Του Κώστα Λιάπη
Για το πνευματικό έργο του εξέχοντα Αλμυριώτη εκπαιδευτικού, ερευνητή και συγγραφέα Βίκτωρα Κοντονάτσιου η ταπεινότητά μου είχε τις ευκαιρίες και την ξεχωριστή χαρά και ικανοποίηση ν’ ασχοληθεί πολλές φορές και στο παλιότερο και στο πρόσφατο παρελθόν. Κι αυτό γιατί ο λόγος γίνεται για ένα έργο εξαιρετικά πλούσιο και ιδιαίτερα ποιοτικό, που κατατάσσει τον δημιουργό του ανάμεσα στους κορυφαίους πνευματικούς ταγούς στο θεσσαλικό, και ασφαλώς όχι μόνο, χώρο, ενώ τον ανεβάζει αναντίρρητα στην κορυφαία θέση του ευρύτερου αλμυριώτικου πνευματικού περίγυρου. Χώρο στον οποίο πρωταγωνιστεί, διακρινόμενος για την ερευνητική αξιοσύνη του, την ασταμάτητη δραστηριότητα και συμμετοχή του στα πνευματικά δρώμενα του συγκεκριμένου αυτού χώρου αλλά ακόμα και για την χαρακτηριστική σεμνότητα του ήθους του.
Με σχεδόν μόνιμο κορυφαίο πόστο στο συμβούλιο της ανανεωμένης στις μέρες του, χάρη κυρίως και στις δικές του πρωτοβουλίες, εκατοντάχρονης αλμυριώτικης Φιλαρχαίου Εταιρείας «Όθρυς», έχει στο ενεργητικό του – κυρίως εδώ και μια εικοσαετία – μια εκπληκτική και αξιοζήλευτη παραγωγή ερευνητικού έργου, που βασικά εκτείνεται στους χώρους της μυθολογίας, της ιστορίας αλλά και της λαογραφίας σε τοπική διάσταση. Γεγονός που αποδείχνεται τόσο από το πλήθος των δημοσιευμάτων του στον βολιώτικο και αλμυριώτικο κυρίως τύπο, και κυρίως αυτών που πέρασαν είτε στα 20 «Δελτία της Φιλαρχαίου Εταιρείας», είτε στους τόμους των πρακτικών των τεσσάρων συνεδρίων Αλμυριώτικων Σπουδών «Αχαιοφθιωτικά», στην οργάνωση των οποίων και υπήρξε ψυχή και ο ιθύνων νους, είτε, και κυρίως, μέσα από τις πολλές και ιδιαίτερα μεστές και ποιοτικές αυτόνομες έντυπες έρευνες και αντίστοιχες μελέτες του. Μελέτες που αναφέρονται στο μυθολογικό και ιστορικό παρελθόν αλλά και στις λαογραφικές παραδόσεις είτε μέσα από ένα γενικό πλαίσιο του ευρύτερου αλμυριώτικου χώρου, είτε με τοπική γεωγραφική διάσταση, όπως κυρίως συνέβηκε στις περιπτώσεις των με θαυμαστό εύρος και πληρότητα συνθεμένων μονογραφιών του για τη γενέτειρά του «Αχίλλειο Αλμυρού» (1999) αλλά και την ιδιαίτερα ογκώδη αλλά και ποιοτική του γειτονικού Πτελεού («Ο Πτελεός της Θεσσαλίας. 3000 χρόνια ιστορίας» (2009).
Στις με στόχευση την έρευνα και παρουσίαση πλατιών ιστορικολαογραφικών θεμάτων, που καλύπτουν όμως όλο τον χώρο της επαρχίας Αλμυρού, συγκαταλέγονται και οι εκδομένες μελέτες του «Η περιοχή του Αλμυρού στην Τουρκοκρατία» (1997), «Λαογραφικά περιοχής Αλμυρού» (2003), «Ιστορικά και κλέφτικα δημοτικά τραγούδια από την επαρχία Αλμυρού» (2005), «Ο Αλμυρός στον πόλεμο του 1897» (2008), «Η περιοχή του Αλμυρού στην αρχαία μυθολογία» (2010) και «Αλμυριώτικοι ιστοριόμυθοι» (2016).
Και ήρθε την περσινή χρονιά στο φως, μαζί με τους ιστοριόμυθους, ένας ακόμα τόμος – γίγας (σελ. 554 σε Α/Τ), στις σελίδες του οποίου εκτείνεται όλο το μυθολογικό και ιστορικό μαζί παρελθόν του ευρύτερου αλμυριώτικου χώρου, σαν μια πλατιά ανακεφαλαίωση των επιμέρους σχετικών θεματικών ενοτήτων, που περιέχονται και στις προηγούμενες πονηματικές διατριβές του χαλκέντερου ερευνητή, μαζί και με νέες συμπληρωματικές αναφορές του. Τίτλος τούτου του κορυφαίου ερευνητικού του έργου του Κοντονάτσιου «Η περιοχή του Αλμυρού στην Ιστορία» (έκδοση Δήμου Αλμυρού, – Δημιουργικό – εκτύπωση Γραφικές Τέχνες «ΠΑΛΜΟΣ», Αλμυρός 2016).
Εντυπωσιακά καλόγουστος και επιβλητικός, θα έλεγα, τούτος ο ογκώδης τόμος, αποτελεί στην ουσία έναν θαυμαστό άτλαντα της μυθολογικής και συνολικής ιστορικής ταυτότητας του ευρύτερου αλμυριώτικου χώρου, με τέτοια πληροφοριακή ποσοτική και ποιοτική διάσταση, που, όπως σημειώνει στον πρόλογό του και ο δήμαρχος του Αλμυρού κ. Δημήτριος Εσερίδης, «εμπεριέχει την δυνατότητα και τις προϋποθέσεις να κάνει τους κατοίκους του υπερήφανους».
Ακόμα, όμως, πιο υπερήφανος θα πρέπει να αισθάνεται ο ίδιος ο συγγραφέας για το τεράστια αυτό έργο πνοής και ζωής που παρέδωσε στους συμπατριώτες του, και όχι, βέβαια μόνο. Ένα έργο, το οποίο στην ουσία, όπως ο ίδιος πιστεύει στον πρόλογό του, «οδηγεί στην αυτογνωσία των ανθρώπων που ζουν σ’ αυτόν τον (αλμυριώτικο) τόπο, ως ατόμων αλλά και ως συνόλου». Για να προσθέσει παρακάτω: «Όσο σαφέστερη και πληρέστερη είναι η γνώση μιας πορείας, όσο δηλαδή περιορίζεται τοπικά, τόσο πρακτικότερη και αγαπητότερη γίνεται αλλά και τόσο ωφελιμότερη».
Τυχεροί οι κάτοικοι του ευρύτερου αλμυριώτικου περίγυρου θα βρουν σ’ αυτόν τον εκδοτικό άτλαντα έναν τόσο και τέτοιον πλούτο μυθολογικής και ιστορικής γνώσης για την πατρώα τους γη και δίκαια θα καμαρώσουν για τα προγονικά τους κλέη και την κληρονομιά των προγόνων τους, όπως αυτή απλώνεται σε πέντε μεγάλους γνωστικoύς κύκλους.
Με πρώτον αυτόν που αναφέρεται στην περιοχή του Αλμυρού στην Αρχαία Μυθολογία (σσ. 16 – 77). Με την μυθική Αχαΐα Φθιώτιδα, τη γνωστή στα νεότερα χρόνια ως Φθία, και την πληθώρα των πρωταρχικών, αυθεντικών και ανόθευτων μύθων της, απλωμένων σε ιδιαίτερα κεφάλαια, απ’ τα οποία ξεχωρίζουν: Oι Τιτάνες και η Όρθρη στην Τιτανομαχία, η κιβωτός του Δευκαλίωνα στην Όρθρη, οι απόγονοι του Αιόλου με τις γενιές του Κρηθέα, του Σίσυφου, του Αθάμαντα και του Μάγνητα, η καταγωγή των Ελλήνων από την Αχαΐα Φθιώτιδα, η παρουσία του Απόλλωνα και του Ποσειδώνα στην Αχαΐα Φθιώτιδα, η πολυξάκουστη Ορθρηίδα, μητέρα και πρόγονος πλήθους ηρώων, η ναυτική εκστρατεία του Φρίξου και ο μύθος του ίδιου και της Έλλης και το χρυσόμαλλο κριάρι, οι Αργοναύτες της Αχαΐας Φθιώτιδας, ο τρωικός πόλεμος και οι μνηστήρες της ωραίας Ελένης από την Αχαΐα Φθιώτιδα, ο πρίγκιπας Νεοπτόλεμος, οι Μυρμιδόνες του Αχιλλέα, η αρχαία πόλη Άλος και οι μυθολογικές εκδοχές για την ονομασία της, κ.λπ.
Ακολουθεί ο ιστορικός κύκλος της περιοχής του Αλμυρού στην Αρχαία Εποχή (σσ. 78 – 237). Με πυκνές αναφορές στις αντίστοιχες ενότητες και τα σχετικά κεφάλαια για την κατοίκηση της συγκεκριμένης περιοχής στη Νεολιθική Εποχή και στους 18 νεολιθικούς οικισμούς της, με όλες τις εκφάνσεις της (καθημερινή, οικογενειακή, κοινωνική, θρησκευτική – λατρευτική ζωή κ.λπ.) αλλά και με τα πολεμικά γεγονότα, τις εγχώριες συρράξεις και διαμάχες και τα λοιπά σημαντικά γεγονότα στα ελληνικά ιστορικά χρόνια και την Μακεδονική και Ελληνιστική εποχή και μέχρι την Βυζαντινή ιστορική περίοδο.
Στον επόμενο κύκλο (σσ. 238 – 335) καταγράφονται τα αφορώντα την Βυζαντινή Περίοδο στην περιοχή του Αλμυρού. Ενότητα όπου μεταξύ των άλλων εξετάζονται με ενδελέχεια στα οικεία κεφάλαια οι τοπογραφικές θεωρήσεις της περιοχής, οι οικισμοί της Σούρπης στις τρεις βυζαντινές περιόδους, τα βυζαντινά τοπία των περιοχών Μικροθηβών και Αϊδινίου, οι Δυο Βυζαντινοί Αλμυροί, οι δραστηριότητες Βενετών, Γενουατών, Πισατών και Εβραίων στην περιοχή και οι σχέσεις τους με την Βυζαντινή Αυτοκρατορία, οι σχέσεις μεταξύ παροίκων και Αλμυριωτών, αλλά και Ορθοδόξων και Καθολικών, η περίοδος της Φραγκοκρατίας, η Μονή του «κυρού Ιλαρίωνος, η εκκλησιαστική υπαγωγή της περιοχής κ.ά.
Με σημαντικότατα ιστορικά στοιχεία σημαδεύεται και ο τέταρτος κύκλος της όλης έρευνας που αναφέρεται στην εποχή της Τουρκοκρατίας (σσ. 336 – 439). Με ενθυμήσεις αλλά και γραφτά τεκμήρια για την εικόνα και τη ζωή της κατακτημένης περιοχής που δοκίμασε διαφορετικές κατά περιόδους καταστάσεις. Με πληροφορίες για την Εκκλησία και Παιδεία, για τις κοινότητες, τους οικισμούς, τα κοινωνικά προβλήματα, τα εθιμικά γιορτάσια, καθώς και για την περίοδο των Ορλωφικών. Και, τέλος, για το απελευθερωτικό κίνημα του 1821, με ιδιαίτερα κεφάλαια για τους αλμυριώτες αγωνιστές, για τη συμμετοχή στον αγώνα της Μονής της Παναγίας Ξενιάς, για τα τοπικά κλέφτικα δημοτικά τραγούδια κ.λπ.
Η τελευταία ενότητα – κύκλος της όλης έρευνας (σσ. 440 – 553) περιλαμβάνει το πληροφοριακό υλικό με την επαρκέστερη, όπως είναι φυσικό, τεκμηρίωση, αφού τα παρατιθέμενα στοιχεία μέσα από 65 κεφάλαια, μαζί με τα εισαγωγικά αυτού του κύκλου του, παραπέμπουν στην ιστορία της Νεότερης Αλμυριώτικης Εποχής,, που αρχίζει από την απελευθέρωσή της από τον τούρκικο ζυγό σε δυο φάσεις (ενός μέρους το 1831 και του υπόλοιπου το 1881) και φτάνει ως το 1945. Μια διαδρομή πολυτάραχη από νέα απελευθερωτικά κινήματα (1854, 1878), από πολέμους και κατοχές (1897 – 1898, 1940 – 1945), αλλά και από ένα πλήθος νέων θετικών εξελίξεων (ίδρυση της Νέας Αγχιάλου και της Ευξεινούπολης, εφαρμογή εξυγιαντικών, μεταρρυθμιστικών και λοιπών πολιτιστικών και οικονομικών προσπαθειών, που ανέβασαν το βιοτικό, οικονομική, εκπαιδευτικό και κοινωνικό επίπεδο της περιοχής.
Στην αποτύπωση όλης αυτής της τεράστιας εκδοτικής προσπάθειας, που σε πολύ αδρές γραμμές αναγκαστικά επιχείρησα λόγω του περιορισμένου στον ημερήσιο τύπο χώρου ενός κριτικού σημειώματος, θα ήθελα να προσθέσω και το πλούσιο και σε πολλές περιπτώσεις έξοχο και κάθε μορφής εικαστικό και αρχειακό απεικονιστικό υλικό. Απ’ το οποίο η εικόνα του Αλμυρού κατά το 1886, σκιτσαρισμένη από τον Νικόλαο Γιαννόπουλο στολίζει το εξώφυλλο του τόμου και το αποτύπωμα της σφραγίδας του Δήμου Αλμυρού κατά το 1881 κοσμεί το οπισθόφυλλο.
Ολοκληρώνοντας την αναφορά μου θεωρώ πως η παρούσα ιστορική μονογραφία αποτελεί έναν τίτλο ιδιαίτερης τιμής για την περιοχή του Αλμυρού, αφού για παρόμοιο απόκτημα πολύ λίγες περιοχές της χώρας μπορούν να υπερηφανεύονται. Τυχεροί οι Αλμυριώτες αλλά και όσοι ακόμα φιλίστορες θα μπορέσουν να εξασφαλίσουν έναν τέτοιο θησαυρό για τη βιβλιοθήκη τους.
