Tου Δημήτρη Τσιλιβίδη
Η ευχή «χρόνια πολλά», η οποία λέγεται με τόση ευκολία ώστε να καταλήγει κοινοτοπία, κρύβει μέσα της ένα μεγάλο μυστήριο. Τι είναι αλήθεια ο χρόνος; Μήπως ο χρόνος είναι ροή από στιγμές και έτσι μπορεί να ταυτιστεί με την κίνηση; Αν αυτό ήταν σωστό τότε ο χρόνος συνδέεται στενά με τον χώρο. Η σύνδεση χρόνου και χώρου και η αλληλεξάρτησή τους πιθανόν να περιέχουν τη ζητούμενη απάντηση. Στο ερώτημα αν ο χρόνος και ο χώρος έχουν απόλυτη υπόσταση, ανεξάρτητη από τα φαινόμενα τα οποία διαδραματίζονται εντός αυτών, ο Νεύτων, στο περίφημο σύγγραμμά του «Principia», γράφει ότι ο χώρος και ο χρόνος είναι τα όργανα με τα οποία ο Θεός πραγματοποιεί το πανταχού παρόν του στον κόσμο και συλλαμβάνει ακαριαία τη ροή των πραγμάτων.
Ο Μ. Βασίλειος στο περισπούδαστο έργο του «Εξαήμερος» (σύνολο ομιλιών του) στο ερώτημα «τι είναι χρόνος;» απαντάει λέγοντας ότι: «Ο χρόνος δεν μπορεί να νοηθεί χωρίς το χώρο. Η φύση του χρόνου που ρέει συναπαρτίζεται με τον φθαρτό κόσμο. Η συγγένεια και η οικειότητα του χώρου με το χρόνο φαίνεται από το γεγονός ότι ο χρόνος φεύγει με όσα φθείρονται, υπάρχει μαζί με όσα γίνονται και αναμένεται με τα μέλλοντα. Η ροή του χρόνου, συνεχίζει ο Μ. Βασίλειος, θεωρείται συναρτημένη με τον άνθρωπο, τα άλογα ζώα, τα φυτά, την ύλη. Η ροή αυτή δεν διακόπτεται, ούτε σταματάει όταν εκδιπλώνεται η κίνησή της, αλλά είναι συνεχής, αδιάκοπη, πάντοτε βιάζεται και πάντοτε τρέχει.» Αυτός είναι ο λόγος που ο Μ. Βασίλειος αναρωτιέται μήπως ο χρόνος δεν είναι κάτι που το παρελθόν του εξαφανίζεται, το μέλλον του δεν ήλθε ακόμα και το παρόν του, πριν γίνει γνωστό, ξεφεύγει από την ανθρώπινη αντίληψη. Αφού, λοιπόν, όλα τα δημιουργήματα διέπονται από το χρόνο, ο χώρος και η υλική υπόσταση των όντων υπόκεινται σε αδιάκοπη μεταβολή, γιατί ο χρόνος που είναι σύμφυτος με αυτά, βρίσκεται, πάντοτε, σε κίνηση. Έτσι, η φύση όσων δημιουργήθηκαν στο χώρο είναι τέτοια ώστε τα όντα να μην έχουν μόνιμη και σταθερή κατάσταση καταλήγει ο Μ. Βασίλειος (εξαήμερος 1,5 P.G. 23, 13, B.G).
O Χρόνος θα μπορούσε να προσδιοριστεί σαν επεισόδιο που διαδραματίζεται παράλληλα με το φαινόμενο της μεταβολής. Η μεταβολή και η αλλοίωση ευρύτερα αναφέρονται στον υλικό κόσμο με τη μορφή της γένεσης και της φθοράς, αφού όλα όσα περιβάλλουν τον άνθρωπο και το σώμα του, καθώς είναι σύνθετα, υπόκεινται στη διάλυση και τη φθορά και διέπονται από το φυσικό νόμο. Η μεταβολή, όμως, και η αλλοίωση δεν νοούνται χωρίς τον παράγοντα ψυχή, αφού ο άνθρωπος θεωρείται και είναι ενιαία ψυχοσωματική προσωπικότητα, εικόνα του Δημιουργού του. Η πείνα για χρόνο, δηλαδή, για ζωή είναι ακατανίκητη. Ζητάμε όλοι τον ανεξάντλητο χρόνο, ή τουλάχιστον την όσο γίνεται επιμήκυνσή του. Η ζωή «ο μάταιος αυτός βίος», όπως τον ορίζει η αποκαρδιωτική κοινοτοπία, παραμένει ωστόσο «μέγα καλό και πρώτο», παρά τα ασφυκτικά όρια και τις πληγές της, παρά το δρεπάνι του θανάτου να την απειλεί μονίμως.
Κανένας όποια και αν είναι η ηλικία του, η κατάσταση της υγείας του, το φορτίο των γηρατειών ή πάλι το μέγεθος της πίστης του, δεν είναι έτοιμος να δεχτεί το τέλος του χρόνου του. Δεχόμαστε ευχάριστα την ευχή «Χρόνια Πολλά» χωρίς να καταλαβαίνουμε τη βαθύτερη έννοιά της και την ευρύτερη διάστασή της, που φτάνει μερικές φορές μέχρι την προσδοκία αναίρεσης του τέλους του χρόνου μας ως καταληκτικού παράγοντα της φθαρτότητάς μας.
Ένας Ορφικός ύμνος (6ος αιώνας π.χ.) αφιερωμένος στο θάνατο αναφέρεται στο τέλος του χρόνου των θνητών ανθρώπων: «Εισάκουσέ με, Συ που των θνητών όλων το πηδάλιο κρατάς, δίνοντας χρόνο αγνό σε όλους όσους μακριά τους βρίσκεσαι, γιατί ο δικός σου ύπνος θραύει τη σύνδεση ψυχής και σώματος όταν καταλύεις τα συγκρατημένα από τη φύση δεσμά φέρνοντας τον βαθύ στους ζωντανούς αιώνιο ύπνο. Συ, κοινός σε όλους, σε μερικούς άδικος που είσαι, όταν με γρηγοράδες παύεις του βίου τις νεανικές ακμές, γιατί μονάχα από σένα εκπληρώνεται η μοίρα όλων, γιατί εσύ μονάχα ούτε με προσευχές πείθεσαι ούτε με ικεσίες, αλλά Μακάριε, στους απώτατους χρόνους της ζωής να πλησιάζεις σου ζητάω, λιτανεύοντας με θυσίες και δεήσεις, ώστε δώρο καλό νάναι το γήρας στους ανθρώπους».
