«ΟΙ ΑΔΙΚΟΠΝΙΓΜΕΝΟΙ»
Καταθέσεις και αναπαράσταση
Οι πρώτες καταθέσεις των δύο πλοιάρχων δεν ξεκαθάρισαν καθόλου το τοπίο, καθώς ο ένας επέρριπτε τις ευθύνες στον άλλον. Ο κυβερνήτης του πετρελαιοκίνητου «Ανάστασις», Χ. Λεούσης ισχυρίζονταν ότι το ατμόπλοιο, ενώ αρχικά έπλεε κανονικά δεξιά επιχείρησε στροφή αριστερά, όταν ήδη τα δύο σκάφη είχαν πλησιάσει αρκετά.
Παρά την προσπάθεια που κατέβαλε στρίβοντας και αυτός αριστερά, ώστε να αποφύγει τη σύγκρουση, με τους επιβάτες να φωνάζουν πανικόβλητοι όπως έβλεπαν το πλοίο να ‘ρχεται καταπάνω τους, δεν τα κατάφερε επειδή, δυστυχώς, ήταν αργά. Επιπλέον επέμενε ότι το ατμόπλοιο δεν έκανε έγκαιρα ανάποδα με αποτέλεσμα να προχωρά και μετά την σύγκρουση παρασύροντας τους επιβάτες που ήδη είχαν βρεθεί στη θάλασσα.
Αντίθετα ο καπετάνιος του Ύδρα διατείνονταν ότι το μικρό επιβατικό άλλαξε πορεία- ο ίδιος έπλεε κανονικά- και μετά την σύγκρουση, που προσπάθησε να αποφύγει, το άλλο σκαρί συνέχιζε να έχει τη μηχανή του πρόσω,γιατί ο μηχανικός του εγκατέλειψε τη θέση του και προσπάθησε πανικόβλητος να διαφύγει.
Αυτό προκάλεσε την απομάκρυνσή του λαβωμένου σκάφους που βυθίστηκε, ενώ ήδη είχαν ριφθεί σωσίβια και καθαιρεθεί οι σωσίβιες λέμβοι του ατμόπλοιου για να παράσχουν βοήθεια στους ναυαγούς.
Να επισημάνουμε ότι στην κατάθεση του ο καπετάνιος της Ανάστασης, αναφέρει ότι χτυπήθηκε στη δεξιά παρειά(μάσκα) του σκάφους του, ενώ προσπαθούσε να αποφύγει τη βίαιη επαφή. Ετούτο ίσως να αποτελούσε για τον ίδιο,στοιχείο υπευθυνότητας αφού είχε προβληθεί από δεξιά, εκτός κι αν αποδεικνύονταν ότι πρώτο το ατμόπλοιο είχε στρίψει αριστερά.
Πάντως ο εν λόγω ναυτικός τελούσε, όπως σημειώνεται, σε κατάσταση σοκ(αργότερα είπε ότι χτυπήθηκε αριστερά), καθώς είχαν απωλεστεί, στο ναυάγιο, η γυναίκα και η μικρή του κόρη. Οι πρώτες εκτιμήσεις των λιμενικών που διεξήγαγαν τις ανακρίσεις απέδιδαν συνυπευθυνότητα και των δύο καπεταναίων, επειδή δεν έδειξαν την απαιτούμενη ετοιμότητα ώστε να αποφευχθεί το δυστύχημα.
Αναφέρει σχετικά ο συντάκτης της εποχής : «Τούτο κατά τας πληροφορίας μας δεικνύει ότι οι δύο πλοίαρχοι είχαν απωλέσει την ψυχραιμίαν των κατά την προχθεσινήν νύκταν και λόγω συγχίσεως περί τους χειρισμούς των πηδαλίων(!) εσημειώθη η τραγική σύγκρουσις». (Ταχυδρόμος 4/7/1937).
Την επόμενη του δυστυχήματος, παράλληλα με τις πρώτες αντικρουόμενες καταθέσεις,επιχειρήθηκε αναπαράσταση με την παρουσία εμπειρογνωμόνων λιμενικών. Η καταδίωξη του λιμεναρχείου πήρε τη θέση της Ανάστασης καταπλέοντας από την Αίγινα και το α/π Ύδρα απέπλεε για το δρομολόγιό του, όπως και το μοιραίο βράδυ.
Κρατήθηκαν οι πορείες που ανέφεραν ότι είχαν οι δύο πλοίαρχοι- που άλλωστε ήταν συγκεκριμένες – και τα δύο σκάφη δεν ήρθαν σε επαφή. Άρα υπήρξε κάποια διαφοροποίηση πορείας με αποτέλεσμα αυτές να διασταυρωθούν και να επέλθει το ανείπωτο δράμα. Ρήγμα στην αριστερή πλευρά του πετρελαιοκίνητου σήμαινε υπαιτιότητα του ατμόπλοιου. Ρήγμα στη δεξιά πλευρά,ευθύνη του πετρελαιοκίνητου.
Εκτός κι αν το ατμόπλοιο είχε στρίψει πρώτο αντικανονικά αριστερά,επιχειρώντας να περάσει από την πλώρη του άλλου και το μικρότερο σκαρί έστριψε κι αυτό αριστερά για να αποφύγει τη σύγκρουση, οπότε υπήρξε προσβολή πάλι στη δεξιά πλευρά. Τα πράγματα όμως περιπλέκονταν και μόνο το ίδιο το ναυαγισμένο σκάφος θα αποκάλυπτε την αλήθεια,αφού εντοπίζονταν κι ανελκύονταν. Ήδη, ενώ συνεχίζονταν οι ανακρίσεις, είχαν ξεκινήσει οι προσπάθειες εντοπισμού του παράλληλα με τους πομπώδεις εορτασμούς για την πρώτη επέτειο του Μεταξικού καθεστώτος.
Εντοπισμός – προσπάθειες ναυαγιαίρεσης
Οι προσπάθειες εντοπισμού του ναυαγισμένου σκάφους δεν απέδωσαν κατά τις πρώτες μέρες. Εκτελούνταν με τη μέθοδο του γρίπου, δηλαδή με συρόμενο πλέγμα συρματόσχοινων από τα ρυμουλκά που συμμετείχαν στην επιχείρηση.
Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των εμπειρογνωμόνων,το βυθισμένο σκαρί είχε απομακρυνθεί από το σημείο της σύγκρουσης, είτε από κεκτημένη ταχύτητα είτε «παρασυρόμενον υπό των ρευμάτων» καθώς βυθίζονταν. Το βάθος στη συγκεκριμένη περιοχή δεν υπέρβαινε τα 70 μέτρα και καθιστούσε μεν δύσκολο,αλλά όχι αδύνατο, το έργο των καταδυτικών συνεργείων.
Τελικά στις 6/8, πέντε μέρες μετά το συμβάν, εντοπίστηκε το ναυάγιο και αμέσως κατέβηκαν οι ναύτες-δύτες όπου αντίκρισαν ένα μακάβριο θέαμα με αρκετούς εγκλωβισμένους επιβαίνοντες –ανάμεσα τους και παιδιά – κυρίως στις υπερκατασκευές του πετρελαιοκίνητου. Το, έτσι κι αλλιώς, επίπονο έργο της πρόσδεσης και ανέλκυσης του ναυαγίου καθίστατο ιδιαίτερα δυσχερές, κάτω από αυτές τις συνθήκες, αφού πρώτα έπρεπε να αποδεσμευτούν οι σοροί των «αδικοπνιγμένων».
Επί τόπου βρίσκονταν ο μεγάλος γερανός του ναυστάθμου με πλήρες συνεργείο ναυαγιαιρέσεων, ώστε να πραγματοποιηθεί επιτυχώς η ανέλκυση και να απαντηθούν καίρια ερωτήματα για το συμβάν. Οι πρώτες αναφορές των δυτών έκαναν λόγο για ρήγμα στην αριστερή παρειά (μάσκα) του σκάφους, αλλά κατοπινές μαρτυρίες το δήλωναν στην δεξιά.
Προφανώς το χτύπημα του ατμόπλοιου προκάλεσε συντριπτικό –διαμπερές- τραύμα στο πλωριό μέρος του πετρελαιοκίνητου διαλύοντάς το στο τμήμα των παρειών του. Η ακόμη η ζημιά μπορεί να είχε διερευνηθεί κατά την πρόσκρουση στο βυθό,γεγονός που προκάλεσε και τις αντικρουόμενες διαπιστώσεις.
Ανάμεσα στους δύτες που συμμετείχαν στη ναυαγιαίρεση και έκαναν δηλώσεις στον τύπο,αναφέρεται και ο τρικεριώτης Γιαμαρέλος, ο οποίος μάλιστα κατά την εκτέλεση των καθηκόντων του λιποθύμησε «εντός του σκαφάνδρου» αλλά έγινε έγκαιρα αντιληπτή η αδιαθεσία του και με συντονισμένες κινήσεις αποσυμπίεσης τον ανέσυραν σώο.
Οι «αδικοπνιγμένοι»
Μια ιδιαίτερη πτυχή του γεγονότος-η τραγικότερη βέβαια- υπήρξε εκείνη του εντοπισμού και της περισυλλογής, των θυμάτων που παρέμεναν εντός και επί του ναυαγισμένου σκάφους. Αυτό ήταν και το πλέον επώδυνο έργο των δυτών αφού υπήρχαν εγκλωβισμένα και μπερδεμένα σώματα στα ξάρτια, τις τέντες και τα σπιράγια του άτυχου πετρελαιοκίνητου.
Στα δημοσιεύματα του τύπου γίνεται λόγος για τρομερά δραματικές εικόνες,όπως οι σοροί της μικρής κόρης του ιδιοκτήτη –κυβερνήτη της Ανάστασης και άλλων παιδιών, η περίπτωση ενός πατέρα που είχε σφιχταγκαλιασμένο το παιδάκι του, άλλοι που είχαν τραυματιστεί και διαμελιστεί, προφανώς κατά τη σύγκρουση,αλλά και μια νέα και ιδιαίτερα καλοντυμένη, όμορφη κοπέλα που ήταν εγκλωβισμένη στα ξάρτια. Να σημειωθεί ότι κατά τη βύθιση του σκάφους και την περισυλλογή των ναυαγών μνημονεύονται περιπτώσεις επιβατών που διέσωσαν παιδιά άλλων- ένας μάλιστα νόμιζε ότι κρατούσε το δικό του που μάλλον χάθηκε !
Ο ακριβής αριθμός των θυμάτων τελικά αναφέρεται πως έφτασε τους 24, αλλά από μια προσεκτική ανάγνωση του συνόλου των δημοσιευμάτων που κάνουν λόγο για τις απώλειες δεν μπορεί να προσδιοριστεί το ακριβές νούμερο των αδικοπνιγμένων. Ίσως να ήταν και περισσότεροι. Σε τούτο συντείνει ο ασαφής προσδιορισμός μεταξύ των εντοπιζόμενων και ανασυρόμενων θυμάτων που σημειώνονται στην καθημερινή ειδησεογραφία, όπως και των πτωμάτων που εκβράζονταν τις επόμενες μέρες, μετά το ναυάγιο, στις πειραϊκές ακτές.
Ακόμη η άγνοια του ακριβούς αριθμού των επιβαινόντων δεν βοηθά αρχικά στην ακριβή καταμέτρηση των απωλεσθέντων. Αναφέρονται και περιπτώσεις πνιγμένων που ενώ είχαν εντοπισθεί, έως ότου να ανελκυστεί πλήρως το βυθισμένο σκαρί είχαν παρασυρθεί από τα κύματα και τα ρεύματα. Οι εκθέσεις των λιμενικών αρχών οπωσδήποτε θα καταγράφουν τον πραγματικό αριθμό των θυμάτων.
Ανέλκυση – απαντήσεις σε ερωτήματα
Το ναυαγισμένο σκαρί ανελκύστηκε, έπειτα από επίπονες προσπάθειες, στις 13/8/37. Στην αρχή το ανέβασε ο γερανός σε βάθος 35 μέτρων και ρυμουλκούμενος το μετέφερε ως τον εξωτερικό λιμενοβραχίονα όπου και το ανέσυρε στα 6 μέτρα.
Σε αυτό το βάθος μεταφέρθηκε στο προλιμένα και ο γερανός παρέβαλε στην προκυμαία, κοντά στο Βασιλικό περίπτερο. Επειδή νύχτωσε, αποφασίστηκε η πλήρης ανέλκυση για την επόμενη το πρωί, όπως κι έγινε.
Ήδη κατά την ανάσυρση στο ύψος των 6 μέτρων αποκαλύφτηκαν άλλα τρία θύματα εκ των οποίων ένα δίχρονο παιδάκι που μεταφέρθηκε στο νεκροτομείο, ενώ τα σώματα των δύο ενήλικων που ήταν και σοβαρά τραυματισμένοι (αναγράφεται «οίκτρως παραμορφωθέντες») αφέθηκαν στο σκάφος. Αλλά την επομένη όταν το Ανάστασις ανελκύστηκε ολόκληρο «εις θέσιν κανονικής πλέυσεως» οι σοροί είχαν εξαφανισθεί λόγω του κυματισμού που προκαλούνταν στο σημείο εκείνο από τα διερχόμενα σκάφη.
Η προσεκτική πλέον έρευνα διέκρινε ρήγμα στη δεξιά πλευρά (μάσκα) όπου το σκαρί είχε σχεδόν καταστραφεί και όλα πάνω στο κατάστρωμα ήταν διαλυμένα. Πλήθος κόσμου παρακολουθούσε τις έρευνες με αγωνία, ενδιαφέρον ή απλή περιέργεια, μιας και το γεγονός είχε συγκλονίσει τον Πειραιά.
Τα δημοσιεύματα του τύπου αναφέρουν για τα πρώτα συμπεράσματα : «Κατά την πραγματογνωμοσύνη διεπιστώθη ότι η σύγκρουσις της Ύδρας και της Αναστάσεως προεκλήθη από διασταυρωθείσαν πορείαν των σκαφών. Τα δύο σκάφη εκτυπήθηκαν ενώ εξετελείτο υπό της Αναστάσεως στροφή απότομος προς τα αριστερά δια να αποφευχθεί η σύγκρουσις με την Ύδραν. Η απόστασις των δύο σκαφών καθ’ ην στιγμήν ο κυβερνήτης της Αναστάσεως επιχείρησε να στρέψη το σκάφος του προς τα αριστερά, ήτο ελαχίστη, δι’ αυτό δε επήλθε σύγκρουσις. Κατά συνέπειαν η ευθύνη θα καταλογισθή και εις τους δύο πλοιάρχους».(Θεσσαλία 17/8/1937).
Προφυλακιστέοι κρίθηκαν τόσο ο κυβερνήτης του πετρελαιοκίνητου, Χ. Λεούσης όσο και η «γέφυρα» του ατμοπλοίου δηλ. ο καπετάνιος Μ.Διαμαντόπουλος, ο υποπλοίαρχος Ιω.Κοτομάτης και ο πηδαλιούχος της βάρδιας.
Αλλά και στην έκθεση των πραγματογνωμόνων που υποβλήθηκε προς το Λιμεναρχείο Πειραιά οι απόψεις περί των ευθυνών διίστανται : «Ως πληροφορούμεθα εν τη εκθέσει των οι πραγματογνώμονες υποστηρίζουν ότι η σύγκρουσις προεκλήθη εκ διασταυρώσεως των πορειών των δύο σκαφών και ότι τα κατενέχθεν εις την Ανάστασιν κτύπημα είναι «εκκεντρικόν μετά μικράς γωνίας» και ότι η ευθύνη βαρύνει κυρίως την Ύδραν, η οποία έπλεε αντικανονικώς. Ο εκ των πραγματογνωμόνων κ. Κουτσουδάκης διετύπωσε αντιγνωμίαν και υπεστήριξεν ότι η σύγκρουσις οφείλεται κυρίως εις τον κυβερνήτην της Αναστάσεως, Χ. Λεούσην, όστις ηκολούθησεν «κομβολόγειον» πορειών» (Θεσσαλία 26/8/1937).
Τελικά εκδόθηκε βούλευμα με το οποίο παραπέμπονταν στη δικαιοσύνη οι καπεταναίοι του ατμόπλοιου και ο κυβερνήτης του επιβατικού για παραπτώματα πλημελημματικού χαρακτήρα «επί ανθρωποκτονία εξ αμελείας και επι παραβάσει του ποινικού πειθαρχικού κώδικος του εμπορικού ναυτικού» (11/12/1937).
Μια εκτίμηση
Από την ανάγνωση των δημοσιευμάτων του τύπου, όπου παρατίθενται οι εκτιμήσεις σχετικά με τις συνθήκες του ναυαγίου και την κατανομή ευθυνών, δημιουργείται η αίσθηση εξεύρεσης ελαφρυντικών στο ατμόπλοιο με απόδοση ισομερούς υπευθυνότητας. Ας καταθέσουμε και την προσωπική μας εκτίμηση έπειτα από τη σχετική μελέτη του ναυτικού χάρτη.
Η πορεία που λογικά ακολουθούσε το Ανάστασις από τη Σουβάλα της Αίγινας στον Πειραιά είναι απολύτως ευθεία στις 33 μοίρες, και δεν είχε κανένα λόγο να στρίψει, ενώ πλησίαζε στην είσοδο του λιμανιού. Αντίθετα το ατμόπλοιο Ύδρα εξερχόμενο έπρεπε να στρίψει αριστερά κι ενώ αρχικά έστειλε τα προβλεπόμενα σινιάλα, προφανώς για να μην χρονοτριβεί επιχείρησε να περάσει αντικανονικά από την πλώρη του μικρότερου σκάφους, υποθέτοντας ότι εκείνο αναγκαστικά θα έστρεφε επίσης αριστερά, ώστε να μην διασταυρωθούν οι πορείες.
Ο κυβερνήτης του καϊκιού αντέδρασε καθυστερημένα -άγνωστο για ποιο λόγο- όταν δεν υπήρχαν περιθώρια αποφυγής και συνέβη το μοιραίο. Δηλαδή η ευθύνη επιρρίπτεται σχεδόν αποκλειστικά στο ατμόπλοιο και εκτιμάται- αν λάβουμε υπόψη και την απαγόρευση του τραγουδιού -ότι η πλοιοκτήτρια εταιρεία Πετσάλη, μάλλον επιδίωκε με πλάγιο τρόπο, το ατιμώρητο.
Να επισημάνουμε τέλος ότι το α/π Ύδρα, ένα περίπου μήνα μετά τα παραπάνω γεγονότα, προκάλεσε με επικίνδυνους χειρισμούς νέα επεισόδια στα λιμάνια της Ύδρας και του Πόρου, ευτυχώς δίχως να συμβεί κάτι το σοβαρό και τιμωρήθηκε ο νέος καπετάνιος του για παραβάσεις των κανονισμών ναυσιπλοΐας.
Το τραγικό «ναυάγιον του Σαρωνικού» συγκλόνισε τότε την Πειραιώτικη κοινωνία. Κι εκείνους που χάθηκαν τους τραγούδησε –σα μελωδικό μνημόσυνο- ο Ρούκουνας με το λογοκριμένο τραγούδι του «Οι αδικοπνιγμένοι».
Το λιμάνι του Πειραιά την εποχή που συνέβη το τραγικό ναυάγιο
