Του Κων. Απ. Σουλιώτη, επ. λυκειάρχη
Η Ορθόδοξη Εκκλησία μας έχει αφιερώσει τη δεύτερη Κυριακή των Νηστειών στον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά, ο οποίος είναι η μεγαλύτερη θεολογική προσωπικότητα της λεγόμενης μεταβυζαντινής περιόδου. Είναι ο συνεχιστής της πατερικής παραδόσεως. Υπήρξε φιλόσοφος, λόγιος και αγωνιστής κληρικός. Εμείς οι σημερινοί άνθρωποι, που μας ταλανίζει η μεγάλη οικονομική και πνευματική κρίση, μπορούμε να γνωρίσουμε το Θεό της αγάπης μέσα από την εμπειρία, την οποία έζησαν και δίδαξαν οι μεγάλοι Πατέρες της Εκκλησίας και μάλιστα ο άγιος Γρηγόριος Παλαμάς.
Ο Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς γεννήθηκε το 1296 στην Κωνσταντινούπολη και έζησε σε αριστοκρατική οικογένεια. Οι γονείς του κατάγονταν από τη Μικρά Ασία. Εγκατέλειψαν, όμως, την πατρίδα τους εξαιτίας της τουρκικής προέλασης και εγκαταστάθηκαν στην Κωνσταντινούπολη. Ο πατέρας του, Κων/νος Παλαμάς, ζούσε στην αυτοκρατορική αυλή ως συγκλητικός, δηλαδή ως διοικητικό στέλεχος του Αυτοκράτορα Ανδρονίκου Β΄. Ο αυτοκράτορας αναγνώρισε και εκτίμησε τόσο πολύ τον καλό χαρακτήρα του και τα προσόντα του, που του ανέθεσε ακόμη και την εκπαίδευση του εγγονού του, ο οποίος έγινε και αυτός αυτοκράτορας με το όνομα Ανδρόνικος Γ΄. Σύμφωνα με όσα διηγείται ο βιογράφος του, ο άγιος Φιλόθεος Κόκκινος, η πολύτεκνη οικογένεια του Κωνσταντίνου Παλαμά και της συζύγου του Καλής λάμπρυνε την Κωνσταντινούπολη. Από αυτούς τους καλού γονείς ο Γρηγόριος, το πρώτο παιδί της οικογένειας, πήρε πολύ καλή ανατροφή, αγωγή και παιδεία, πράγματα που τον ανέδειξαν μεγάλο Πατέρα, στύλο και εδραίωμα της Εκκλησίας και της Ορθοδοξίας.
Ο πατέρας του πέθανε όταν ο Γρηγόριος ήταν επτά ετών και την προστασία του ανέλαβε ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος ο Β΄. Φοίτησε ο Γρηγόριος στο Πανεπιστήμιο Κωνσταντινουπόλεως, όπου διδάχτηκε Γραμματική, Ρητορική, Φυσική, λογική και έχοντας δάσκαλο τον ξακουστό Μετοχίτη, σπούδασε και μελέτησε ιδιαίτερα τη Φιλοσοφία. Αν και ο αυτοκράτορας και πολλοί άλλοι τον προόριζαν για μεγάλα κρατικά αξιώματα ο Γρηγόριος άρχισε να ασχολείται με την άσκηση και την ασκητική φιλολογία. Ο Θεόληπτος Φιλαδελφείας καθοδηγώντας τον, τον μύησε στη νοερά προσευχή. Μετά από το ενδιαφέρον του για την άσκηση και τη νοερά προσευχή ο Γρηγόριος, σε ηλικία είκοσι επτά ετών, αποσύρθηκε στη μοναχική ζωή και μάλιστα έπεισε, να κάνουν το ίδιο η μητέρα του Καλή, οι αδελφές του Επίχαρις και Θεοδότη και τα δυο του αδέλφια Μακάριος και Θεοδόσιος. Μετά το θάνατο της μητέρας του πήγε στο Άγιον Όρος, λόγω όμως επιδρομών των Τούρκων πειρατών στο Άγιο Όρος αποφάσισε να μετακομίσει στα Ιεροσόλυμα και στο Όρος Σινά. Φεύγοντας από το Άγιον Όρος στάθμευσε στη Θεσσαλονίκη. Εδώ ήλθε σε επικοινωνία με ιερείς και το 1326 χειροτονήθηκε ιερέας από τον Ιωάννην Καλέκα. Το 1331 επανήλθε και ασκήτευσε στο Άγιον Όρος, στο ησυχαστήριο του Αγίου Σάββα, και στη συνέχεια έγινε ηγούμενος στην Ιερά Μονή Εσφιγμένου.
Το 1347 εκλέχθηκε και χειροτονήθηκε Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης. Μετά το θάνατο του, στις 14 Νοεμβρίου 1359, η τοπική Σύνοδος της Κωνσταντινουπόλεως του 1368 τον ανακήρυξε άγιον. Το ιερό λείψανό του φυλάσσεται στον ομώνυμο Ιερό Ναό της Θεσσαλονίκης.
Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς υπήρξε μεγάλος αγωνιστής της Ορθοδοξίας. Μας άφησε πολλά και εξαίρετα έργα, τα οποία διακρίνονται σε δογματικά, ασκητικά, λειτουργικά, ποιμαντικά, αγιολογικά, ηθικά και ομιλίες.
Κεντρικό σημείο της θεολογίας του αγίου Γρηγορίου Παλαμά αποτελεί η διδασκαλία του για την ανθρώπινη τελείωση. Ο άνθρωπος, διδάσκει ο Άγιος Γρηγόριος, κάτω από τις συνθήκες της αδιάλειπτης προσευχής, της κάθαρσης και του θείου φωτισμού οδηγείται στην κατά Θεόν θέωση. Ο άνθρωπος, κατά τον άγιο Γρηγόριο, μόνο μέσα από την εμπειρία της Εκκλησίας μπορεί και πλησιάζει το Θεό. Ο Θεός δεν είναι ο μεγάλος απών από τον κόσμο μας, αλλά με τις άκτιστες θείες ενέργειές Του εισέρχεται στον κόσμο, τον συντηρεί και τον κατευθύνει.
Θα κλείσω το άρθρο μου με ορισμένα θησαυρίσματα Ορθοδόξου Οικοδομής του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά :
- «Η μεν ταπείνωση μας ανεβάζει στο ύψος της αγιότητας, η δε υπερηφάνεια μας κατεβάζει στο βυθό της αμαρτίας».
- «Να μην είμαστε μόνο με τα λόγια συμπονετικοί προς τους κακοπαθούντες, αλλά να εκφράζουμε και με έργα τη συμπάθειά μας προς αυτούς».
- «Το να μιλάμε για το Θεό και το να γνωρίζουμε το Θεό, δεν είναι το ίδιο».
- « Ο καθένας μας θεώνεται, ανάλογα με τον αγώνα που κάνει για την εσωτερική κάθαρση»
- «Εκείνοι που δεν έχουν αγάπη προς τους συνανθρώπους τους, δεν είναι δυνατόν να έχουν αγάπη προς το Θεό ή να απολαύσουν τη χάρη και τη προστασία Του».
- «Όπως η πολυφαγία αυξάνει το πλήθος των αμαρτημάτων, έτσι και η νηστεία είναι η ρίζα όλων των αρετών και η αρχή για να εφαρμόσουμε τις εντολές του Θεού».
- «Για να βάλουμε αρχή μετάνοιας χρειάζεται να κατηγορούμε μόνο τον εαυτό μας ως αίτιο για τις αμαρτίες μας και όχι του άλλους».
- «Αυτός είναι ο Σταυρός του Χριστού: Η κατάργηση της αμαρτίας»
