Του Αλέξανδρου Θεοχαρόπουλου,
Διπλ. Αρχιτέκτονα Μηχανικού, Ενεργειακού Επιθεωρητή
Από τα πρώτα βήματα του ανθρώπου από τότε που δειλά δειλά άρχισε να δημιουργεί αρχιτεκτονική είτε για να προστατευτεί από τα καιρικά φαινόμενα είτε γιατί έπρεπε να δημιουργήσει οικογένεια άρα έπρεπε να δημιουργήσει κάποιο «καλυμμένο χώρο», προϋπήρχε πάντα συνειδητά ή υποσυνείδητα η έννοια της ευεργετικής και σωτήριας φαντασίας που οδηγούσε τις περισσότερες φορές την ανθρώπινη σκέψη σε νέα μονοπάτια. Η δημιουργική λοιπόν αυτή σκέψη που γεννιέται κάτω από το πρίσμα μίας σειράς παραγωγικών συνιστωσών είναι αυτή που παίρνει από το χέρι τον αρχιμάστορα – αρχιτέκτονα και τον ωθεί να πλάσει το γλυπτό του, όπως θα έκανε ένας γλύπτης, να συνθέσει το μουσικό του κομμάτι, όπως θα έκανε ένας μουσικοσυνθέτης.
«Η κατοικία ακολουθεί την εξέλιξη των κοινωνικών, οικογενειακών μορφωτικών δομών, τη διάρκεια ζωής και την κινητικότητα του ανθρώπου. Ακολουθεί την εξέλιξη του τρόπου οικοδομείν και τα διάφορα νέα οικονομικά και πολεοδομικά δεδομένα». Υποστηρίζει ο Αλέξανδρος Τομπάζης, αρχιτέκτων.
Η έννοια του κατοικείν υποδουλώνει ουσιαστικά έναν περίκλειστο και ιδιωτικό χώρο. Τείνει να ταυτιστεί με ένα ασφαλές καταφύγιο, ένα οικείο και άνετο περιβάλλον. Η κατοικία μας τώρα είναι οι δικές μας συντεταγμένες στον χώρο που μας περικλείει.
Συχνά προβληματιζόμαστε πώς αλλάζει και πώς εξελίσσεται η κατοικία του σήμερα. Τι ακούει, σε τι υποτάσσεται, ποιοι κανόνες την οριοθετούσαν από παλιά, τι είναι αυτό που τη φθείρει. Δεν συγχωρούμε το εφήμερο, το επιπόλαιο, το κτίριο που υποκλίνεται και αγκαλιάζεται από ένα κατασκευασμένο ξενόφερτο lifestyle της εποχής. Δεν το συγχωρούμε και μας προσβάλλει αισθητικά γιατί στηρίζεται σε μία ελαφριά και ψεύτικη θεώρηση των πραγμάτων. Η κατοικία θέλει και προσφέρεται για να αλλάξει προς το καλύτερο την ποιότητα ζωής του ανθρώπου, όταν διαρκεί στον χρόνο και δεν συνδιαλέγεται με το lifestyle, την μόδα, τα χωρίς συνοχή και ουσία κοινωνικά ρεύματα και τις τάσεις. Η κατοικία καλείται να είναι διαχρονική όταν υπηρετεί αποκλειστικά και μόνο ανθρώπινες ανάγκες. Έχει μία στιβαρότητα και μία αυθεντικότητα και μπορεί και αναζητάει να διαβαστεί και να γίνει αρεστή και κατανοητή σε όλες τις γλώσσες του κόσμου όταν δεν συνθηκολογεί με επιδερμικές τάσεις που μεταβάλλονται εν ριπή οφθαλμού όπως οι δείκτες του Χρηματιστηρίου. Σε ένα άρτιο αρχιτεκτονικό έργο αποκρυσταλλώνονται ανθρωποκεντρικές αξίες. Το άρτιο αρχιτεκτονικό έργο μας μιλάει και μας αφηγείται πόσο αρμονικά έχει ενταχθεί στο περιβάλλον ή έχει γίνει κομμάτι αυτού.
Οι κεντρικές συνθετικές ιδέες, αυτές που «κρατούν» ένα κτίριο οφείλουν να είναι ευανάγνωστες και καθαρές. Τώρα ο σύγχρονος μελετητής καλείται επίσης, εκτός από την σωστή χωροθέτηση του κτιρίου να φροντίσει για την σωστή του ενεργειακή συμπεριφορά. Ένα ζητούμενο πολύ σημαντικό (η ενεργειακή του κατάταξη) που κακώς δεν απασχολούσε στον βαθμό που θα έπρεπε τις υφιστάμενες κατοικίες που κατασκευάστηκαν τις δεκαετίες 1980 και 1990.
Κατασκευάζουμε στην Ελλάδα, άρα δημιουργούμε ημιυπαίθριους και αίθριους χώρους στον σωστό προσανατολισμό γιατί είναι απαραίτητοι χώροι που μας προστατεύουν από τον ήλιο, όπως επίσης στέγαστρα και πέργκολες. Επιλέγουμε με φειδώ τις διαστάσεις των ανοιγμάτων στις όψεις του κτιρίου που εκτίθενται στο βορρά. Διαβάζουμε προσεκτικά τα «ηλιακά διαγράμματα» όπου υπολογίζουμε την θέση του ήλιου και την πορεία του σε σχέση με το κτίριο. Μπορούμε να δημιουργήσουμε αρχιτεκτονικές προεξοχές ή ακόμα και κατακόρυφες σταθερές περσίδες σκίασης. Μελετάμε τις θερμικές απώλειες και προσπαθούμε να τις ελαττώσουμε.
Θα μπορούσαμε να μελετήσουμε το τεχνητό φωτισμό στο καθιστικό με φωτιστικά εδάφους με ισχυρό έμμεσο φωτισμό. Στην κουζίνα δεν επαρκεί το κλασικό κρεμαστό φωτιστικό οπότε φροντίζουμε να προσθέσουμε κρυφό φωτισμό κάτω από τα ντουλάπια της κουζίνας. Μέγιστη αποδοτικότητα και άνεση θα πρέπει να προσδίδει ο φωτισμός του γραφείου.
Τα χρώματα επίσης που χρησιμοποιούμε για το σπίτι μας, μας επηρεάζουν σημαντικά και συχνά η επιλογή των χρωμάτων αποκαλύπτουν στοιχεία του χαρακτήρα μας.
Αν είμαστε σε θέση να μελετήσουμε κάποια σημαντικά θέματα του κτιρίου όπως ο φυσικός δροσισμός, η αιολική καμινάδα, ο αερισμός και η σκίαση του θερμοκηπίου, ο νυχτερινός αερισμός, η σκίαση των ανοιγμάτων (οριζόντια σκίαστρα) θα μπορούσαμε να εντάξουμε το κτίριο σε μία βιοκλιματική μελέτη.
Η ενοποίηση του χώρου της αυλής με τους εσωτερικούς χώρους είναι ένα άλλο ζητούμενο. Παλιά όλα τα δωμάτια άνοιγαν στην αυλή, αερίζονταν και φωτίζονταν από αυτήν, γιατί η έννοια της αυλής ήταν ένας ιδιωτικός χώρος κλειστός από το δρόμο με ψηλή περίφραξη όπου κατά τους θερινούς μήνες φιλοξενούσε την υπαίθρια τραπεζαρία. Η σωστή ισορροπία μεταξύ εσωτερικών και εξωτερικών χώρων προσδιορίζει μία ρεαλιστική αρχιτεκτονική λύση που δεν περιορίζεται μόνο σε ένα φαινομενικά καινοτόμο σχέδιο αλλά όλοι οι χώροι είναι μελετημένοι σωστά και ανταποκρίνονται στη χρήση που τους έχει αποδοθεί.
Το ελληνικό φώς, ιδιαίτερο και αυστηρό, είναι το πρώτο που θα αναγνώσει τη γεωμετρία των χώρων. Κι εμείς επισκέπτες ή φιλοξενούμενοι της κατοικίας θα χαρακτηρίζαμε τους χώρους ανάλογα με τι αισθήματα μας προκαλούν, φιλικούς, φωτεινούς, μοντέρνους, σύγχρονους, παραδοσιακούς, μεσογειακούς, δυναμικούς. Και το άρτιο αρχιτεκτονικό έργο είναι αυτό που όλες οι αισθήσεις μας θα συμφωνήσουν και θα οδηγηθούν στο ίδιο αποτέλεσμα. Σε αυτό το θετικό αποτέλεσμα όπου οι σκέψεις και τα συναισθήματα μας δεν αμφιταλαντεύονται ούτε είναι σε σύγχυση. Το σωστό αρχιτεκτονικό έργο θα ενεργοποιήσει ερεθίσματα για έναν παραγωγικό προβληματισμό, θα προσπαθήσει σε μεγάλο βαθμό να αφυπνίσει την πνευματικότητά μας και να μας προσφέρει ηρεμία ζώντας εντός αυτού ακόμα και από τα πρώτα δευτερόλεπτα.
Θα μπορούσαμε να βλέπουμε την κατοικίας μας όχι μόνο ως χώρο ανάπαυσης αλλά και ως πνευματικής ανασυγκρότησης και επαναπροσδιορισμού. Εκπαιδεύουμε τις αισθήσεις μας να είναι σε θέση να αναγνωρίζουν «όμορφους» χώρους.
