήτων για την αμεσότερη ανάπτυξη του λιμανιού που κρίνεται απόλυτα απαραίτητη, αν λάβει κάποιος υπόψη τη συνολική κίνηση. Ειδικότερα, το ζήτημα της ανέλκυσης των ναυαγίων, θεωρούμενο πρωταρχικής σημασίας, αναφέρεται πρώτο στις συγκροτημένες προτάσεις που κατατέθηκαν.

Σημειώνεται σχετικά:

«Να επισπευθή η εκκαθάρισις του λιμένος από τα ναυάγια, δεδομένου ότι υπάρχουν ακόμη ναυάγια εντός του λιμένος τα οποία παρεμποδίζουν την κίνησιν τούτου. Προς τον σκοπόν αυτόν εγένοντο αι δέουσαι ενέργειαι, δεν απέληξαν όμως ακόμη εις πρακτικόν αποτέλεσμα. Ο Οργανισμός Ανελκύσεως Ναυαγίων εξέφρασε την ελπίδα συντόμου ενάρξεως της απελευθερώσεως του λιμένος εκ των ναυαγίων, ευθύς ως υπάρξον τεχνικά μέσα…».

Γίνεται αντιληπτό, ότι παρά την θετική βούληση των αρμόδιων φορέων, η έλλειψη των απαραίτητων μέσων αποτελούσε τροχοπέδη στην έναρξη των εργασιών. Η αδυναμία του κράτους θεωρείται ευεξήγητη και η «έξωθεν βοήθεια» του ανορθωτικού προγράμματος της χώρας αποτελούσε τη μόνη περίπτωση επίλυσης των πραγματικά τεράστιων προβλημάτων που παρέμεναν, έστω κι αν είχαν περάσει δύο χρόνια από την απελευθέρωση.

«ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ» ΤΩΝ ΝΑΥΑΓΙΩΝ

Η απαρίθμηση – καταμέτρηση των ναυαγίων που υπήρχαν στο λιμάνι, κυρίως στο εσωτερικό του, αλλά και στην είσοδο ή αμέσως έξω από αυτό, καταδείχνει και το μέγεθος της προσπάθειας που έμελλε να καταβληθεί. Ενδιαφέρον δημοσίευμα της εφ. Ταχυδρόμος αποκαλύπτει την πραγματικότητα, όπως καταμαρτυρά κι ο τίτλος του: «Δύο έτη μετά την απελευθέρωσιν ο λιμήν του Βόλου εξακολουθεί να είναι πλήρης ναυαγίων. Τριάντα ναυάγια εις τον λιμένα και 20 εντός του κόλπου. Ουδεμία απολύτως ακόμη εργασία ανελκύσεως» (29/12/46). Τα τριάντα βυθισμένα σκάφη διαφόρων τύπων και εκτοπισμάτων που βρίσκονταν μέσα στο λιμάνι ή έξω από αυτό, αποτελούσαν σημαντικό κίνδυνο και εμπόδιο για τα εισπλέοντα πλοία και κυρίως γι’ αυτό τον λόγο έπρεπε ήδη να είχαν πραγματοποιηθεί συμπληρωματικές εκκαθαριστικές εργασίες μετά τις πρώτες παρεμβάσεις του 1944-45. Ουσιαστικά η μοναδική σημαντική ναυαγιαίρεση που έγινε ήταν εκείνη του τσιμεντόπλοιου τον Ιούλιο του 1945 που μεταφέρθηκε στα Πευκάκια.

Επιπλέον στα υπάρχοντα ναυάγια ήρθε να προστεθεί κι εκείνο του α/π. θήρα στις 22/12/1946, μια εβδομάδα δηλαδή πριν από το παραπάνω δημοσίευμα. Γι’ αυτό και η έναρξη των ανελκύσεων θα έπρεπε να προσδιοριστεί το συντομότερο δυνατόν, ώστε η κίνηση του λιμένος να πραγματοποιείται με ασφάλεια. Άλλωστε είχαν περάσει πάνω από δύο χρόνια από την απελευθέρωση δίχως καμιά εξέλιξη έπειτα από τις πρώτες απαραίτητες ναυαγιαιρέσεις, αμέσως μετά την αποχώρηση των Γερμανών.

Το πιο ενδιαφέρον σημείο του εν λόγω κειμένου όμως είναι εκείνο όπου επιχειρείται μια καταγραφή των κυριότερων ναυαγίων του λιμανιού: το μεγάλο γερμανικό ατμόπλοιο Ανόβερο «παρά την κεντρικήν προβλήτα», σιδηρά πλωτή πλατφόρμα, το α/π Λόλα 1000 τόνων, ένα ρυμουλκό, ένα ξύλινο και ένα σιδερένιο σκάφος το ένα πάνω στο άλλο, μια γερμανική τορπιλάκατος, το σιδερένιο πετρελαιοκίνητο Ελένη στο κέντρο του λιμανιού με φορτίο γαιανθράκων, τα πετρελαιοκίνητα θεολόγος (με φορτίο πυρομαχικών), Ταξιάρχης και Αγ. – Σπυρίδων, ένας μεγάλος γερανός, ένα υδροπλάνο και ένα γερμανικό αντιτορπιλικό (μάλλον πρόκειται για την μεγάλη τορπιλάκατο ΤΑ38 έξω από το λιμάνι). Ακόμη υπήρχε πλήθος μικρότερων σκαφών (πετρελαιοκίνητα, βενζινάκατοι, φορτηγίδες, αλιευτικά, βάρκες). Γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι ολόκληρο το λιμάνι αποτελούσε ένα νεκροταφείο πλεούμενων.

Υπήρχαν όμως ακόμη είκοσι ναυάγια μέσα στον Παγασητικό κόλπο, πολλά από τα οποία ήταν επικίνδυνα για τη ναυσιπλοΐα κι έπρεπε γι’ αυτά να ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα ασφαλείας. Προείχαν βέβαια οι ναυαγιαιρέσεις του λιμανιού.

Εγγραφείτε στο Newsletter του Ταχυδρόμου