Γράφει η Μελίνα Κοτσώνη, Απόφοιτη Σχολής Κοινωνικών Επιστημών
Σε μία περίοδο που ολόκληρη η Ευρώπη κλονίζεται σε επίπεδο οικονομικό η ανεργία των νέων κοστίζει στην αγορά εργασίας 153 δισ. ευρώ, με τη νεανική ανεργία να έχει αυξηθεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο κατά 5%, ενώ στην Ελλάδα αγγίζει σχεδόν το 60%. Την ίδια στιγμή, η πολιτική αστάθεια, η βαριά φορολογία με την παράλληλη ύπαρξη μεγάλης φοροδιαφυγής, η παιδεία που πάσχει και το σύστημα υγείας που «νοσεί» κάνουν πιο έντονη από ποτέ την παρουσία τους. Η περιρρέουσα αυτή ατμόσφαιρα δημιουργεί συνθήκες που μόνο ευνοϊκές δεν μπορούν να χαρακτηριστούν για τους νέους ανθρώπους που έχουν όνειρα και φιλοδοξίες για ένα καλύτερο μέλλον. Αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης είναι η δημιουργία ενός ολοένα και αυξανόμενου κύματος φυγής νέων στο εξωτερικό, γνωστό και ως «brain drain». Αυτή η διαδικασία εξόδου Ελλήνων για αναζήτηση εργασίας στο εξωτερικό είναι η τρίτη μαζική μετανάστευση που γνωρίζει η χώρα.
Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία της έρευνας που πραγματοποίησε η Τράπεζα της Ελλάδας το 2013, παρατηρείται τριπλασιασμός του μέσου όρου από το 2008 με τους μετανάστες να ξεπερνούν τους 100.000, ενώ το φαινόμενο συνεχίζεται με την ίδια ένταση το 2014 και οξύνεται ακόμη περισσότερο το πρώτο εξάμηνο του 2015 με τον αριθμό των μονίμως εξερχόμενων Ελλήνων να ξεπερνά τις 427.000. Η Ελλάδα φαίνεται να κατέχει την τέταρτη θέση στην Ε.Ε. στη μαζικότητα της μεταναστευτικής εκροής με το ποσοστό στους νέους ηλικίας 25-39 ετών να ξεπερνά το 50% στο σύνολο των εξερχομένων.
Τα χαρακτηριστικά της μετανάστευσης που διανύουμε φαίνεται να διαφέρουν από τις προηγούμενες δύο. Πιο συγκεκριμένα, ο χαρακτήρας της μετανάστευσης από την Ελλάδα έχει αλλάξει μέσα στο χρόνο με τη μετανάστευση ανειδίκευτων εργατών να έχει δώσει τη θέση της σ’ αυτή των πτυχιούχων. Ταυτόχρονα, διαπιστώνεται μια αναντιστοιχία προσφοράς και ζήτησης εργασίας πτυχιούχων στην ελληνική αγορά, η οποία προκύπτει από την περιορισμένη ζήτηση της ελληνικής οικονομίας για πτυχιούχους, γεγονός που αναγάγει το πρόβλημα σε διαρθρωτικό.
Όσον αφορά την ηλικιακή ομάδα που εξήλθε μόνιμα από τη χώρα µε κατεύθυνση πιο ανεπτυγμένες χώρες, αναζητώντας εργασία µε καλύτερη αμοιβή και καλύτερες προοπτικές κοινωνικής και οικονομικής προόδου αυτή εστιάζεται σε νέους μεταξύ 25 έως 39 ετών. Επίσης, το 80% των μεταναστών κατευθύνεται σε ευρωπαϊκούς προορισμούς, με το 50% να φαίνεται να προτιμάει τη Γερμανία, το Ηνωμένο Βασίλειο και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.
Επιπλέον, σύμφωνα με έρευνα τα δίκτυα των μεταναστών αποτελούνται κυρίως από φίλους (46%) και δευτερευόντως από συγγενείς (35%), ενώ η κύρια βοήθεια που παρέχουν στο μετανάστη είναι η εξεύρεση στέγης και λιγότερο συχνά εξεύρεση δουλειάς. Ενδιαφέρον προκαλεί επίσης, το γεγονός πως το μεγαλύτερο μέρος των μεταναστών ούτε στέλνει ούτε δέχεται χρήματα (68%).
Αναμενόμενα οι λόγοι της μετανάστευσης κατά τη περίοδο της κρίσης σχετίζονται κυρίως με οικονομικές αιτίες. Κατ’ αρχήν, παραπάνω από τους μισούς μετανάστες που έφυγαν από το 2010 και μετά ήταν άνεργοι πριν μεταναστεύσουν, γεγονός που οφείλεται, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, στο ότι η ελληνική αγορά εργασίας δε δημιουργεί ζήτηση για ανθρώπινο κεφάλαιο υψηλού εκπαιδευτικού επιπέδου. Κάτι τέτοιο όμως λειτουργεί αλυσιδωτά έχοντας ως συνέπεια να μην αποδίδουν οι επενδύσεις που γίνονται στην εκπαίδευση υψηλής ειδίκευσης εργαζομένων, αφού όταν τελειώσει η εκπαίδευσή τους αυτοί αποχωρούν και συνεισφέρουν στην παραγωγικότητα άλλων οικονομιών. Επίσης, η μείωση των δαπανών για εκπαίδευση, αποδυναμώνει την ποιότητα του εκπαιδευτικού συστήματος, στρέφοντας τους συμμετέχοντες σε αυτό σε αναζήτηση επιλογών στο εξωτερικό. Άλλες αιτίες είναι το μικρό μέγεθος των επιχειρήσεων, η έλλειψη καινοτομίας, η χαμηλή προστιθέμενη αξία και η ανύπαρκτη σχεδόν εξωστρέφεια.
Οι συνέπειες από αυτή την έξοδο των νέων αποτυπώνονται σε διάφορους τομείς της ελληνικής πραγματικότητας και κάθε άλλο παρά θετικές είναι. Πρώτα απ’ όλα έχει επίπτωση στη γεννητικότητα, που ήδη γνωρίζει αρνητικούς ρυθμούς, αλλά και στα ασφαλιστικά ταμεία, αφού ως επί το πλείστον αυτοί που μεταναστεύουν είναι άγαμοι άνδρες και γυναίκες. Κατά δεύτερον, η ελληνική οικονομία στερείται το πιο ικανό και φιλόδοξο κομμάτι του εργατικού της δυναμικού, το οποίο συνεισφέρει στην παραγωγή μιας ξένης χώρας. Αυτό παράλληλα, έχει ως συνέπεια να χάνονται σημαντικά χρηματικά ποσά από τα ταμεία του κράτους, που σε διαφορετική περίπτωση θα καταβάλλονταν ως φόροι. Τρίτον, οι μετανάστες συνήθως απασχολούνται σε θέσεις εργασίας κατώτερες των προσόντων τους και αµείβονται λιγότερο. Η σπατάλη συνεπώς ανθρώπινου κεφαλαίου (brain waste) και η απώλεια εισοδήματος συνιστούν ένα επιπλέον κόστος για τη χώρα εξόδου. Τέταρτον, η χώρα ζημιώνεται επίσης, και από το γεγονός πως ουσιαστικά δεν κάνει «απόσβεση» του κεφαλαίου που δαπάνησε για τη μόρφωση και εξειδίκευση των νέων της μέσω της δημόσιας εκπαίδευσης.
Για όλους τους παραπάνω λόγους η άμεση αντίδραση από πλευράς πολιτείας κρίνεται αναγκαία, αφού η φυγή επιστημόνων οδηγεί τη χώρα σε ένα φαύλο κύκλο περιορισμένης ανάπτυξης. Προκειμένου λοιπόν, να περιοριστεί το φαινόμενο αυτό της «διαρροής εγκεφάλων» θα πρέπει κατ’ αρχήν, να υπάρξει στροφή σε παραγωγικότερους τομείς και διασύνδεση της εκπαίδευσης με την παραγωγή μέσω του θεσμού της μαθητείας και της πρακτικής άσκησης. Επίσης, πρέπει να υπάρξουν δράσεις στήριξης της νέας επιχειρηματικότητας (start ups), αλλά και γενικότερα στροφή στη δημιουργία περιβάλλοντος φιλικού προς το «επιχειρείν» με περιορισμό της γραφειοκρατίας και εξορθολογισμό της φορολογίας. Ακόμη, θα πρέπει να δοθεί έμφαση στην αξία και τη διασφάλιση της αριστείας, της διαφάνειας και της αξιοκρατίας.
Τέλος, καλό θα ήταν να διευκολυνθεί η συνεργασία των μεταναστών με την Ελλάδα, ώστε αυτοί να λειτουργήσουν ως «αγωγοί» που θα μεταφέρουν τις ιδέες, τις γνώσεις και την τεχνογνωσία τους, μέσα από ουσιαστικές συνεργασίες με πανεπιστήμια, με ερευνητικά κέντρα αλλά και με ιδιωτικές επιχειρήσεις.
