Σε αρκετά σημεία στήν Αγία Γραφή αναφέρεται ο «διάβολος» και ο «δαίμων». Ποιές είναι όμως αυτές οι προσωποποιήσεις και τί υπαινίσσονται; Στήν εγκυκλοπαίδεια «Πάπυρος-Λαρούς Μπριτάννικα» (ΠLB, τ. 19 σελ. 338 & 464) τονίζεται οτι η λέξη «δαίμων» χρησιμοποιήθηκε με τήν σημασία τών πονηρών πνευμάτων και τών διαβόλων, μόνον μετά τήν επικράτηση τού (ενός και μοναδικού) Θεού τών χριστιανών. Φυσικά αυτή η επικράτηση έγινε μετά τόν 1ον αιώνα, συνεπώς όποτε πρό τού ~100 μ.Χ. συναντούμε αυτές τίς λέξεις (διάβολος & δαίμων) ας γνωρίζουμε οτι χρησιμοποιούνταν με διαφορετική σημασία από αυτήν που αντιλαμβανόμαστε σήμερα.
Επειδή τα 27 βιβλία τής Καινής Διαθήκης δέν εγράφησαν ελάχιστα μετά τήν Ανάληψη τού Κυρίου αλλά πολλές δεκαετίες μετά, γι’ αυτό συνήθως όπου απαντώνται σ’ αυτήν οι δύο όροι, έχουν τήν σημερινή σημασία. Ούτως, δέν θα ασχοληθούμε πολύ με τήν Κ.Δ.. Αξίζει όμως να σημειώσουμε οτι ο Ιησούς αποκαλεί τόν Ιούδα «διάβολο» (Ιωάννου, ΣΤ΄ 70). Όμως η «ΠLB» (τ. 20, σ. 461) πολύ σωστά επισημαίνει οτι «διάβολος» ετυμολογικά είναι ο «συκοφάντης, εχθρός, κακολόγος, η τάση γιά διαβολή». Στό Δανιήλ Ι΄ 13, βλέπουμε σε υποσημείωση (Ελληνική Βιβλική Εταιρεία, σ. 1455) να λέει οτι «αρχάγγελοι» είναι εκείνα τα πνεύματα που μάχονται με τό μέρος διαφόρων εθνών, ενώ γιά τούς ισραηλίτες αρχάγγελός τους ήταν ο Μιχαήλ. Υπ’ αυτό τό σκεπτικό ο διάβολος που αναφέρεται στήν επιστολή Ιούδα (στ.9) ήταν κάποια αλλοεθνή στρατεύματα που προσπαθούσαν να υφαρπάξουν τό σώμα τού νεκρού Μωυσέως.
Κοιτάξτε και τό εδάφιον Α΄ Τιμ. Γ΄, 11 που λέει : «γυναίκας ωσαύτως σεμνάς, μή διαβόλους, νηφαλίους, πιστάς εν πάσι» που ο Παναγιώτης Τρεμπέλας ερμηνεύει τό «μή διαβόλους» με 8 λέξεις ως : «ελεύθεραι από τό αμάρτημα τής κακολογίας και διαβολής». Ομοίως στό Τίτον Β΄ 3, ορίζει να έχουμε «πρεσβύτιδας … μή διαβόλους», το οποίον τό ερμηνεύει «να έχουμε γυναίκες … αι οποίαι δέν θα έχουν τό πάθος τής διαβολής και τής κατακρίσεως». Πιστεύω οτι αυτές οι δύο αναφορές κλονίζουν αρκούντως τίς αυθαίρετες κι απαξιωτικές ερμηνείες που δόθηκαν υπό τινων εις βάρος τών γυναικών.
Αλλά και σχετικά με τήν άλλη λέξη «δαίμων», ας ανατρέξουμε στό Πράξεις ΙΖ΄18 που ο Τρεμπέλας τό : «ξένων δαιμονίων» τό ερμηνεύει «ξένων θεοτήτων». Παρομοίως στό Α΄ Κορ. Ι΄ 21 ο Παύλος λέγει «ου δύνασθε ποτήριον Κυρίου πίνειν καί ποτήριον δαιμονίων» που ερμηνεύει ως : «Δέν μπορείτε να πίνετε συγχρόνως καί τό ποτήριον τής θείας Ευχαριστίας, καί τό ποτήριον τών σπονδών που προσφέρονται στά είδωλα». Συνεπώς, ο τόσο ενήμερος λόγιος γνωρίζει οτι «δαιμόνια» είναι είδωλα ή θεότητες. Και «είδωλο» στήν πραγματικότητα δέν ήταν απαραιτήτως «αγάλματα» αλλά κάποια ιδέα ή έννοια («ΠLB» τ.22 σ.435). Σε παλαιότερο άρθρο μου αναφέρω οτι με τήν λέξη «θε(σ)ός» οι αρχαίοι εννοούσαν κάποιον προϋπάρξαντα πολύ επιτυχημένο κυβερνήτη ή πνευματικόν άνθρωπο, όλοι τους θνητοί. Η Αθηνά γιά παράδειγμα (σύμφωνα με τόν ευημερισμό) πρόκειται γιά υπαρκτό πρόσωπο, κόρη τού Πάλλαντος & πριγκίπισσα στήν Σαμοθράκη, η οποία έδωσε τό ξόανο παλλάδιον στόν Δάρδανο περί τό 1870 π.Χ..
Στήν Παλαιά Διαθήκη τα πράγματα είναι πιό απλά. Η λέξη «διάβολος» ναί μέν συχνά μεταφράστηκε ως Σατανάς. Πρέπει όμως να εμείνουμε σε κάποια σημεία : Στό Εσθήρ Ζ΄ 4 ερμηνεύεται ως «δυστυχία» ή ως «εχθρός τών Ιουδαίων» (Η΄ 1). Ομοίως και στό 1ον Μακκαβαίων Α΄ 36.
Όμως με τόν όρο «δαίμων» τα πράγματα στήν Π.Δ. είναι πολύ ξεδιαλυντικά. Στό Τωβίτ (Γ΄8 & 17) μεταφράζεται ως «πνεύμα» ή «κακό πνεύμα» (ΣΤ΄7). Στόν 90ον ψαλμό («από δαιμονίου μεσημβρινού») ως «πανούκλα», ενώ τήν φράση «Οτι πάντες οι θεοί τών εθνών δαιμόνια» τού 95ου ψαλμού, η Βιβλική Εταιρεία τήν μεταφράζει «Όλοι οι θεοί τών λαών είναι είδωλα» (σελ. 869) και είπαμε τί σήμαινε είδωλα. Στόν Ησαΐα (ΙΓ΄ 21) που λέει «δαιμόνια εκεί ορχήσονται», μεταφράζεται (σελ. 1208) ως «Μόνο θηρία τής ερημιάς θα ’χουν εκεί φωλιές». Πάλι στόν Ησαΐα (ΞΕ΄ 11) που λέει μεταξύ άλλων «ετοιμάζοντες τώ δαίμονι τράπεζαν», όλος ο στίχος ερμηνεύεται «Εσάς … που γιά τόν Γάδ προετοιμάζετε τραπέζι, και γιά να προσφέρετε σπονδές στόν Μενί γεμίζετε τά κύπελλα…». Ο Γάδ ήταν σημιτική θεότητα ανάλογη με τήν ελληνική Τύχη (Fortuna).
Ναί μέν, όντως υπάρχουν άγγελοι και πνεύματα τού κακού όπως λέει η Εκκλησία. Όμως ο «Δαίμων» στήν πραγματικότητα πρόκειται γιά κάτι διαφορετικό, το οποίο αλλοιώθηκε κατά τούς πρωτοχριστιανικούς χρόνους. Ας θυμηθούμε τόν αρχαίο Αγαθοδαίμονα. Δαίμων είναι η Δύναμη που μοιράζει κάτι, κατανέμει. Προέρχεται από τό ρήμα «δαίομαι» (όχι με –ε‑) που σημαίνει «μοιράζω, χωρίζω». Δαίμων σε κάποιους αρχαίους συγγραφείς είναι ο «έμπειρος, ο γνώστης» και συνδέεται με τήν λέξη «δαήμων». Δαίμων είναι συνώνυμο τού «θεός», με τήν διαφορά οτι αποδίδεται σε μή καταληπτή υπέρτατη κι απρόσωπη Δύναμη (ενώ ο [αρχαίος] «θεός» είναι κάτι εύκολα αντιληπτό κι έχει πρόσωπο). Όλα αυτά είχαν οδηγήσει στήν αντίληψη οτι κάθε άνθρωπος συνοδεύεται από έναν τουλάχιστον Δαίμονα ο οποίος τού συμπαρίσταται και σ’ αυτόν απέδιδαν τίς όποιες ευτυχείς εκβάσεις τής ζωής τού ανθρώπου. Εξ ου η λέξη «ευδαίμων». Θυμηθείτε τόν Γάδ που αναφέραμε στόν Ησαΐα. Παράλληλα υπήρχε και ο προσωπικός «γενέθλιος δαίμων» που μάς φυλάσσει. Ανάλογός του ήταν ο Genius τών ρωμαίων. Με τόν χριστιανισμό διαμορφώθηκε μιά αρνητική αντίληψη γιά τούς δαίμονες.
Κλείνουμε κάνοντας προτροπή στά παιδιά να κάνουν αυτό που δέν κάναμε εμείς : Να εμπλουτίσουν τό ελληνικό λεξιλόγιό τους. Εκατοντάδες λέξεις που μάς φαίνονται ως αυτονόητες, στήν πραγματικότητα έχουν άλλο νόημα και βαθύτητα. Έτσι, ας δούμε σε ελληνο-ελληνικό λεξικό («ΠLB» τ. 19 σ. 464) τί σήμαινε «δαίμων» :
1. αυτός που έχει θεϊκή υπόσταση και ιδιότητες.
2. η θεία δύναμη, το θείον.
3. η τύχη, η μοίρα τού κάθε ανθρώπου.
4. άνθρωπος που έγινε θεός μετά θάνατον.
5. «κατά δαίμονα» : κατά τύχη, συμπτωματικά.
Προσέξτε ειδικά τό (4ον). Επειδή οι πρωτοχριστιανοί ως paganii που ήσαν προτέρως, γνώριζαν οτι οι θεοί δέν ήσαν πνεύματα αλλά ιστορικά πρόσωπα (αργότερα αυτό λησμονήθηκε), η αποστροφή πρός τούς εγκαταλειπόμενους θεούς οδήγησε η λέξη «δαίμων» τελικά να σημαίνει «είδωλα ή θεοί-διάβολοι».
