ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ

Η προβληματική του χρόνου

η-προβληματική-του-χρόνου-580835

Του Νίκου Ε. Σακαλάκη, Μαθηματικού

Ο σύγχρονες κοινωνίες, όπως και οι παλαιότερες, έντονα προβληματίζονται μπροστά στην πραγματικότητα του χρόνου. Από τη μια πλευρά οι κοινωνίες της «αφθονίας», της «κατανάλωσης» και του «θεάματος», και από την άλλη πλευρά η ροή του χρόνου, που δεν βεβαιώνει ατιμωρητί την ύπαρξή του. Για το χρόνο ο άνθρωπος έχει μία έντονη βιωματική αίσθηση, ασύλληπτη και απροσπέλαστη, διότι εμπλέκεται η αλήθεια της ζωής και ο θάνατος.

Επίσης ο χρόνος και τα συνθετικά του στοιχεία –παρελθόν, παρόν, μέλλον– προβλημάτισαν όχι μόνο την επιστήμη, τη φιλοσοφία και τη μεταφυσική, αλλά εξακολουθούν να θέτουν υπαρξιακά ερωτήματα και σε άλλους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας.

Σήμερα, ο χωροχρόνος έχει εκτιμηθεί και επιστημονικά ως φυσικός πόρος, που δεν μεταβάλλεται, δεν καταστρέφεται, δεν πουλιέται και ούτε παραχωρείται.

Χριστιανικά, σε εσχατολογική προοπτική, ο χρόνος είναι δώρο του Θεού με σωτηριολογική – λειτουργική σημασία.

Συλλογικά η ανθρωπότητα, μπροστά στο χρόνο, μοιάζει σα να προσπαθεί να τετραγωνίσει τον κύκλο και που ανακαλύπτει πως κάθε της λύση δεν έχει παρά μια εφήμερη σημασία. Ευτυχώς, που ο φιλάνθρωπος Τριαδικός Θεός, δημιούργησε τον άνθρωπο με αντίληψη περί μέλλοντος, ως αντίληψη μιας δύναμης ικανής να δημιουργήσει.

Τι να πρωτογράψει κανείς για το χρόνο, για το μεγαλύτερο, ίσως, μυστήριο του Σύμπαντος;

Πρόκειται για ζήτημα, που βρίσκεται στον πυρήνα της ανθρώπινης ύπαρξης, διότι εμπεριέχει βασικά υπαρξιακά ερωτήματα. Γι’ αυτό και οι θέσεις της χριστιανικής αποκάλυψης έχουν ιδιαίτερη βαρύτητα και σημασία.

Ερώτημα: Μπορούμε να φανταστούμε το χρόνο χωρίς ύλη;

Όχι βέβαια. Επιστημονικά, με τη βοήθεια της κριτικά επιλεγμένης και ταξινομημένης γνώσης, ο χρόνος νοείται ως ρυθμός μεταβολής της ύλης. Δεν υπάρχει ο «απόλυτος» χρόνος, ως οντότητα μέσα στο Σύμπαν.

Την ίδια επιστημονική θέση εκφράζουν και οι μεγάλοι πατέρες της εκκλησίας, που σπούδασαν την κτίση στα όρια της εποχής τους (Μ. Βασίλειος, Γρηγόριος Θεολόγος και άλλοι).

Ο Αγ. Μάξιμος ο Ομολογητής παρατηρεί: «Ο χρόνος είναι περιγραφομένη κίνησις, που αριθμείται από τη δημιουργία του κόσμου. Αν δεν υπήρχε ο κόσμος, δεν θα υπήρχε και ο χρόνος». Στη νέα εικόνα του Σύμπαντος, όπως αυτή προβλήθηκε από τον Αϊστάιν (θεωρία σχετικότητας), ο χώρος και ο χρόνος αποτελούν ενιαίο πλαίσιο (χωροχρόνος), όπου τα διάφορα γεγονότα βρίσκονται σε αλληλεπίδραση μαζί του.

Εύστοχα ο Γ. Γραμματικάκης υπογραμμίζει: «Ο χωροχρόνος δεν είναι απλώς η σκηνή που παίζεται το κοσμικό δράμα. Είναι και ο υποβολέας του».

Ίσως, ο χαρακτηρισμός «κοσμικό δράμα» να μην αποδίδει ορθά την αντικειμενική αξία του σύμπαντος κόσμου.

Ο Αλβέρτος Αϊνστάιν πιο φιλοσοφικά, προσεγγίζοντας τη χριστιανική αντίληψη, τονίζει: «Υπάρχουν δύο τρόποι να ζήσει κανείς τη ζωή του. Ο ένας είναι σα να μην υπάρχουν θαύματα. Ο άλλος είναι σαν όλα γύρω μας να είναι ένα θαύμα».

Ανεξάρτητα από εθνικότητα και θρησκεία, οι διάφορες επιστημονικές θεωρίες συγκλίνουν στην τοποθέτηση, ότι πάνω στο Σύμπαν διακρίνουμε τα δακτυλικά αποτυπώματα του Θεού. Σε αντίθεση με το «γίγνεσθαι» του Ηράκλειτου και το «είναι» του Παρμενίδη, η Βίβλος στο βιβλίο της Γενέσεως δίνει τις μοναδικά αληθινές και επιστημονικά παραδεκτές ερμηνείες περί της δημιουργίας και υπάρξεως του κόσμου. Ο Θεός της Βίβλου (Τριαδικός Θεός), όντας έξω από χώρο και χρόνο, δεν υπόκειται στο Νόμο της Αιτιότητας, δηλαδή του νόμου όπου η εφαρμογή προϋποθέτει την περιοχή του χρόνου. Ο χρόνος ως δημιούργημα, δεν εξουσιάζει τον δημιουργό.

Σε πολλά χωρία της Αγίας Γραφής ευρύτατα «παραβιάζονται» οι κανόνες της ανθρώπινης λογικής – γραμματικής, για να γίνει φανερή η αΐδια ύπαρξη του Θεού.

Για παράδειγμα (Ιωάν. 8,58) η φράση του Χριστού: «Πριν γίνει ο Αβραάμ, Εγώ είμαι». Στη φράση αντικαθίσταται ο παρατατικός με ενεστώτα!

Ο νομπελίστας της Φυσικής StevenWeinberg, στο βιβλίο του «Όνειρα για μια τελική θεωρία» σημειώνει, αν και ο ίδιος είναι μάλλον αγνωστικιστής και όχι Χριστιανός: «αν υπάρχει Θεός, δεν έχει νόημα να πιστεύουμε ότι θα είναι μια σκέτη δύναμη η ενέργεια ή αυτό το Σύμπαν. Μάλλον θα πρέπει να είναι ένας δημιουργός, ένας νομοθέτης που θέσπισε όχι μόνο τους φυσικούς νόμους, αλλά και το μέτρο του καλού και του κακού, μια προσωπικότητα που ενδιαφέρεται για τις πράξεις μας και που σίγουρα αξίζει τη λατρεία μας».

Η ανθρώπινη αντίληψη προσπαθεί να μεταβολίσει το χρόνο μόνο με την επιστήμη. Επηρεασμένοι, πολλοί άνθρωποι, από τις επιστημονικές προσεγγίσεις των βιορυθμών, επιδιώκουν την επιβράδυνση του γήρατος και την παράταση της νεότητας.

Η σχεσιοδυναμική ανθρώπου και χρόνου δεν εξαρτάται καθοριστικά από την επιστήμη.

Μόνη η επιστήμη δεν εξασφαλίζει ηρεμία συνειδήσεως και γαλήνη λογισμών.

Ενεργοποιώντας ο άνθρωπος το λειτουργικό χρόνο (ακολουθίες -εορτές) και τα Μυστήρια της Ορθόδοξης Εκκλησίας, εντάσσεται στην θεραπευτική ασκητική εμπειρία της, με φυσική συνέπεια τον αγιασμό και μεταμόρφωση της υπάρξεώς του. Ενώνεται με την άκτιστη ενέργεια του αληθινού Τριαδικού Θεού.

Αποτέλεσμα, ο χρόνος του κόσμου να μετατρέπεται σε χρόνο της Εκκλησίας. Τότε, σύμφωνα με την Αποκάλυψη, «χρόνος ουκέτι έσται» (Αποκ. 10,6).

Εγγραφείτε στο Newsletter του Ταχυδρόμου