Του Κων. Απ. Σουλιώτη, επ. λυκειάρχη
Στην εποχή μας, με την επικράτηση και την κυριαρχία της λεγόμενης παγκοσμιοποίησης, έχουν καταργηθεί και εξοβελισθεί από τη ζωή οι αρχές και οι αξίες, η καλή αγωγή και οι καλές συμπεριφορές. Αποτέλεσμα αυτών των ελλείψεων είναι η αδυναμία μεταλαμπάδευσης στα παιδιά και τους νέους των αρετών εκείνων που θα τους οδηγήσουν στην ανθρωπιά, δηλαδή στην ιδιότητα του καλού και ηθικού ανθρώπου, του ευγενικού, του καλότροπου, του ευπρεπούς, του φιλόξενου, του φιλάνθρωπου, του πολιτισμένου και της καλής παιδείας γενικά, στοιχεία τα οποία αποτελούν τη βάση της κοινωνικότητας.
Δεν θα καταθέσω δικές μου σκέψεις, απόψεις και συμβουλές προς τους νέους για την καλή τους πορεία στη ζωή, αλλά θα προσπαθήσω, με απλά λόγια, να σημειώσω τις βασικότερες παραινέσεις του Μεγάλου Πατρός της Εκκλησίας Βασιλείου, τις οποίες απευθύνει προς τους δύο ανιψιούς του (και όχι μόνον), οι οποίοι φοιτούσαν σε ρητορικές σχολές της εποχής εκείνης, θέλοντας να τους διδάξει τι πρέπει να προσέχουν και τι να κρατούν μέσα τους για την καλή τους ζωή από τα συγγράμματα των Ελλήνων πεζογράφων και ποιητών.
Το πρώτο που συμβουλεύει τους νέους ο Μ. Βασίλειος είναι να εκλέγουν από τα βιβλία των αρχαίων συγγραφέων μόνον το ωφέλιμο, το οποίο βοηθάει στην κληρονομιά της αιωνιότητας. Όσα μας βοηθούν, λέγει, για την απόκτηση της μετά θάνατον ζωής, αυτά πρέπει να αγαπούμε και να επιδιώκουμε με όλη μας τη δύναμη, ενώ όσα δεν μας βοηθούν να οδηγηθούμε σ’ αυτήν πρέπει να τα αποφεύγουμε: «Αν, αγαπητά μου παιδιά, δεχθείτε τις συμβουλές μου τότε θα ανήκετε στους ανθρώπους εκείνους που ο ποιητής Ησίοδος επαινεί. Άριστος, κατά τον Ησίοδο, είναι εκείνος που μόνος του προβλέπει και βρίσκει και ακολουθεί τα πρέποντα, τα αναγκαία και τα ωφέλιμα και με τα έργα και με τα λόγια. Αξιέπαινος επίσης είναι και εκείνος, ο οποίος, όταν κάποιος άλλος του υποδείξει το ορθό, το ακολουθεί. Εκείνος, όμως, που είναι ανίκανος και ανεπιτήδειος και στις δύο αυτές περιπτώσεις είναι για όλα άχρηστος» (Ησιόδου, Έργα και Ημέραι V, 291/5).
Συμβουλεύει, επίσης, τους νέους ο Μ. Βασίλειος να μελετούν την Αγία Γραφή, γιατί μας ανοίγει τον δρόμο προς τον ουρανό, που μας οδηγεί και μας βοηθάει να κερδίσουμε την αιώνια ζωή, η οποία είναι ασύγκριτα ανώτερη από την παρούσα. Ο λόγος του Χριστού μοιάζει με τους καρπούς του δέντρου, ενώ η διδασκαλία των Ελλήνων σοφών με τα φύλλα του δέντρου. Και τα δύο, όμως, οι καρποί και τα φύλλα, μας δίνουν όλη την ομορφιά του δέντρου, μόνον ότι, όταν μελετούμε τα συγγράμματα αυτών πρέπει να μιμούμεθα τις μέλισσες, οι οποίες δεν πηγαίνουν στα λουλούδια παρασυρόμενες από την ευωδία και τα ωραία χρώματά τους ούτε τα παίρνουν μαζί τους ολόκληρα, αλλά απορροφούν ό,τι καλύτερο και χρησιμότερο έχουν τα άνθη. Το ίδιο πρέπει να κάνουμε κι εμείς. Αφού κρατήσουμε μόνον ό,τι είναι χρήσιμο απ’ όσα διαβάζουμε ή ακούμε, όλα τ’ άλλα να τα πετάξουμε ως άχρηστα. Θα κρατούμε και θα εφαρμόζουμε στη ζωή μας όσα διαβάζουμε ή ακούμε για τη σημασία της αρετής στη ζωή μας.
Συμβουλεύει ο άγιος πατέρας ότι καλό είναι να επαινούμε την αρετή, αλλά προτιμότερο είναι να τη ζούμε, να την εφαρμόζουμε στη ζωή μας, γιατί τότε μόνον έχει σημασία η αρετή όταν την έχουμε υπόψη μας και μιμούμεθα αυτούς που τη βιώνουν, που την κάνουν πράξη στη ζωή τους. Ο λογικός άνθρωπος πρέπει να κάνει ό,τι κάνει και ο αθλητής που προπονείται για κάποιο ορισμένο, συγκεκριμένο αγώνισμα. Υποφέρει κόπους και ζει σύμφωνα με τις οδηγίες και τις συμβουλές του γυμναστή του. Το ίδιο πρέπει να κάνει και ο καλός χριστιανός, να αγωνίζεται και να ασκείται στα έργα της αρετής και μάλιστα, επειδή ο άνθρωπος αποτελείται από το υλικό σώμα, που είναι θνητό και από την ψυχή που είναι αθάνατη, να φροντίζει περισσότερο την ψυχή του και να αποφεύγει ό,τι είναι δυνατόν να ερεθίσει τις ορμές του σώματος και να βλάψει την ψυχή… Ο άνθρωπος οφείλει να δαμάζει (να ξεριζώνει τις κακές συνήθειες, να καταστέλλει και να συγκρατεί τα πάθη) το σώμα του και, με τη δύναμη του πνεύματος, να περιορίζει τις ορμές του και τις αναστατώσεις, τις οποίες προκαλεί η ψυχή του. Αναφέρεται μάλιστα ο Μ. Βασίλειος σε δύο παραδείγματα : στη μουσική, που όταν είναι σοβαρή και γλυκιά, ευχαριστεί την ψυχή, όταν, όμως, είναι χυδαία γίνεται δούλη των παθών μας, και στον ηνίοχο (τον αμαξηλάτη)που συγκρατεί τους ίππους με τα ηνία (χαλινάρια).
Χρειάζεται παντού το μέτρο –μέτρον άριστον, έλεγαν οι αρχαίοι– και οι καλές πράξεις. Εάν, λέγει ο Μ. Βασίλειος, ο άνθρωπος περιφρονεί τις ηδονές και γενικά τις κακές πράξεις στη ζωή του τότε δεν περιφρονεί και τα πλούτη. Εάν επιθυμήσει ο άνθρωπος τον πλούτο δεν θα τα καταφέρει ποτέ να χαρεί, γιατί δεν υπάρχει τέρμα στον πλουτισμό. Η καλή χρήση του πλούτου φανερώνει τον καλό, τον σοφό και τον συνετό άνθρωπο. Τίποτα ωραιότερο και ωφελιμότερο εφόδιο στη ζωή του ανθρώπου δεν υπάρχει από την αρετή… Η διαφορά και η απόσταση μεταξύ των δύο τρόπων ζωής –της αρετής και της κακίας– είναι πολύ μεγάλη. Στην ανώτερη πνευματική ζωή μας καθοδηγούν οι θείοι και ιεροί λόγοι και μας οδηγούν στην αρετή και στη γνώση της αλήθειας με τα ιερά Μυστήρια της Εκκλησίας και τις θείες διδασκαλίες της. Έτσι φωτίζουν και αγιάζουν τις ψυχές μας, ενώ η εξοικείωση με τα φαύλα λόγια και τα τυχόν αρνητικά στοιχεία των βιβλίων (και η κακή χρήση της σημερινής τεχνολογίας) είναι ο δρόμος που μας οδηγεί στη διαφθορά και στην απώλεια… Η τύχη όλων των πραγμάτων του κόσμου, όπως είναι ο πλούτος, η δόξα και τα αξιώματα γενικώς, μεταβάλλεται, όπως ακριβώς συμβαίνει με τα τυχερά παιχνίδια, μόνη δε η αρετή παραμένει στον άνθρωπο και στην επίγεια ζωή του στη μετά θάνατον.
Αυτές και πολλές άλλες παραινέσεις συνιστά προς τους νέους, και όχι μόνον, ο Μ. Βασίλειος. Όλοι μας από τις πράξεις μας θα κριθούμε και από τον ενάρετο ή τον κακό τρόπο της επίγειας ζωής μας θα καταλήξουμε στην αιώνια ζωή, κοντά στον Τριαδικό Θεό. Ο Ιωάννης στην Αποκάλυψη γράφει σχετικά: «Ο αδικών αδικησάτω έτι, και ο ρυπαρός ρυπαρευθήτω έτι, και ο δίκαιος δικαιοσύνην ποιησάτω έτι, και ο άγιος αγιασθήτω έτι. Ιδού έρχομαι ταχύ… και ο διψών ερχέσθω, και ο θέλων λαβέτω ύδωρ ζωής δωρεάν…» (Αποκ. 22, 11-12-17).
