Του Αλέξανδρου Γκοτινάκου,
φοιτητή στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ
Πριν 61 χρόνια τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής ο Σπούτνικ 1, άλλαζε την πορεία του ψυχρού πολέμου. Ήταν 4 Οκτώβρη 1957, όταν η Σοβιετική Ένωση εκτόξευσε στο διάστημα τον πρώτο στην ανθρώπινη ιστορία τεχνητό δορυφόρο από το Τιουρατάμ του Καζακστάν, ανοίγοντας μια για πάντα τις «πύλες» προς τον υπόλοιπο γαλαξία. Ο Σπούτνικ 1 ζύγιζε περίπου 83 κιλά και κάθε 96 λεπτά της ώρας έκανε τον πλήρη κύκλο της γης. Κατασκευασμένος από αλουμίνιο και ενισχυμένος με τιτάνιο και μαγνήσιο ήταν φυσικά φτιαγμένος για να αντέξει τις αντίξοες συνθήκες του διαστήματος, όμως πίσω από το σχεδιασμό του υπήρχε και μια άλλη ιδέα. Οι δημιουργοί του ήθελαν να αντανακλά το φως του Ηλίου για είναι ορατός σε όλους , και με αυτό το σκοπό κατά νου τον «σμίλεψαν». Έτσι, ξεκίνησε η λεγόμενη «Κούρσα του διαστήματος».
Το αμέσως επόμενο διάστημα οι εξελίξεις έτρεχαν. Μαζί με τον δορυφόρο, τον γύρο του κόσμου έκανε και η είδηση του, εμπνέοντας τόσο θαυμασμό όσο και φόβο. Στις ΗΠΑ κυρίως το δεύτερο, καθώς ήταν η περίοδος του Ψυχρού Πολέμου. Ο φυσικός Έντουαρντ Τέλερ το αποκάλεσε «μια ήττα μεγαλύτερη από το Περλ Χάρμπορ». Οι ΗΠΑ θα έπρεπε να στείλουν δορυφόρους στο διάστημα και γρήγορα. Απαιτούνταν κολοσσιαίες επενδύσεις σε τεχνολογία και τεχνογνωσία. Ταυτόχρονα ο Σπούτνικ 1 διέσχιζε μέρα-νύχτα τον αμερικανικό ουρανό, ενώ παράλληλα οι σοβιετικοί είχαν δημοσιεύσει τις ραδιοφωνικές συχνότητες στις οποίες μπορούσαν, όσοι είχαν ραδιόφωνο, να συνδεθούν για να ακούσουν τον δορυφόρο στο ταξίδι του. Ο Σπούτνικ 1 άνοιξε χωρίς αμφιβολία μια πληθώρα δυνατοτήτων για την αστρονομία και τη επιστήμες της φυσικής και χημείας γενικότερα, αλλά εγκαινίασε και μια νέα εποχή για την προπαγάνδα. Πλέον κάθε επιστήμη και τεχνολογία θα χρησίμευε και σαν ιδεολογικό όπλο».
Ο πρόεδρος Ντουάιτ Αϊζενχάουερ είχε ανακοινώσει δύο χρόνια νωρίτερα την πρόθεση των ΗΠΑ να στείλουν τον πρώτο δορυφόρο στο διάστημα, και έτσι η κίνηση της ΕΣΣΔ προκάλεσε έκπληξη. Οι πόροι που ξοδεύτηκαν από τις ΗΠΑ τα επόμενα χρόνια έφεραν αποτελέσματα. Ένα από αυτά ήταν η ίδρυση της NASA το 1958 και η εκτόξευση πολλών δορυφόρων. Η καχυποψία ωστόσο δεν είχε εξασθενίσει. Ενώ οι εξελίξεις προχωρούσαν, πρόεδρος των ΗΠΑ είχε γίνει πλέον ο Τζον Κένεντι που αποτιμούσε πως «όποιος ελέγχει το διάστημα ελέγχει και τη γη».
Ο λόγος για την τόση ανησυχία βρισκόταν στο μέσο που χρησιμοποίησαν οι σοβιετικοί για να εκτοξεύσουν τον δορυφόρο. Επρόκειτο για σύστημα διηπειρωτικού βαλλιστικού πυραύλου με βεληνεκές ικανό να φτάσει τις ΗΠΑ, μεταφέροντας επικίνδυνα βλήματα (ακόμα και πυρηνικά). Με άλλα λόγια, όλα τα αμυντικά και επιθετικά συστήματα εντός των Ηνωμένων Πολιτειών βρίσκονταν, πρακτικά, υπό απειλή. Κατά το 1961 οι αμερικάνικες υπηρεσίες πληροφοριών εκτιμούσαν πως η Μόσχα διέθετε εκατοντάδες τέτοιους πυραύλους, ίσως και 1.000, σε κάθε περίπτωση περισσότερους από ότι ΗΠΑ. Αυτό σημαίνει πως με το πάτημα ενός κουμπιού η Αμερική θα μπορούσε να μετατραπεί από μία παγκόσμια δύναμη σε πύρινη κόλαση.
Τελικά, κοιτώντας πίσω καταλαβαίνουμε πως η κατάσταση αυτή ήταν απλά μία υστερία. Το πραγματικό σοβιετικό οπλοστάσιο ήταν πολύ ασθενέστερο και η Αμερική κέρδισε αρχικά αυτή την αναμέτρηση, αλλά και τον Ψυχρό Πόλεμο συνολικά. Οι εκτιμήσεις των «ειδικών» ήταν τελείως εξωπραγματικές. Ίσως λοιπόν θα έπρεπε να τηρούμε μία πιο κριτική στάση απέναντι στις κάθε είδους εξαγγελίες για καταστροφή του κόσμου, που πάντα είναι επίκαιρες. Ίσως θα έπρεπε να μη θεωρούμε τις εκτιμήσεις της κάθε είδους αυθεντίας ως δεδομένα και ίσως που και που θα έπρεπε να αμφιβάλλουμε και για αυτά που νομίζουμε πως «γνωρίζουμε» ως αληθινά. Όπως άλλωστε έλεγε και ο Λόρδος Βύρων «δεν αρνούμαι τίποτα αλλά αμφισβητώ τα πάντα».
