Του Δημήτρη Τσουκάλη,
Ψυχολόγου, υποψήφιου διδάκτορα στο Τμήμα Ψυχολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
Τις τελευταίες 6 δεκαετίες, χιλιάδες επιστημονικές έρευνες ψυχολόγων και ψυχιάτρων έχουν διεξαχθεί σε όλο τον κόσμο προσπαθώντας να κατανοήσουν το πώς οι άνθρωποι ανακάμπτουν ψυχολογικά αφού έχουν βιώσει δύσκολες καταστάσεις (π.χ. προσφυγιά, κακοποίηση, διαζύγιο, πένθος, ψυχικό τραύμα, φυσικές καταστροφές, οικονομική φτώχια και οικονομική κρίση κλπ). Όλες οι παραπάνω έρευνες συμφωνούν πως όλοι οι άνθρωποι βιώνουν ένα ψυχικό κόστος (άγχος, οδύνη, θλίψη κ.ά.) όταν περνούν μια δυσκολία, αλλά μπορούν να ξεπεράσουν τις ψυχολογικές αντιξοότητες που τους δημιούργησε η δυσκολία που βίωσαν και να ανακάμψουν από αυτήν βγαίνοντας ίσως και δυνατότεροι από πριν!
Οι χιλιάδες αυτές έρευνες συμφωνούν, πως οι τρόποι για να ανακάμψουν οι άνθρωποι από τις δυσκολίες τους είναι πολλοί και πως ο άνθρωπος που βιώνει μια δυσκολία πρέπει να λάβει όση περισσότερη βοήθεια μπορεί από όσες περισσότερες πηγές γίνεται (π.χ. ιατρική βοήθεια, βοήθεια από φίλους, γονείς, ιερείς, από την τοπική κοινότητα, από τον εαυτό του κλπ). Οι έρευνες αυτές υποστηρίζουν πως ο άνθρωπος για να ξεπεράσει την ψυχική δυσκολία που βιώνει, χρειάζεται να λάβει 4 πράγματα: 1ον ο άνθρωπος πρέπει να έχει μια αρκετά καλή σχέση με έστω και έναν άνθρωπο, 2ον να λαμβάνει υποστήριξη από την τοπική κοινότητα (π.χ. μέσω θρησκευτικής πίστης, ψυχολογικής υποστήριξης κλπ), 3ον να καλλιεργεί την έμφυτη ικανότητα να ελέγχει και να ρυθμίζει τον εαυτό του και τα συναισθήματα του και 4ον να λαμβάνει βοήθεια από πρόσωπα της οικογένειας του. Οι έρευνες αυτές συγκλίνουν στην άποψη πως το σημαντικότερο πράγμα για να ξεπεράσουν τα παιδιά και οι ενήλικες μια δυσκολία είναι να έχουν έστω και μια αρκετά καλή σχέση με έναν ενήλικο, από την οποία σχέση να λαμβάνουν αυτοεκτίμηση, αυτονομία και ανεξαρτησία, ασφάλεια, προστασία, φροντίδα, ελπίδα και αγάπη. Για τους εφήβους συγκεκριμένα, οι σχέσεις με την οικογένεια, τους φίλους καθώς και οι ερωτικές σχέσεις είναι οι σημαντικότερες πηγές από τις οποίες οι έφηβοι αντλούν βοήθεια για να ξεπεράσουν δυσκολίες.
Η ελληνική οικονομική κρίση αποτελεί μια τέτοια δυσκολία. Ενώ όλοι μιλούν για τα αποτελέσματα της οικονομικής κρίσης στην ψυχολογία των Ελλήνων ενηλίκων, οι έρευνες που έχουν γίνει προσπαθώντας να μελετήσουν πώς οι έφηβοι κατανοούν την κρίση και αν επηρεάζονται από αυτή, είναι λιγοστές. Μια διδακτορική έρευνα του 2017-2018, η οποία πραγματοποιήθηκε από Βολιώτη ψυχολόγο, μελέτησε 240 εφήβους 13-18 ετών που φοιτούν σε 10 γυμνάσια και λύκεια του Βόλου και της Νέας Ιωνίας και βρήκε ενδιαφέρουσα αποτελέσματα. Η διδακτορική αυτή έρευνα βρήκε πως η οικονομική κρίση επηρεάζει σε έναν μικρό βαθμό αρνητικά τις οικογενειακές σχέσεις και μειώνει την ψυχοκοινωνική προσαρμογή του εφήβου. Δηλαδή, η οικονομική κρίση σε μικρό βαθμό μειώνει τον βαθμό σχολείου, αυξάνει τις απουσίες και μειώνει την αυτοεκτίμηση του εφήβου, αυξάνει το βαθμό στον οποίο τα τυχόν ψυχολογικά προβλήματα του εφήβου επηρεάζουν την οικογένεια του. Παρόλα αυτά, η οικονομική κρίση δεν προκαλεί ψυχολογικά προβλήματα στον έφηβο.
Οι θετικές σχέσεις με τους γονείς βρέθηκαν να καλυτερεύουν την ψυχοκοινωνική προσαρμογή του εφήβου, αποτελώντας έτσι έναν προστατευτικό παράγοντα της ψυχικής υγείας του εφήβου. Συγκεκριμένα, ο ασφαλής δεσμός του εφήβου με τον πατέρα και την μητέρα του, καθώς επίσης και η προστασία του πατέρα και η φροντίδα της μητέρας προς τον έφηβο αυξάνουν την ψυχοκοινωνική προσαρμογή το εφήβου. Αναλυτικά, η προστασία του πατέρα και η ασφάλεια του δεσμού με τη μητέρα αυξάνουν το μέσο όρο βαθμολογίας στο σχολείο, η φροντίδα της μητέρας και η ασφάλεια στην σχέση με τον πατέρα μειώνουν τον βαθμό επήρειας των ψυχολογικών δυσκολιών του εφήβου και αυξάνουν την αυτοεκτίμηση του εφήβου.
Σε περίπτωση που δεν υπάρχουν γονείς, ο έφηβος μπορεί να αντλήσει τις ίδιες ψυχικές βοήθειες από άλλα σημαντικά πρόσωπα, δηλαδή κυρίως από λοιπούς συγγενείς (π.χ. θείους, παππούδες, γιαγιάδες) ή άλλα πρόσωπα όπως δάσκαλους, ιατρούς, ιερείς, ειδικούς ψυχικής υγείας, φροντιστές κλπ. Η διδακτορική αυτή έρευνα συμφωνεί πως η οικονομική κρίση δημιουργεί ψυχικές και κοινωνικές δυσκολίες στον έφηβο, αλλά οι δυσκολίες αυτές μπορούν να ξεπεραστούν όταν οι έφηβοι βρουν καλές πηγές βοήθειας, έτσι ώστε να λάβουν φροντίδα, αγάπη, ελπίδα, ασφάλεια και προστασία από έστω και έναν διαθέσιμο ενήλικο, έτσι ώστε οι έφηβοι να αποκτήσουν αυτοεκτίμηση, αυτονομία, ασφάλεια και αυτορρύθμιση των συναισθημάτων τους, ξεπερνώντας έτσι τις δυσκολίες που βρίσκουν στον δρόμο της ζωής τους.
