Του Νίκου Τσεκούρα, συν/χου δασκάλου
Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας όλη η γη της Θεσσαλίας ανήκε στον Αλλάχ που τον αντιπροσώπευαν στη γη οι μπέηδες και οι αγάδες.
Μα και όταν προσαρτήθηκε η Θεσσαλία στην Ελλάδα (1881) η κατάσταση των αγροτών δεν άλλαξε καθόλου εκεί. Τους μπέηδες και τους αγάδες τους διαδέχθηκαν Έλληνες αφεντάδες που αγόρασαν τα τσιφλίκια από τους πρώτους και η ζωή των φτωχών, που καλλιεργούσαν τα τσιφλίκια των κολίγων, έμεινε η ίδια.
Το τι τρώγανε και πώς πέρναγαν οι κολίγοι απ’ τους τσιφλικάδες και τους επιστάτες, σφίγγεται η καρδιά σου αν τ’ ακούσεις. Μια εικόνα απ’ τη ζωή τους μας δίνει ο πολιτικός της εποχής ο Φώτης Μπούσδρας από το χωριό Προάστιο του παλιού Δήμου Σελλήνων του νομού Καρδίτσας.
«Οι Καλλιεργηταί (Κολίγοι), όπως και πρώτα, υποχρεούντο να δίδωσιν εις τον γαιοκτήμονα (αφέντην), το τρίτον ή το ήμισυ των παραγομένων καρπών, ενοίκιον διά την βοσκήν των κτηνών, μέγαν αριθμόν ορνίθων και αμνών, πεπονιών, χόρτου και αχύρου, να στέλλουσιν εν θήλυ μέλος ίνα ζυμώνη και ψήνη το ψωμί της επιστασίας, λειψάνων το δικαιώματος της πρώτης νυκτός. Οι τσιφλιούχοι εξουσιάζον το σώμα των γυναικών και των θυγατέρων των κολίγων. Υποχρεούντο, επίσης, οι κολίγοι να μην αποξηραίνουνσι καπνόν και βοδινήν κόπρον επί των τοίχων και των κεράμων, να μην κρεμώσι βρεγμένα ρούχα προς στέγνωσιν επί των τοίχων και να μην απομακρύνονται εκ του χωρίου άνευ αιτίας του επιστάτου.
Κατώκον εις τρώγλας και πολλοί συνέτρωγαν εν τη αυτή φάτνη με τους όνους των, θνήσκοντος δε, περίλυποι με αιμασσούσαν καρδίαν, ητένιζον τα πέριξ της κλίνης του θανάτου τέκνα των, διότι τα εγκατέλειπον άστεγα. Με τη μάστιγα της εξώσεως, οιονεί με το δρέπανον του θανάτου, αγεληδόν οδηγούντο εις τας κάλπας και έδιδαν την ψήφον των εις τα υπό του αφέντη των υποδεικνυόμενα πρόσωπα.
Παλαιότερον, μάλιστα επωλούντο και ηγορεύοντο ως κτήνη με το κτήμα, ως παράρτημα αυτού. Οσάκις υποδέχοντο τον αφέντην επισήμως, γονυπετείς, εσύροντο, εκτύπων το χώμα με το μέτωπον τρεις φορές και εφίλουν την αριστεράν πόδαν του».
Όμως, σε κάθε κανόνα, υπάρχουν και εξαιρέσεις. Έτσι έχουμε την αφήγηση του Πηλέα Διαμαντόπουλου, ο οποίος μας περιγράφει ένα περιστατικό, το οποίο έγινε όταν αυτός ήταν ακόμη μαθητής του γυμνασίου:
«Συνόδευσα τον πατέρα μου στο τσιφλίκι κατά την επίσκεψιν. Ο πρώτος εν τη ιεραρχία επιστάτης παρουσιάσθη εις τον «αφεντικόν», τον πατέρα μου και του ανέφερε ότι ο κολίγας Γκουντής ήθελε να παρουσιασθεί ενώπιόν του.
Αφού ο πατήρ μου ενέκρινε την παρουσίασην, ανήλθεν τα σκαλοπάτια της κλίμακος, ξυπόλητος, ο κολίγος.
Ο Γκουντής αποτεινόμενος προς τον πατέρα μου, του είπε: – «Αφεντικό, σε περίμενα για να σου πω, πως ο Παύλος, ήταν το μικρό όνομα του β΄ επιστάτου, με έβγαλε έξω από τον οντά και κοιμήθηκε με την Γκουντίνα!!»
Όταν ο Γκουντής έφυγεν, ο πατέρας μου απευθύνθη προς τον α΄ επιστάτη και τον ρώτησε αν αυτό είναι αλήθεια. «Αλήθεια είναι» απάντησε ο επιστάτης και ο πατέρας μου έδωσε εντολή: «Κάνε του το λογαριασμό και διώξτον», υπονοών τον επιστάτην».
