Της ΕΛΕΝΑΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΥ
Την περασμένη εβδομάδα εκατοντάδες νεοναζί, μέλη της Κου Κλουξ Κλαν , συγκεντρώθηκαν στο Σάρλτοσβιλ τής Βιρτζίνια. Σκοπός τους ήταν να διαμαρτυρηθούν για την απομάκρυνση του αγάλματος του Στρατηγού Ρόμπερτ Λι, του διοικητή των δυνάμεων των Νοτίων στον αμερικανικό Εμφύλιο Πόλεμο. Η κινητοποίηση εξελίχθηκε σε τραγωδία όταν ένας νεαρός νεοναζί έριξε το αυτοκίνητό του σε ένα πλήθος αντιρατσιστών διαδηλωτών -οι οποίοι πραγματοποιούσαν πορεία εναντίον τους- σκοτώνοντας μία γυναίκα και τραυματίζοντας άλλους 20 ανθρώπους.
Επειτα από μια σειρά ταραχών, άγριων επεισοδίων, δηλώσεων του Τραμπ και απίστευτων «μαχών» στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ο δήμος της Βαλτιμόρης πήρε μια μεγάλη απόφαση: απομάκρυνε -κατά τη διάρκεια της νύχτας την Τρίτη- τέσσερα αγάλματα ιστορικών προσωπικοτήτων της Συνομοσπονδίας του Νότου που είχαν απομείνει στην πόλη, ως απομεινάρια μιας μαύρης σελίδας στην ιστορία των ΗΠΑ.
Όπως μετέδωσε το ΑΠΕ-ΜΠΕ, τα αγάλματα, ορισμένα εκ των οποίων ήταν μνημειώδους μεγέθους, απομακρύνθηκαν με τη βοήθεια γερανού. Απέμειναν μόνο τα βάθρα τους, τα περισσότερα καλυμμένα με αντιρατσιστικά συνθήματα ή με γκράφιτι υπέρ του κινήματος «Οι ζωές των μαύρων μετρούν». Οπότε η υπόθεση έκλεισε; Όχι ακριβώς. Υπάρχει ακόμα ανοικτό ένα μεγάλο κεφάλαιο…
Ο πρόεδρος των ΗΠΑ δήλωσε ότι ο αμερικανικός πολιτισμός και η ιστορία της χώρας «κατακοματιάζονται» από την απομάκρυνση των «ωραίων αγαλμάτων και μνημείων» που τιμούν προσωπικότητες των Νοτίων, ηττημένων του αμερικανικού εμφυλίου πολέμου.
«Θλίβομαι που βλέπω την ιστορία και τον πολιτισμό της μεγάλης χώρας μας να κατακομματιάζονται από την απομάκρυνση των πανέμορφων αγαλμάτων και μνημείων», έγραψε σε μήνυμά του στο Twitter ο πρόεδρος των ΗΠΑ. Με τον τρόπο αυτό ουσιαστικά πήρε θέση στον δημόσιο διάλογο που ξεκίνησε μετά τα βίαια επεισόδια στο Σάρλοτσβιλ της Βιρτζίνιας, όπου υπέρμαχοι της ανωτερότητας της λευκής φυλής είχαν συγκεντρωθεί για να διαμαρτυρηθούν για την αποκαθήλωση του αγάλματος ενός στρατηγού των Νοτίων στον Εμφύλιο Πόλεμο. «Ο Τζορτζ Ουάσιγκτον είχε σκλάβους. Θα απομακρύνουμε τα αγάλματά του; Και ο Τόμας Τζέφερσον; Θα απομακρύνουμε και τα δικά του; Είχε πολλούς σκλάβους», είπε αναφερόμενος στον πρώτο και τον τρίτο πρόεδρο των ΗΠΑ o NT. ΤΡΑΜΠ. Ωστόσο, και οι δυο τους είχαν πεθάνει πολλά χρόνια προτού ξεσπάσει ο Εμφύλιος.
Ο «Στρατηγός Λι»
Σε μία από τις πολλές βιογραφίες του Στρατηγού της Συνομοσπονδίας Ρόμπερτ Ε. Λι (1807-1870), όπως ήταν το πλήρες όνομά του, υπάρχει μια παρατήρηση του ιστορικού που τη συνέγραψε, η οποία προκαλεί αίσθηση: «Δεν υπάρχει ίσως στην παγκόσμια ιστορία κάποιος άλλος στρατηγός που καίτοι απέτυχε τόσο συχνά στις μάχες, έχει κερδίσει τέτοιον σεβασμό». Η φράση αυτή καταδεικνύει το μέγεθος του αναθεωρητισμού που περιβάλλει αυτήν την πολωτική προσωπικότητα: για κάποιους, ο Λι αποτελεί μία ιστορική εικόνα του αμερικανικού Νότου, ενώ για άλλους ορθώνεται, απλώς, ως ένα αισχρό σύμβολο της δουλείας των μαύρων.
Πάνω από ενάμιση αιώνα αργότερα, ο Λι βρέθηκε στο επίκεντρο των φυλετικών ταραχών στο Σάρλοτσβιλ. Το Δημοτικό Συμβούλιο της πόλης ψήφισε -τον Φεβρουάριο- υπέρ της απομάκρυνσης του αγάλματος του Στρατηγού, το οποίο είχε ανεγερθεί το 1924, θεωρώντας πως η ύπαρξή του διαιωνίζει τον διχασμό και προέβη επίσης και στη μετονομασία του πάρκου στο οποίο βρίσκεται στημένο. Έκτοτε, η μετεγκατάσταση του μνημείου έχει ανασταλεί προσωρινά από τη Δικαιοσύνη, ενώ έχουν πληθύνει οι ένθερμες διαμαρτυρίες από τους ακροδεξιούς κύκλους.
Το βιογραφικό ενός Νοτίου
Ο Λι ήταν γιος ενός ήρωα του Πολέμου της Ανεξαρτησίας και από πολύ νέος είχε δώσει λαμπρά δείγματα της στρατιωτικής του δεινότητας. Αποφοίτησε με άριστα από τη φημισμένη στρατιωτική ακαδημία του Ουέστ Πόιντ και συμμετείχε δραστήρια σε αρκετές μεγάλες μάχες του πολέμου μεταξύ των ΗΠΑ και του Μεξικού. Τις παραμονές τού Εμφυλίου Πολέμου, το 1861, ζητήθηκε από τον Λι να οδηγήσει τις δυνάμεις της Ένωσης, αλλά εκείνος αρνήθηκε διότι δεν ήθελε να πολεμήσει ενάντια στη γενέτειρά του, πολιτεία της Βιρτζίνια, η οποία ήταν μέλος της Συνομοσπονδίας του Νότου.
Μετά την παραίτησή του από τον αμερικανικό στρατό, ο Λι συμφώνησε να διοικήσει ένα τμήμα από τις δυνάμεις της Συνομοσπονδίας. Οι ιστορικοί συμφωνούν πως ναι μεν ο Λι είχε στρατηγικές ικανότητες, αλλά την ίδια στιγμή διέπραξε σοβαρά λάθη τακτικής, τα οποία διευκόλυναν τη νίκη των στρατευμάτων της Ένωσης, το 1865.
Όσο απομακρυνόταν η αλγεινή ανάμνηση του πολέμου μεταξύ Βορρά και Νότου, τόσο η δημόσια εικόνα του Λι αποκαθίστατο, καθώς ο αμερικανικός Νότος είχε ανάγκη να οικοδομήσει τους δικούς του μύθους. Η εικόνα τού Στρατηγού άρχισε να κερδίζει μεγάλη δημοτικότητα, ειδικά στις αρχές του εικοστού αιώνα, όταν στο συλλογικό φαντασιακό του Νότου εμπεδώθηκε η ρομαντική ιδέα της προδιαγεγραμμένης ήττας σε έναν πόλεμο για έναν «χαμένο σκοπό». Η Συνομοσπονδία ανεξαρτητοποιήθηκε από την Ένωση και πολέμησε, μολονότι γνώριζε καλά πως ήταν σε στρατιωτικά μειονεκτικότερη θέση από τις βόρειες Πολιτείες. Επίσης, επικράτησε η αντίληψη πως ο Νότος δεν αγωνίσθηκε για να διατηρηθεί η δουλεία στις ΗΠΑ, αλλά πάλεψε για κάποια υψηλά συνταγματικά ιδανικά της ανεξαρτησίας του.
Το μόνο βέβαιο είναι η συνήθεια, ειδικά στις νότιες Πολιτείες των ΗΠΑ, να ονομάζονται σχολεία, δρόμοι και να ανεγείρονται αγάλματα προς τιμήν τού Λι ως ήρωα του εμφυλίου πολέμου. Υπάρχουν περίπου 718 μνημεία προς τιμήν της Συνομοσπονδίας του Νότου. Υπάρχουν, επίσης, 109 δημόσια σχολεία που φέρουν το όνομα του Λι, του προέδρου της Συνομοσπονδίας Τζέφερσον Ντέιβις ή άλλων προβεβλημένων, όσο και αμφιλεγόμενων, προσωπικοτήτων του Νότου στον αμερικανικό εμφύλιο.
Ωστόσο, ο μύθος του Λι τελευταία έχει πέσει σε δυσμένεια, λόγω των τάσεων των σύγχρονων ιστορικο-πολιτικών αναλύσεων, αλλά και των αυξανόμενων κινητοποιήσεων των τελευταίων ετών για τα δικαιώματα των Αφροαμερικανών και των Λατίνων στις ΗΠΑ. Η στάση που τήρησε ο Λι στον πόλεμο ως ιδιοκτήτης σκλάβων, ιδιαίτερα η οικογένεια της συζύγου του, είναι διαβόητη. Οι ειδικοί μελετητές τονίζουν πως τα έγγραφα από την περίοδο εκείνη αποκαλύπτουν ότι ο Λι ήταν ιδιαίτερα σκληρός αφέντης απέναντι στους σκλάβους του και ενθάρρυνε οποιαδήποτε κατάχρηση εξουσίας επάνω τους. Επίσης, ο Λι ήταν εκείνος που υποστήριζε ότι «το μέλλον των σκλάβων εξαρτάται από τον Θεό, και πως αυτοί ζουν καλύτερα στις ΗΠΑ από ό,τι στην Αφρική».
Χρειάζονται περισσότερες και πιο σημαντικές προσπάθειες για να κλείσουν οι πληγές του εμφυλίου στην άλλη άκρη του Ατλαντικού και να εκριζωθεί ο ρατσισμός από το να γκρεμίζονται αγάλματα. Θα γίνει αυτό ποτέ;
