ΕΝΑΡΞΗ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΚΥΜΑΤΟΘΡΑΥΣΤΗ ΣΤΑ 1905
Η συγγραφή της ιστορίας του λιμανιού του Βόλου θεωρείται, νομίζω, επιβεβλημένη καθώς αφορά ένα χώρο, ξεχωριστό σημείο αναφοράς της πόλης και της ευρύτερης περιοχής. Η συμβολή του, τόσο στην αδιάρρηκτη διαχρονική ναυτικότητα όσο και στην εμπορική και οικονομική ανάπτυξη του τόπου, καθιστά επιτακτικό το παραπάνω αίτημα, με τη μορφή μιας πλήρους και διεξοδικής μελέτης που θα καλύπτει όλες τις πτυχές του θέματος.
Από τις τελευταίες δεκαετίες του οθωμανικού ζυγού, όπου διαφαίνονται οι ευνοϊκές προοπτικές ενός σύγχρονου λιμανιού, παράλληλα με την δημιουργία και τη συνεχή επέκταση της νέας πόλης του Βόλου, ως τις μέρες μας, διαγράφεται μια ενδιαφέρουσα πορεία, έστω και με τις αναπόφευκτες κατά καιρούς διακυμάνσεις, που βέβαια χρειάζεται την δική της ολοκληρωμένη συγγραφική κατάθεση. Η πρώτη υποτυπώδης μορφή του λιμανιού κατά την απελευθέρωση, τα συγκροτημένα λιμενικά έργα (α’ φάση 1892 – 1902 και β’ 1903 – 1912 και πιο μετά) που διαμόρφωσαν ένα σύγχρονο για την εποχή λιμάνι, οι ευρείας έκτασης παρεμβάσεις του Μεσοπολέμου (1926 – 1931), η αποκατάσταση των καταστροφών του πολέμου και της Κατοχής (1947 – 1950), όπως και οι κατοπινές επεκτάσεις και βελτιώσεις ως σήμερα, συνθέτουν μια ενδιαφέρουσα εξιστόρηση που πρέπει κάποια στιγμή να παρουσιαστεί πλήρης και τεκμηριωμένη. Κι απ’ όσο γνωρίζω ήδη βρίσκεται σε εξέλιξη μια τέτοια προσπάθεια ικανών και έγκριτων μελετητών, προκειμένου να καλυφτεί το ιστοριογραφικό κενό. Βέβαια έως τώρα έχουν υπάρξει αξιόλογες επιμέρους αναφορές, ενσωματωμένες σε ευρύτερες μελέτες και σε βιβλία καταξιωμένων ιστορικών (Κορδάτος, Τσοποτός κ.α.), όπως και σε άλλα αυτόνομα ή μη δημοσιεύματα που είτε αναφέρονται αποκλειστικά στο λιμάνι, είτε στο Βόλο και τη γύρω περιοχή.
Ξεχωριστή μνεία επιβάλλεται για το βιβλίο της κ. Β. Χαστάογλου: « Βόλος – Πορτραίτο της πόλης τον 19ο και 20ο αιώνα» εκδόσεις Βόλος (του Δήμου Βόλου) α’ έκδοση Βόλος 2002 και β’ 2007, σ. σ. 246, στο οποίο παρέχονται ενδιαφέροντα στοιχεία για την εξέλιξη του λιμανιού από το 1840 ως το 2000 βασισμένα σε πρωτογενές, αρχειακό υλικό και άλλες πηγές.
Ενδιαφέρουσα ειδησεογραφία
Ανιχνεύοντας στις παλιές εφημερίδες, σ’ όλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα, συχνά στην τοπική ειδησεογραφία συναντούμε δημοσιεύματα σχετικά με το λιμάνι, ποικίλης θεματολογίας, μέσα από τη ζωή, την κινητικότητα, τις προοπτικές και τα έργα στο συγκεκριμένο χώρο. Ειδικότερα τις περιόδους που προγραμματίζονταν ή εκτελούνταν λιμενικά έργα οι σχετικές δημοσιεύσεις πύκνωναν και μας παρέχουν ενδιαφέρουσες πληροφορίες σχετικά με την εξέλιξη (η την καθυστέρηση) των γεγονότων. Οι κατασκευές και οι παρεμβάσεις που θα βελτίωναν τις υποδομές του λιμανιού αφ’ ενός μεν συνέβαλαν στην ανάπτυξη της πόλης, αφ’ ετέρου δε θα εκσυγχρόνιζαν και το προφίλ της – το λιμάνι αποτελεί την βιτρίνα του Βόλου – γι’ αυτό η πληροφόρηση μέσω του τύπου παρουσιάζεται πλουσιότερη.
Τα πρώτα χρόνια του 20ου αιώνα ολοκληρώνονταν η πρώτη φάση των λιμενικών έργων που μετέβαλαν ριζικά τον χώρο: Από την αδιαμόρφωτη ακτογραμμή του 1881 με τη μικρή λίθινη προβλήτα και τις ξύλινες αποβάθρες, μέσα σε μια εικοσαετία ελεύθερου βίου υπήρχε πλέον ένα σύγχρονο για την εποχή λιμάνι με κρηπιδώματα, προβλήτα, λιμενίσκο, εκβάθυνση, ικανό να εξυπηρετήσει τις παρουσιαζόμενες ανάγκες. Να επισημανθεί δε ότι για τριάντα και πλέον χρόνια ο Βόλος ήταν το βορειότερο λιμάνι της Ελληνικής Επικράτειας, πέρα από τη μοναδική διέξοδο της Θεσσαλικής ενδοχώρας.
Στις αρχές του 20ου αιώνα λοιπόν, μετά τα παραπάνω έργα παρουσιάζονταν ακόμα μια σοβαρή έλλειψη που είχε να κάνει με την ασφάλεια του λιμανιού: Η κατασκευή κυματοθραύστη, από τη νότια πλευρά, που θα εξασφάλιζε το χώρο από τους νότιους και νοτιοανατολικούς ανέμους, ιδιαίτερα επικίνδυνους στις σφοδρές κακοκαιρίες. Η πραγματοποίηση του συγκεκριμένου έργου πέρασε από πολλά… κύματα έως ότου ολοκληρωθεί για να εμποδίζει πλέον… τα κύματα της θάλασσας, μια διαδικασία που κράτησε πάνω από δέκα χρόνια. Σε διάφορα κείμενα σημειώνεται ότι η κατασκευή του διήρκεσε από το 1903 ως το 1912 χωρίς περισσότερες λεπτομέρειες, με μικρές παρεκκλίσεις αυτών των ετών πριν και μετά.
Η Β. Χαστάογλου, στο βιβλίο που αναφέραμε πιο πάνω, όμως επισημαίνει: «Η εργολαβία για την κατασκευή του νότιου προσήνεμου μώλου (κυματοθραύστης) ανατέθηκε το 1906 και μετά από επανειλημμένες καθυστερήσεις το έργο περατώθηκε μετά το 1918, σύμφωνα με την μελέτη του τότε νομομηχανικού Ιωάννη Γράβαρη» (σελ. 52). Επίσης στην υποσημείωση 32 (σελ. 75) του ίδιου κεφαλαίου γράφει: «Εργολάβοι του κυματοθραύστη ανέλαβαν οι Ιωάννης Βλυσίδης και Αθανάσιος Ρεμούνδος τον Φεβρουάριο του 1906. Μετά από άσκοπη απώλεια ενάμισι χρόνου, διακοπών και επαναθέσεων της εργολαβίας, το έργο συνεχίστηκε από τον υιό του Ρεμούνδου, Ιωάννη μετά το 1912». Οι πληροφορίες προέρχονται από τα πρακτικά της Λιμενικής Επιτροπής.
Εύκολα γίνεται αντιληπτή η χρονοβόρα διαδικασία του έργου ως το τελείωμά του. Πάντως στα 1913 η βασική κατασκευή του λιμενοβραχίονα πρέπει να είχε ολοκληρωθεί, αφού στην κεφαλή του τοποθετήθηκε τότε φανός εισόδου του λιμένος, ενώ προφανώς απέμεναν ανεκτέλεστες άλλες λεπτομέρειες της προβλεπόμενης συνολικής κατασκευής.
Δημοσιεύματα για τον κυματοθραύστη
Στην εφ. « Η Θεσσαλία» στις αρχές του 20ου αιώνα επισημάναμε κάποια δημοσιεύματα σχετικά με την ανάθεση της εργολαβίας και έναρξη κατασκευής του έργου στα 1903 και 1905 αντίστοιχα, που παρουσιάζουν ενδιαφέρον με την παροχή αρκετών πληροφοριών.
Στο πρώτο γίνεται λόγος για την ολοκλήρωση του μειοδοτικού διαγωνισμού ανάληψης του έργου:
« Κατασκευή Κυματοθραύστου.
Κατά την προχθές διενεργηθείσαν δημοπρασίαν της κατασκευής κυματοθραύστου παρά το Παγοποιείον οι κ. Βλασίδης και Ρεδιάδης προσέφερον επί 27%, ήτοι ανέλαβον την κατασκευήν του όλου έργου αντί 600 χιλ. δραχμών, αντί του προϋπολογισθέντος ποσού των 850 χιλ. δραχμών. Κατά συνέπειαν η ανάληψις του έργου αυτού κατεκυρώθη επ’ ονόματι των ανωτέρω εργολάβων» (12/8/1903).
Απ’ ότι φαίνεται όμως για κάποιους λόγους το έργο δεν ξεκίνησε άμεσα, γιατί όπως φαίνεται από το επόμενο δημοσίευμα, δύο χρόνια αργότερα, τότε μόλις άρχισαν οι εργασίες και μάλιστα από άλλη εταιρία.
Πρόκειται για μια – ίσως την πρώτη – από τις αναβολές και καθυστερήσεις που μετέβαλλαν εντελώς το αρχικό χρονοδιάγραμμα του έργου:
«Τα λιμενικά έργα. Έναρξις γενικών εργασιών. Ο κυματοθραύστης. Πώς θα κατασκευασθεί.
Από εβδομάδος και πλέον ήρξαντο γενικώς εκτελούμενα εν μεγάλη πλέον κλίμακι υπό του εργολάβου Ι. Ρεμούνδου αι εργασίαι προς κατασκευήν του κυματοθραύστου του λιμένος μας. Το όλον έργον προϋπολογίσθη εις δραχμάς 800.000, δύναται δε να είπη τις ότι αληθώς θα παρέχη πλήρη ασφάλειαν εις τα ελλιμενισμένα πλοία. Ο κυματοθραύστης ούτος θα άρχεται από του κρηπιδώματος της οδού Φιλελλήνων (ατμόμυλος Μουσούρη), θα βαίνει καθέτως μέχρι μήκους 200 μέτρων, από δε του σημείου τούτου θα αποκλίνη εις τρόπον ώστε να σχηματίζηται αμβλεία γωνία και θα προχωρή εις 600 μέτρα ακόμη, ήτοι όλον το μήκος του κυματοθραύστου θα είναι μέτρα 800. Το πλάτος αυτού θα είναι 4,30 μέτρα, θα υπερέχη δε της μέσης στάθμης των κυμάτων 1 ½ μέτρον. Σημειωθήτω όμως ότι επί του κυματοθραύστου αυτού και προς το εξωτερικόν μέρος θέλει κατασκευασθή και αμυντήριος τοίχος, ίνα μη φθάνωσι τα κύματα. Ως είπομεν αι εργασίαι προς κατασκευήν αυτού προχωρούσι κανονικώς ήδη, του εργολάβου κομίσαντος διάφορα εργαλεία, ήγουν βαρούλκα, φορτηγίδας, μπίγας και διανοίξαντος λατομεία εν Γορίτση εκείθεν λαμβάνεται το υλικόν. Προς τούτω ήρξατο η εκσκαφή και επίστρωσις των θεμελίων, η κατασκευή διάφορων ογκολίθων, ούτως ώστε, δύναται να είπη τις, ότι δεν απέχει πολύ ο καιρός καθ’ ον ο Βόλος θα αποκτήση λιμένα ασφαλή» (26/6/1905).
Το παραπάνω δημοσίευμα μας παρέχει ακριβή στοιχεία για την έναρξη των έργων, τον τόπο παραλαβής των απαιτούμενων υλικών σε κοντινή απόσταση ( Γορίτσα ) για ν’ αποφεύγονται χρονοβόρες διαδικασίες μεταφοράς, τη θέση, τις διαστάσεις και την τελική μορφή του κατασκευαζόμενου κυματοθραύστη, αλλά και το συνολικό κόστος του έργου. Τα ο συνολικό μήκος σημειώνεται ότι θα φτάσει τα 800 μέτρα, ενώ όπως γνωρίζουμε σήμερα είναι 950 μέτρα. Προφανώς υπήρξε, με την πρόοδο των εργασιών διαφοροποίηση της μελέτης, με αύξηση του μήκους για καλύτερη προφύλαξη του χώρου του λιμένος.
Στο τέλος του άρθρου, ο συντάκτης της εφημερίδας εκφράζει την ικανοποίησή του ότι επιτέλους σύντομα ο Βόλος θα έχει ασφαλές λιμάνι με την ολοκλήρωση αυτού του τόσου απαραίτητου έργου. Το ίδιο δημοσίευμα συνεχίζεται με αναφορές στην επέκταση του φωτισμού της παραλίας και άλλες βελτιωτικές παρεμβάσεις. Οι εργασίες για την κατασκευή του κυματοθραύστη είχαν επιτέλους αρχίσει αλλά θα κρατούσαν κάμποσα χρόνια ως την τελική διαμόρφωσή του.
Και κάποιες παρατυπίες
Την ίδια περίπου εποχή ( αρχές του 1905 ) παρουσιάζεται κι ένα μικρό πρόβλημα με τη δημοσίευση των δημοπρασιών για τις επιχωματώσεις των λιμενικών έργων. Επρόκειτο μάλλον για συμπληρωματικές παρεμβάσεις στην παραλία, καθώς τα λιμενικά έργα είχαν ολοκληρωθεί λίγο νωρίτερα, αλλά η ανάθεση, όπως υπονοεί το σχετικό δημοσίευμα, γίνονταν όχι με την απαιτούμενη διαφάνεια.
Η προκήρυξη για την διενέργεια μειοδοτικού διαγωνισμού δεν δημοσιεύονταν στις τοπικές εφημερίδες και κάποιοι εργολάβοι δεν ενημερώνονταν για να καταθέσουν προσφορές και πιθανόν τα έργα να αναθέτονταν σε «ημέτερους»:
« Οι επιχωματώσεις των λιμενικών – Αι ενεργούμεναι δημοπρασίαι.
Διάφοροι εργολάβοι της ημετέρας επαρχίας παραπονούνται υμίν ότι η ενεργουμένη δημοπρασία δια την επιχωμάτωσιν, ην η λιμενική επιτροπή διενεργεί κατ’ αυτάς, ενεργεί χωρίς όλοι να λάβωσι προηγουμένως γνώσιν περί αυτής. Μα επί τέλους δεν ευρέθη μια εφημερίς να δημοσιευθή μια διακήρυξις δια την δημοπρασίαν του έργου κ. Λιμενικοί; Δόξα τω θεώ εκδίδονται τρεις» (6/3/1905).
Φαίνεται πως και τότε, στις αρχές του 20ου αιώνα, παρουσιάζονταν τέτοια φαινόμενα αδιαφάνειας, όπως και άλλες εγγενείς παθογένειες, με καθυστερήσεις και υπαναχωρήσεις εργολάβων, στα έργα που διαμόρφωσαν το λιμάνι της πόλης.
