Γρηγόρης Καρταπάνης: Απομεινάρια του πολέμου

γρηγόρης-καρταπάνης-απομεινάρια-του-561761

ΛΗΣΜΟΝΗΜΕΝΑ ΠΥΡΟΜΑΧΙΚΑ ΠΡΟΚΑΛΟΥΝ ΔΥΣΤΥΧΗΜΑΤΑ

Η απελευθέρωση από τους Γερμανούς, τον Οκτώβριο του 1944, όπως γνωρίζουμε, βρήκε τη χώρα σε οικτρή κατάσταση. Εκτός από τη συρρίκνωση του πληθυσμού, απόρροια των πολυάριθμων απωλειών (νεκροί πολέμου – αντίστασης, εκτελέσεις, θάνατοι από ασιτία κ.α.), περίπου ολοκληρωτικές υπήρξαν και οι υλικές καταστροφές (υποδομές, δίκτυα, παραγωγικές πηγές, φυσικός πλούτος, περιουσίες κρατικές και ιδιωτικές), συνθέτοντας έτσι μια πλήρως αποκαρδιωτική, συνολική εικόνα που έπρεπε με κάθε τρόπο να αποτελέσει παρελθόν, προσπάθεια βέβαια που απαιτούσε χρόνο και κόπο. Η αποκατάσταση της ομαλής λειτουργίας του κράτους και η επούλωση των πληγών του πολέμου συνιστούσαν προτεραιότητες αδιαπραγμάτευτες, που με συντονισμένες ενέργειες έπρεπε άμεσα να προχωρήσουν στο μέτρο του δυνατού.

Ο πόλεμος πέρα από τα ανεξίτηλα σημάδια του, άφησε και τα φονικά του απομεινάρια, δηλαδή τα κάθε είδους όπλα κι εκρηκτικά που παρέμεναν εγκαταλελειμμένα και λησμονημένα και αποτελούσαν ανά πάσα στιγμή έναν σοβαρό κίνδυνο, ικανό να προκαλέσει νέα θύματα. Οι νάρκες στη θάλασσα, παρά τις συντονισμένες προσπάθειες εκκαθαριστικής ναρκαλιείας -που κι αυτές δεν υπήρξαν αναίμακτες- θεωρούνταν εξαιρετικά επικίνδυνες για τη ναυσιπλοΐα και δεν είναι λίγες οι τραγωδίες που προκλήθηκαν στα πρώτα, κυρίως, μεταπολεμικά χρόνια.

Ομοίως φονικά, θεωρούνταν και τα ακαθάριστα χερσαία ναρκοπέδια όπως επίσης και τα διάφορα άλλα πυρομαχικά που δεν είχαν αποσυρθεί και μπορούσαν να προκαλέσουν, στην παραμικρή έλλειψη προσοχής, οδυνηρά δυστυχήματα. Δεκάδες τέτοια περιστατικά με τραυματισμούς ή θανάτους καταγράφονται μετά την απελευθέρωση για διάστημα αρκετών ετών, ενώ δεν λείπουν και οι αντίστοιχες περιπτώσεις, έπειτα από παρέλευση πολλών δεκαετιών, με τραγικά επίσης αποτελέσματα. Μια ματιά στις τοπικές εφημερίδες εκείνης της εποχής αρκεί ώστε να επισημανθεί ένας καθόλου ευκαταφρόνητος αριθμός δυστυχημάτων που οφείλονταν σε απομεινάρια του πολέμου. Επιλέγουμε τα πιο ενδιαφέροντα, κατά τη γνώμη μας, από αυτά.

Φονικές παγίδες

Εκτός από τα κάθε είδους όπλα και άλλους εκρηκτικούς μηχανισμούς που χρησιμοποιούνται στις μάχες ή τις διάφορες πολεμικές επιχειρήσεις, η αρρωστημένη «ευρηματικότητα» κάποιων συνέλαβε κι εφάρμοσε την ιδέα της «διανομής» μικρών φονικών όπλων με τη μορφή αντικειμένων καθημερινής χρήσης (στυλό, αναπτήρες, ρολόγια κ. α), ώστε να προκαλούνται απώλειες ακόμη και στον άμαχο πληθυσμό. Αυτή η εγκληματική πρακτική, όπως αναφέρεται, εφαρμόστηκε από τις αρχές του πολέμου και είχαν προκληθεί πολλά σοβαρά ατυχήματα.

Χαρακτηριστικό το παρακάτω συμβάν σε χωριό του Πηλίου:

«Αναπτήρες που σκοτώνουν. Το προχθεσινό ατύχημα. Ο χωρικός Πανταζής Κυρ. Αποστόλου εύρε προχθές την Κυριακήν, τας πρωινάς ώρας εις τον αγρόν του, εν Μακρυράχη ένα αναπτήρα υπερπολυτελείας. Περιχαρής δια το εύρημα του ο χωρικός επιχείρησε αμέσως να τον ανάψη. Αλλά μόλις γύρισε την τσακμακόπετρα, ο αναπτήρ που δεν ήταν άλλο από καταχθόνιον εκρηκτικόν άθυρμα, εξερράγη και απέκοψε την αριστεράν χείρα του Π. Αποστόλου από του καρπού και κάτω, τραυματίσας αυτόν και εις το πρόσωπον. Ο τραυματισθείς μετεφέρθη αυθημερόν εις Βόλον, εισαχθείς εις το δημοτικόν νοσοκομείον όπου και νοσηλεύεται. Τα εκρηκτικά αυτά αθύρματα, των οποίων εγένετο ευρεία χρήσις υπό των εμπόλεμων εις τας αρχάς του πολέμου, 1940, εις το γαλλικόν μέτωπον, θα ερρίφθησαν προφανώς υπό γερμανικού αεροπλάνου παλαιότερον. Διαφορετικά δεν εξηγείται η ανεύρεσις του εκρηκτικού αναπτήρος» (Ταχυδρόμος 24/4/45).

Αδέσποτες νάρκες

Για τις νάρκες που παρέμεναν στη θάλασσα μετά τη λήξη του πολέμου, είτε σε αχαρτογράφητα ναρκοπέδια, είτε ως «ελεύθερες» μαγνητικές και ακουστικές, έχουμε κάνει λόγο κι άλλες φορές, όπως και για τα ναυάγια που προκάλεσαν, με σοβαρές συνήθως ανθρώπινες απώλειες. Κάποιες φορές τέτοιες «αδέσποτες» νάρκες εμπλέκονταν και στα δίχτυα των ψαράδων με τραγικά ως επί το πλείστον επακόλουθα.

Ατυχη ήταν και η ανεμότρατα που αλίευε ανοιχτά της Σκιάθου, έξη μήνες μετά την απελευθέρωση της χώρας:

«Και νέον τραγικόν δυστύχημα. Πεσούσα επί νάρκης ανετινάχθη η ανεμότρατα του Ιωαν. Κουκιά. 4 αλιείς εύρον τον θάνατον.

Τραγικόν όσον και πολύνεκρον δυστύχημα έλαβε χώραν προ τινων ημερών εις το πέλαγος βορειοανατολικώς της Σκιάθου. Εις τα ύδατα εκείνα ηλίευεν η ανεμότρατα (μηχανότρατα) του γνωστού επιχειρηματίου Ιωάννου Κουκιά, μαζί με την ανεμότραταν του Ιω. Τζούμα. Εις μίαν στιγμήν όμως κι ενώ το αλιευτικόν σκάφος του κ. Ι. Κουκιά έπλεεν ηρέμως, εγένετο αντιληπτή νάρκη εις μικράν απόστασιν. Παρ’ όλην την προσπάθειαν να παρακαμθφή η νάρκη, τούτο δεν επετεύχθη και μετά ολίγον προσκρούσασα επί της νάρκης, η ανεμότρατα ανετινάσσετο μετά πατάγου εις τον αέρα, διαλυθείσα εις αμέτρητα τεμάχια. Εκ των επιβαινόντων του αλιευτικού σκάφους εύρον οικτρόν θάνατον οι Κων. Μαρμαρινός, Απ. Θ. Ορφανός, Αλ. Τηγανίτας και ο μηχανικός Γαλανός, υιός του Παν. Γαλανού. Σοβαρώς εξ΄άλλου ετραυματίσθη ο υιός του ιδιοκτήτου της ανεμότρατας Αποστ. Ι. Κουκιάς, παραμορφωθέντος οικτρώς του προσώπου του, ελαφρότερα δε τραύματα υπέστησαν τρείς άλλοι εκ του πληρώματος, οι οποίοι και περισυνελλέγησαν υπό του αλιευτικού σκάφους του Ιω. Τζούμα. Ο ιδιοκτήτης Ιω. Κούκιας δεν επέβαινε της ανεμότρατας. Καθώς είναι αυτονόητον τίποτε απολύτος εκ των δικτύων, εξαρτημάτων και μηχανημάτων του ανατιναχθέντος σκάφους δεν κατέστη δυνατόν να περισωθή» (Ταχυδρόμος 18/4/1945).

Οπως φαίνεται, αν και οι άτυχοι ψαράδες αντιλήφθηκαν την επιπλέουσα νάρκη -προφανώς αποκομμένη από κάποιο ναρκοπέδιο- δεν υπήρχε δυνατότητα ελιγμών αποφυγής, αφού είχαν ριγμένα στη θάλασσα τα συρόμενα αλιευτικά τους εργαλεία και βρίσκονταν σε διαδικασία ψαρέματος.

Νάρκη και στη Γατζέα

Ατυχοι υπήρξαν και οι παράκτιοι αλιείς που ψάρευαν με τη βάρκα τους στις ακτές του Παγασητικού, όταν έτυχε να συναντήσουν κι αυτοί νάρκη, απομεινάρι του πολέμου, που μάλλον μπλέχτηκε στο παραγάδι τους και προσπάθησαν να την απομακρύνουν, δίχως να υποπτεύονται για τί επρόκειτο, χρησιμοποιώντας το καμάκι που προκάλεσε την έκρηξη:

«Ανατίναξις εκ νάρκης εις Γατζέαν. Τραγικόν δυστύχημα συνέβη χθες την πρωίαν εις την ακτήν Γατζέας υπό τας εξής συνθήκας: οι αλιείς Αλ. Ανδρεόπουλος και Μιχαήλ Γιαμαρέλος επιβαίνοντες λέμβου,ηλίευον δια παραγαδίων. Εις μιαν στιγμήν μετεχειρίσθησαν το κοντόν του καμακίου και τον εβύθισαν εις την θάλασσαν, ούτος όμως ως φαίνεται προσέκρουσεν επι νάρκης βυθισμένης εις το σημείον εκείνον της ακτής. Επηκολούθησεν αμέσως τρομακτική έκκρηξις της νάρκης, εξ αφορμής της οποίας διεμελίσθη οικτρώς ο Αλ. Ανδρεόπουλος, εθρυμματίσθη η βάρκα και ετρυματίσθη εις διάφορα μέρη του σώματος του ο Μ. Γιαμαρέλος, σοβαρώς. Οι κάτοικοι Κάτω Γατζέας έντρομοι εκ της εκκρήξεως προσέτρεξαν, διέσωσαν τον τραυματίαν και τον απέστειλον αμέσως εις το εδώ Δημ. Νοσοκομείον» (Θεσσαλία 30/5/1946).

Πανικός για το… τίποτα

Απομεινάρια του πολέμου -ενίοτε και ακίνδυνα- αποκαλύπτονταν αρκετά χρόνια μετά το τέλος του πολέμου, προκαλώντας όμως πάντοτε δικαιολογημένο πανικό, μιας και είχαν συμβεί δεκάδες τραγικά περιστατικά. Εδώ ισχύει η λαϊκή ρήση: όποιος καεί από το χυλό φυσάει και το γιαούρτι, αφού τελικά τα ευρήματα ήταν μη επικίνδυνα… καπνογόνα.

Εως ότου όμως διαπιστωθεί η σύνθεσή τους, τα λιμενικά έργα διακόπηκαν, ο κόσμος τρόμαξε και περίμενε την …έκρηξη:

«Αδικαιολόγητος πανικός εις την προβλήτα- Μια έκρηξις που δεν έγινε.

Προχθές το απόγευμα ενώ συνεχίζοντο αι εργασίαι εκβαθύνσεως του λιμένος εις την ανατολικήν πλευράν της προβλήτος των σιδηροδρόμων, τα πληρώματα του πλωτού γερανού και των φορτηγίδων έσπευδον έντρομα να απομακρυνθούν από την περιοχήν ωσάν να επρόκειτο να γίνη κάποια αιφνίδια έκρηξις. Πράγματι από τους σωρούς των χωμάτων (μπάζα) που εξήγαγεν εκ της θαλάσσης ο πλωτός γερανός μεταξύ των οποίων ευρίσκοντο και πυρομαχικά εκ βυθισθέντων κατά την κατοχήν πλοίων, ανεδίδετο καπνός. Τελικώς έκρηξις δεν εγένετο, αλλά αι εργασίαι διεκόπησαν.

Τα συμβάντα ανεφέρθησαν εις το Λιμεναρχείον και χθες την πρωίαν εγένετο σχετική έρευνα προς εξακρίβωσιν των αιτιών του περίεργου φαινομένου. Επί τόπου μετέβησαν ο ευρισκόμενος ενταύθα ειδικός αξιωματικός επι των εκρηκτικών υλών, υπολοχαγός κ. Τσιρογιάννης, ο μηχανικός της Λιμενικής Επιτροπής κ. Γιαντζής και ο προιστάμενος της Λιμενικής Αστυνομίας κ. Μαρκάκης. Ούτοι ευρέθησαν όντως προ περιέργου φαινομένου, η εξήγησις όμως του οποίου εδόθη αμέσως. Μεταξύ των ανασυρόμενων εκ της θαλάσσης πυρομαχικών υπήρχον φιάλαι εις σχήμα λαμπτήρων, αι οποίαι περιείχον καυστικόν υγρόν. Επρόκειτο δηλαδή, κατά τας εξηγήσεις που έδωσεν ο κ. Τσιρογιάννης,περί φιαλών το περιεχόμενον των οποίων εχρησιμοποιούν οι Γερμανοί να θέτουν εις λειτουργίαν τον μηχανισμόν των βομβών βυθού και άλλων εκρηκτικών υλών εναντίων σκαφών. Το εν λόγω υγρόν έχει την ιδιότητα να καίγεται, χωρίς φλόγα, ευθύς ως έλθη εις επαφήν με τον αέρα. Κάτι παρόμοιον λοιπόν συνέβη προχθές την μεσημβρίαν, οπότε εθραύστη μια τέτοια φιάλη και από αυτήν ήρχισαν να αναδύωνται καπνοί, με αποτέλεσμα να τρομοκρατηθούν οι ασχολούμενοι με την εκβάθυνσιν του λιμένος. Αρμοδίως ανεκοινώθη, ότι τα εν λόγω πυρομαχικά είναι τελείως ακίνδυνα. Κατόπιν αυτού αι εργασίαι εις το ανωτέρω τμήμα του λιμένος μας θα συνεχισθούν κανονικώς» (Θεσσαλία 30/7/1953).

Ετούτη η μικρή δειγματοληψία τέτοιων περιστατικών φανερώνει την επικινδυνότητα που παρουσιάζουν τα φονικά απομεινάρια του πολέμου, ακόμα και όταν ετούτος έχει από χρόνια τελειώσει.

Εγγραφείτε στο Newsletter του Ταχυδρόμου