Του Προκόπη Παναγόπουλου, Φοιτητή Νομικής ΔΠΘ
Η οργουελική, δυστοπική φιγούρα του Μεγάλου Αδερφού που προσωποποιεί τη νομιμοποιημένη διάρρηξη -στον υπερθετικό βαθμό της κατάργησης- της ιδιωτικότητας, ίσως να φαντάζει ως το έσχατο σημείο ενός δεσποτικού κοινωνικού παρατηρητή ακροβολισμένου σε ένα σκοταδιστικό και δυσδιάκριτο μέλλον. Είναι όμως έτσι; Ή μήπως ο Μεγάλος Αδερφός μάς χτυπά συμπονετικά την πλάτη για την πλάνη μας και βουρκώνει που δεν γνωρίζουμε το όνομά του; Η δίκη Ζούκερμπεργκ εγείρει τα ερωτήματα…
Ο Μαρκ Ζούκερμπεργκ είναι ο διευθύνων σύμβουλος του Facebook, ο οποίος απολογείται από το εδώλιο του κατηγορουμένου για τη μαζική διαρροή προσωπικών δεδομένων από περισσότερους των 85 εκατομμυρίων λογαριασμών-χρηστών. Τα προσωπικά αυτά δεδομένα δύναται να χρησιμοποιηθούν για να σμιλευθεί ένα «ψυχογράφημα» εκάστου από τους προσβάλλοντες χρήστες από το οποίο θα συνάγεται η θετική καταναλωτική και πολιτική προδιάθεση του.
Με αυτόν τον τρόπο, η καταναλωτική και πολιτική χειραγώγηση των χρηστών επιταχύνεται και διευκολύνεται εντυπωσιακά. Ανάλογα με τις δεδηλωμένες προτιμήσεις που προκύπτουν από την διαδικτυακή δραστηριότητα του χρήστη, μια «φάλαγγα» επιλεκτικά στοχευμένων διαφημιστών μηνυμάτων εφορμά στην οθόνη του. Η μοντέρνα προπαγάνδα των υποβλητικών pop-ups και των περιθωριακών διαφημίσεων σφυρηλατεί με πρωτόγνωρους ρυθμούς και αδιανόητη εμβέλεια ακόρεστες καταναλωτικές συνειδήσεις ενώ πυροδοτεί μεθοδικά και πολιτικές αντιδράσεις.
Είναι, λοιπόν, Μαρκ Ζούκερμπεργκ το όνομα του σύγχρονου Μεγάλου Αδερφού; Κατά τη γνώμη μου όχι. Ο ιδρυτής και πρόεδρος του Facebook φέρει καταφανέστατα ευθύνη δια πράξης ή παράλειψης· δηλαδή είτε επειδή σκοπίμως και παρανόμως παρέδωσε στα χέρια της Cambridge Analytica (μιας βρετανικής εταιρείας που ασχολείται με την ανάλυση δεδομένων και εμπλέκεται στο σκάνδαλο) τα προσωπικά δεδομένα των χρηστών της πλατφόρμας, είτε επειδή παρέλειψε να δημιουργήσει ένα αποτελεσματικό, αμυντικό σε υποκλοπή δεδομένων πλέγμα για να την αποσοβήσει. Δεν φέρει όμως ευθύνη για τον αρχικό αβίαστο διαμοιρασμό των δεδομένων αυτών στο αχανές και -ευρέως ομολογούμενο- επισφαλές περιβάλλον του διαδικτύου.
Η παρατήρηση δε πρέπει να λογισθεί ως ελαφρυντικό στοιχείο του Ζούκερμπεργκ, έστω και ηθικά, αλλά επιβαρυντικό της δικής μας πλευράς ως χρήστες. Η αναλυτική και τακτική δημοσιοποίηση διαφόρων στιγμών και καταστάσεων της καθημερινής μας ζωής λαμβάνει την ποιότητα μιας εθελούσιας έκθεσης στα αδιάκριτα μάτια ενός -κατά τεκμήριο- ανεξέλεγκτου και ανέλεγκτου κόσμου. Παράλληλα, τη ρηχότητα που προμοτάρουν τα socialmedia αποδεικνύει ο εντυπωσιασμός που μας προκαλούντα φορτωμένα με ακολούθους προφίλ, οι παραφουσκωμένες με καρδούλες φωτογραφίες και τα γουστόζικα ψηφιακά re-κελαηδήματα, ο οποίος συνιστά και το κίνητρο στον erga omnes αγώνα μας για μια σχοινοτενή λίστα «φίλων». Η αγορά προτιμήσεως των social media τίθεται σε αδιάκοπη κίνηση με τον μηχανισμό του δούναι και λαβείν.
Η λελογισμένη χρήση των μέσων ταυτίζεται με την ελάχιστη δυνατή. Στη δωρεάν επικοινωνία, την συμμετοχή σε διάφορες ομάδες και την ενημέρωση εξαντλούνται οι «γενναιόδωρες» παροχές των μέσων, χωρίς βέβαια να μην υπάρχουν εναλλακτικές από την οθόνη. Συμπερασματικά, το όνομα του Μεγάλου Αδερφού είναι του καθενός για τον εαυτό του. Κάθε κάμερα, κάθε εποπτική παρουσία ωχριά μπροστά στην ανάγκη για αυτοπροβολή. Ίσως, η αλληγορική φιγούρα του Όργουελ εξαρχής να υπεδείκνυε τον φόβο και όχι έναν δαιμονικό τύραννο. Και ο ναρκισσισμός είναι φόβος. Κλείνουμε με τη γνωστή ρήση της Marievon Ebner-Eschenbach: όσο περισσότερο αγαπάς τον εαυτό σου, τόσο γίνεσαι μεγαλύτερος εχθρός του…
