Η Μεταμόρφωση του Σωτήρος μέσα από την ορθόδοξη υμνογραφία με την ευκαιρία της απόδοσης της εορτής
Του Κωνσταντίνου Καραγκούνη,
Επίκουρου καθηγητή Βυζαντινής Εκκλησιαστικής Μουσικής
της Ανωτάτης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Αθηνών
Ποιός θα μπορούσε να παρουσιάσει το γεγονός της Μεταμορφώσεως τού Ιησού Χριστού καλύτερα από την ίδια την ορθόδοξη υμνογραφία; Νομίζω κανείς. Γι’ αυτό, ας μου επιτραπεί, αντί οποιουδήποτε άλλου λόγου, να δανειστώ τον πατερικό θεολογικό νου και να περιγράψω με λακωνικό τρόπο ένα από τα συγκλονιστικότερα επί γης θαύματα του Θεανθρώπου, τη Μεταμόρφωσή Του, όπως μεστά και εύστοχα το περιέγραψαν άγιοι υμνογράφοι πατέρες, μέσα από τα κορυφαία δημιουργήματά τους, τους ορθόδοξους ύμνους.
Ο Ιησούς Χριστός, ο αναμενόμενος Μεσσίας, γνώριζε τον καιρό τού Μαρτυρίου Του. Γνώριζε, φυσικά, και την κατάληξη που θα είχε η ομάδα των Μαθητών Του: ο ένας προδότης, ο άλλος αρνητής, οι λοιποί άτολμοι φυγάδες, επρόκειτο να δουν το Δάσκαλό τους στο Σταυρό: τον Κύριο του νερού, που Τον είδαν να το μεταλλάσσει σε κρασί• του ψωμιού, που Τον είδαν να το πολλαπλασιάζει• των ψαριών, που Τον είδαν να τα διατάζει να μαζωχτούν στα δίχτυα τους• του ανέμου, που Τον άκουσαν να τον φιμώνει• των ασθενειών του λαού, που Τον είδαν να τις εξαλείφει• τον Κύριο του θανάτου, που Τον είδαν να τον καταργεί• τον Κύριο των δαιμονίων, που τα είδαν να φρίττουν από την παρουσία Του, να Τον προσκυνούν και να υποτάσσονται σε Αυτόν… Αυτόν, τον Κύριο των «επουρανίων και επιγείων και καταχθονίων», οι Μαθητές σύντομα θα Τον αντίκριζαν συρόμενο «ως πρόβατον επί σφαγήν», σταυρωμένο ως αδύναμο θνητό και «νικημένο» -κατά το φαινόμενο- από τον θάνατο. Πόσο μεγάλος πειρασμός για τους Μαθητές! Ο μεγαλύτερος, που θα μπορούσε να δεχθεί άνθρωπος. Γι’ αυτό ο Ιησούς Χριστός, «μικρόν προ του Πάθους Του», λίγο πριν τη Σταύρωσή Του, αποκαλύπτεται στους Μαθητές με την Μεταμόρφωσή Του, για να βεβαιωθούν, ότι Αυτός είναι ο ίδιος ο Κύριος Σαββαώθ της Παλαιάς Διαθήκης, ο Δημιουργός του κόσμου, ο αναμενόμενος Σωτήρας του Ισραήλ και των εθνών. Κάλεσε και ως μάρτυρές Του, τον Μωυσή ως εγγυητή του Νόμου και τον Ηλία ως πρόδρομο των Εσχάτων. Και όλο αυτό, όπως λέει ο υμνογράφος, «ίνα, όταν Τον ίδωσι σταυρούμενον (οι Μαθητές), το μεν Πάθος νοήσωσι νεκούσιον». Να καταλάβουν, ότι ο Μεσσίας θα ήταν παθητός από επιλογή Του. «Εαυτόν παρέδωκε ίνα σταυρωθή», μόνος Του, όχι από αδυναμία, αλλά από υπέρτατη δύναμη και, βέβαια, απερίγραπτη αγάπη.
«Μετεμορφώθης εν τω Όρει, Χριστέ ο Θεός, δείξας τοις Μαθηταίς Σου την Δόξαν Σου…», σημειώνει ο υμνογράφος τού Απολυτικίου της Εορτής. Ποιά είναι, όμως, η Δόξα του Ιησού Χριστού, που αποκάλυψε στην ανθρωπότητα –μέσω των Μαθητών Του- κατά τη Μεταμόρφωσή Του; Αναμφισβήτητα, ήταν η Θεότητά Του. Μα, οράται η Θεότητα; Ούτε αυτοί οι ασώματοι Άγγελοι δεν βλέπουν τον Άγιο Τριαδικό Θεό, πώς Τον αντίκρισαν οι σάρκινοι, οι θνητοί Μαθητές; Ο ίδιος υμνογράφος δίνει την απάντηση: «…δείξας τοις Μαθηταίς Σου την Δόξαν Σου, καθώς ηδύναντο (αυτοί, το υποκείμενο)». Ο Κύριος, κατά τη Μεταμόρφωσή Του, αποκάλυψε μια απειροελάχιστη δόση της Δόξας Του, τόση όση μπορούσαν να δουν, να αντέξουν οι Μαθητές. Είναι βέβαιο, ότι δεν είδαν όλοι οι Μαθητές ακριβώς το ίδιο θέαμα στη Μεταμόρφωση, αλλά είδαν ο καθένας όσο και ό,τι μπορούσε να δει κατά το βαθμό της πνευματικής του προόδου •ό,τι είχε καταφέρει, να μπορεί να βλέπει. Κατά πως είναι, δηλαδή, η κόλαση και ο Παράδεισος. Ο καθένας μας εκεί θα εισπράττει μία δόση θεϊκής Δόξης, την οποία, κατά το μέτρο της πνευματικής του προόδου ή της αστοχίας τού επίγειου βίου του, θα εκλαμβάνει είτε ως φως, είτε ως φωτιά…
Αυτό το παραπάνω, «καθώς ηδύναντο», άλ-λος υμνογράφος το λέει «ως εχώρουν»: «Επί του Όρους μετεμορφώθης/ και ως εχώρουν οι Μαθητές Σου, / την Δόξαν σου… εθεάσαντο». Όσο τους έπαιρνε, τόσο είδαν •άλλος σε ένα βαθμό, άλλος σε άλλο, αλλά όλοι, άσχετα με την «ποσότητα», είδαν την ίδια Δόξα. Με ποιά μορφή; Με τη μορφή του φωτός. Ήταν φως, όπως το εννοούμε εμείς οι άνθρωποι; Όχι, βέβαια • γιατί το δικό μας φως είναι κτιστό. Προέρχεται από κτίσματα τού Θεού ή του ανθρώπου: τον Ήλιο, τη φωτιά, το κερί, τη λάμπα… Οι μάρτυρες τού γεγονότος, οι Ευαγγελιστές, και οι ιεροί υμνογράφοι είναι κατηγορηματικοί: «Τα δε ιμάτια αυτού εγένοντο λευκά ΩΣ το φως», δηλαδή, κάτι σαν φως. Όχι φως, αλλά κάτι ΣΑΝ φως. Μια λάμψη απερίγραπτη, που δεν την είχαν δει άλλη φορά μάτια ανθρώπου. Πώς να την είχαν δει; Αφού δεν είχε ποτέ, έως τότε, αποκαλυφθεί. Ο θεόπτης Μωυσής, στη φλεγόμενη βάτο, είδε το Θεό σαν κοινή φωτιά. Το φως της Μεταμορφώσεως δεν ήταν άξιος να το δει. Οι ταπεινοί Μαθητές είδαν τη Δόξα του Ιη-σού Χριστού ως φως για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας, γιατί η αποκάλυψη του Κυρίου έρχεται στον κόσμο σταδιακά, όσο ο κόσμος καθαρίζεται. Ο Χριστός, «το Φως το αληθινόν, το φωτίζον και αγιάζον πάντα άνθρωπον ερχόμενον εις τον κόσμον», που λέει η πρωινή ευχή, το «ιλαρόν Φως», που ψάλλουμε στον εσπερινό ύμνο, αποκάλυψε, τότε, στην Μεταμόρφωσή Του, το άκτιστο Φως της Θεότητός Του.Ο ιερός υμνογράφος μαρτυρεί, ότι είναι «αΐδιον» φως, όταν ικετεύει: «Λάμψον και ημίν τις αμαρτωλοίς το Φως Σου το αΐδιον», δηλαδή, το άναρχο (χωρίς αρχή) και ατελεύτητο(χωρίς τέλος) Φως. Είναι αΐδιο το Θαβώριο Φως, που είδαν οι Μαθητές, γιατί και ο Άγιος Τριαδικός Θεός είναι αΐδιος, ο μόνος «α-ίδιος» (που δεν έχει ίδιο Του), ο δε Ιησούς Χριστός, πάλι κατά τον υμνογράφο μας, είναι «του Πατρός το απαύγασμα» (έκφραση που επίσης παραπέμπει σε φως). Για να αιτιολογήσουμε δε αυτό που γράψαμε παραπάνω, ότι ο Κύριος αποκαλύπτεται σταδιακά στη δημιουργία Του, στο βαθμό που αυτή αγιάζεται και καθαρίζεται, εφόσον «αποτάσσεται» το διάβολο και τα έργα του, θυμίζουμε, ότι αυτό το άκτιστο και αΐδιο Φως, το Θαβώριο Φως, είναι που επιβραβεύει του αγωνιστές της νοεράς προσευχής, όσους αδιάκοπα επικαλούνται το έλεος του Ιησού Χριστού («Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησόν με»)• και όχι μόνο. Είναι το «αληθινό Φως», αυτό που βλέπουμε σε κάθε Θεία Λειτουργία, όταν μεταλαμβάνουμε Σώμα και Αίμα Χριστού και γεμάτοι ευγνωμοσύνη ψάλλουμε: «Είδομεν το Φως το αληθινόν…».
Μπορεί να ικετεύουμε και εμείς μαζί με τον υμνογράφο, «λάμψον και ημίν τοις αμαρτωλοίς το Φως Σου το αΐδιον, πρεσβείαις της Θεοτόκου, Φωτοδότα…» Κύριε, αλλά δεν αρκούμε μόνοι μας. Χρειαζόμαστε τη μεσιτεία και την πρεσβεία της Κυρίας Θεοτόκου, για να οδηγήσει το αίτημά μας στον Υιό και Θεό της. Τί σοφά που τακτοποίησε ο Κύριος την Εορτή Του, μέσα στον μήνα της Παναγίας Μητέρας Του!
