Της Νατάσας Λαμπρινάκου, Κλασικής Φιλολόγου
Πέμπτη και συγκεκριμένα Τσικνοπέμπτη στο δρόμο για Αγριά και έξω από το νοσοκομείο βλέπω αφίσα για την παράσταση «Απολογία Σωκράτους» σε παραγωγή ΚΘΒΕ. Στην παράσταση οι δύο ηθοποιοί, οι οποίοι υποδύονται τον Σωκράτη και τον κατήγορό του, τον Μέλητο, ουσιαστικά ζωντανεύουν το ομώνυμο πλατωνικό κείμενο αυτολεξεί, ήτοι στα αρχαία ελληνικά! Τι πραγματεύεται το έργο; Μα φυσικά την απολογία του Σωκράτη ενώπιον του δικαστηρίου της Ηλιαίας και του αθηναϊκού λαού, αφού τον κατηγόρησαν ο Μέλητος, ο Άνυτος και ο Λύκων εγγράφως διισχυριζόμενοι ότι παραμελεί τους επίσημους θεούς της Αθήνας και αντ’ αυτών εισάγει νέες θεότητες, καθώς επίσης και ότι διαφθείρει τους νέους. Και γιατί όλα αυτά; Γιατί ήταν ο ΣΩΚΡΑΤΗΣ.
Ποιος ήταν ο Σωκράτης; Σαφέστατα όχι κάποιος τυχαίος, για να γίνει και τραγούδι από την Ελπίδα στην Eurovision του 1979! Ο Σωκράτης όρισε και καθόρισε την ανθρωπότητα. Όσο κι αν αυτό φαντάζει βαρύγδουπο και υπερβολικό πρόκειται για μία αδιάψευστη αλήθεια. Μέχρι τον Σωκράτη η φιλοσοφία πραγματευόταν θέματα που αφορούσαν τα φυσικά φαινόμενα, γιατί ο άνθρωπος ήθελε να κατανοήσει αυτά που συμβαίνουν γύρω του. Και ξαφνικά έρχεται ο Σωκράτης και στρέφει το κέντρο του ενδιαφέροντος από τα εξωτερικά φαινόμενα στον άνθρωπο και τον εσωτερικό του κόσμο. Ναι! Ο Σωκράτης ήταν ένας επί της ουσίας αναρχικός με ρηξικέλευθες απόψεις και ιδέες που όχι μόνο δεν δίστασε να εκφράσει, αλλά τις δίδασκε και τις μοιραζόταν μέσα από αγορεύσεις και εποικοδομητικούς διαλόγους με τους Αθηναίους συμπολίτες του. Δύο οντότητες επηρέασαν καταλυτικά σε τέτοιο βαθμό τον ανθρώπινο πολιτισμό: ο Σωκράτης και ο Χριστός. Και μίλησα για οντότητες γιατί ο Χριστός δεν ήταν άνθρωπος. Έτσι, όπως έχουμε την προ Χριστού και μετά Χριστόν εποχή, και η φιλοσοφία χωρίζεται σε προσωκρατική και μετασωκρατική.
Ο Σωκράτης, όπως συμβαίνει συνήθως σε τέτοιες περιπτώσεις, είχε φανατικούς οπαδούς αλλά και φανατικούς εχθρούς. Τα πλήθη τον ακολουθούσαν παντού, μαγεύονταν από τις αγορεύσεις του και επεδίωκαν με κάθε τρόπο την συναναστροφή μαζί του. Δίδασκε τους νέους αμισθί και οι νέοι τον λάτρευαν και επηρεάζονταν καθοριστικά, κάτι το οποίο ενοχλούσε την πολιτική εξουσία. Έτσι, κατασκευάστηκε η καταγγελία, στην οποία οι κατήγοροι ζητούσαν ως ποινή τον θάνατο του φιλοσόφου. Υπερασπίστηκε, λοιπόν, τον εαυτό του στο δικαστήριο με ανιδιοτέλεια και απαράμιλλη αξιοπρέπεια και αποδέχτηκε με περηφάνια το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας που ήταν κατά του. Οδηγήθηκε στην φυλακή κι εκεί παρέμεινε 30 μέρες μέχρι την εκτέλεση του, όπου ήπιε το κώνειο όπως πρόσταζε ο νόμος παρά τις πιέσεις των μαθητών του για απόδραση.
Ο Σωκράτης επέλεξε ως νομοταγής πολίτης να υπακούσει στον νόμο, παρόλο που μπορούσε πολύ εύκολα να δραπετεύσει. Πόσο περίεργο μας φαίνεται αυτό σήμερα; Απείρως θα απαντούσα. Ζούμε στη χώρα (γιατί κράτος δεν είμαστε) που φτιάχνει νόμους και ταυτόχρονα «παραθυράκια» για να τους παραβαίνει. Κανείς δεν δέχεται να υποστεί τις συνέπειες των πράξεών του, όπως αυτές προβλέπονται από τον νόμο. Αντιθέτως, όταν απειλούνται τα συμφέροντά μας αναζητούμε τον «γνωστό» που έχουμε κάπου, ώστε να μας βγάλει από τη δυσμενή θέση. Ο Σωκράτης, όμως, αν και θύμα σκευωρίας επέλεξε τον δύσκολο και ανορθόδοξο κατά τα σημερινά ήθη δρόμο. Και το 399 π.Χ. κοιμήθηκε αιώνια. Κι εμείς κοιμόμαστε, δεν μπορώ να πω! Κοιμόμαστε ήσυχοι, επειδή δεν έχουμε συνείδηση ότι ο νόμος είναι πάνω από όλα. Δεν μας συμφέρει να κατανοήσουμε ότι ως πολίτες είμαστε στην υπηρεσία του νόμου και γι’ αυτόν τον λόγο έχουμε θέσει τους νόμους στη δική μας υπηρεσία και τους υπακούμε επιλεκτικά κατά το δοκούν. Άραγε σήμερα πόσοι θα έπιναν το κώνειο;
