Γράφει ο Αντρέας Φ. Βασιλείου, Επίτιμος Σχολικός Σύμβουλος, Ειδικός Παιδαγωγός, Πολιτικός Επιστήμονας
Δεν ξέρουμε ποιά έκταση πήρε αν και η επισήμανση περιπτώσεων κι από τη σοβαρή μερίδα του Τύπου είναι ανησυχαστική ή θα πάρει στο μέλλον η χρήση των ναρκωτικών από τους μαθητές και στη χώρα μας. Οπωσδήποτε, ένα άκρως σοβαρό θέμα είναι «επί θύραις», θα με τουλάχιστον πώς θα το προλάβουμε αν όχι και πώς θα το αντιμετωπίσουμε.
Από τη μελέτη των περιπτώσεων που παρακολουθήθηκαν μέχρι τώρα, βγήκε ένα αδιαφιλονίκητο συμπέρασμα. Τίποτε δεν εξωθεί περισσότερο στη χρήση των ναρκωτικών και τίποτε δεν απωθεί περισσότερο από τη χρήση ναρκωτικών, από το ομαδικό πνεύμα. Το πνεύμα της παρέας. Είναι ένα είδος φόρου υποτελείας ή υποταγής που πληρώνει το άτομο προκειμένου να γίνει αποδεκτό στην ομάδα.
Τα περισσότερα παιδιά στη χρήση των ναρκωτικών από άλλα παιδιά και δεν αρνήθηκαν να κάνουν χρήση γιατί φοβήθηκαν ότι δεν θα γινόντουσαν αποδεκτά αν διέφεραν από την ομάδα. «Δεν ξέρω αν δεν γινόμουν δεκτή στην παρέα μου αν δεν έκανε χρήση ναρκωτικών. Η εντύπωσή μου είναι ότι δεν θα γινόμουν. Ήθελα να είμαι σαν και αυτούς» (Σήρα, 14 ετών). Το ίδιο μοτίβο επαναλαμβάνεται και από άλλα παιδιά. Προκειμένου να μην απομονωθούν.
Άλλος σοβαρός που ξεχωρίζει είναι η συναισθηματική αποξένωση από τους γονείς και από το οικογενειακό περιβάλλον. «Η αδελφή μου έλεγε ότι είμαι βλάκας. Ο πατέρας μου, αφού το έμαθε, άρχισε να συζητά μαζί μου. Καθόταν και μιλούσε γύρω στα 45’ και εγώ άκουγα. Στο τέλος του έλεγα, «Εν τάξει, δεν ξανακάνω χρήση». Μερικές φορές μου ερχόταν να κλάψω. Ωστόσο δεν είχα τη δύναμη να σταματήσω.» (Μπιλ 16 χρόνων)
Λόγος σοβαρός, ακόμα και το ανυποψίαστο των γονέων. Αυτό που λέμε «όλα τα έχει δεν του λείπει τίποτε». Πατέρας: «Δεν του αρνηθήκαμε ποτέ τίποτε. Ίσως να ήμασταν πολύ μαλακοί. Αλλά είχαμε πάντα την εντύπωση ότι μας εκτιμούσε (Προσέξτε τη λέξη «εκτιμούσε» και όχι «αγαπούσε»). Δεν πίνουμε. Δεν τρέχουμε εδώ και εκεί. Ζούμε μια αξιοπρεπή, συντηρητική ζωή». Μητέρα (μ’ ένα ακριβό ντύσιμο και με χτένισμα λες και βγήκε μόλις από το κομμωτήριο): «Το σπίτι μας είναι σπίτι με θρησκευτικές αρχές. Hταν πάντα ένα καλό παιδί. Ποτέ δεν μας δημιούργησε πρόβλημα. Δεν μου φαίνεται ότι θα μπορώ να είμαι πια η ίδια. Πάντα το είχα απορία: κάνει χρήση ή δεν κάνει; Αν ξαναρχίσει, θα είναι θάνατος για μένα. Δεν θα μπορέσω να το αντέξω» (Λες και το πρόβλημα ήταν αν θα το άντεχε η ίδια εκτός κι αν το αγόρι – καθόλου απίθανο – να έχει εξωθηθεί στη χρήση ναρκωτικών για να φέρει τη μητέρα του σε δύσκολη θέση μ’ ένα είδος εκδίκησης. (Τζέφρυ, 19 ετών).
«Εκείνο που είναι εξουθενωτικό για τον έφηβο, παρατηρούν οι κοινωνιολόγοι Ουϊλιαμ Σιμον και Τζον Κάγκτον είναι η καταφυγή στα ναρκωτικά, είτε εξαιτίας πλήξης, προσθέτει αβάσταχτο στο ήδη βαρύ φορτίο μιας οδυνηρής προσαρμογής που πρέπει ο κάθε έφηβος να δοκιμάσει τη φυσική δηλαδή και συναισθηματική διαφορά ποίηση της ήβης, τη δαιδαλώδη αναζήτηση για αυτογνωσία».
Η εξάπλωση της ηρωίνης ανάμεσα στους εφήβους, προεφήβους, ακόμα και σε 12 χρόνια παιδιά, βρίσκει έδαφος για τρεις λόγους.
1) Πρώτα γίνεται από τους «κράχτες» μια συστηματική προσπάθεια συναισθηματικής και βιολογικής παγίδευσης των νέων εξαιτίας του μεγάλου κέρδους που αφήνει η διάθεσή της.
2) Οι ίδιοι οι νέοι προσπαθούν να παρασύρουν και άλλους για να μη μένουν μόνοι. (Θα διακινδύνευε κανείς τη στάση τους να την ονομάσει σύμπλεγμα της κολοβής αλεπούς, σε σχέση με τον ανάλογο μύθο του Αισώπου).
3) Πολλοί ναρκομανείς νέοι με το να βρίσκουν νέους πελάτες, εξασφαλίζουν το δικό τους επιούσιο, την δική τους δόση, από τη συναλλαγή.
Η ομάδα λοιπόν είναι εκείνη που ζητά το φόρο υποτελείας προκειμένου να μην αφήνει μόνο του το άτομο που τρέμει την απομόνωση (ιδιαίτερα αν την έχει ζήσει και στο οικογενειακό σου περιβάλλον).
Τρόποι αντιμετώπισης. Φυσικά όχι η νουθεσία. Ούτε η συστηματική πληροφόρηση μετά την έναρξη του κακού, αποδίδει καρπούς. Σε πολλά σχολεία π.χ. δοκιμάζουν την από μικροφώνου ανάγνωση άρθρων κατά των ναρκωτικών, ή δείχνουν ταινίες αντι-ναρκωτικού περιεχομένου.
Κι ωστόσο δεν φέρνουν ή φέρνουν το αντίθετο αποτέλεσμα. «Όταν έκανα χρήση μου άρεσε να διαβάζω στις εφημερίδες και για άλλες τέτοιες περιπτώσεις τροφοδοτούσα έτσι την αρρώστια μου».
Περίπτωση που ανοίγεται στο 20 λόγο. Οταν βλέπεις ότι δεν είσαι μόνος νιώθεις ανακούφιση και έχεις κουράγιο να συνεχίσεις.
Η πληροφόρηση ωστόσο αν δεν αποδίδει μετά, αποδίδει πολύ καλά πριν από την έναρξη «η ηρωίνη έχει όλα τα πλεονεκτήματα ενός θανάτου (σαν τέτοια τα βλέπει αυτός που αυτοκτονεί) χωρίς τη δική του μονιμότητα. Στην αρχή υπάρχει μια ένταση, ένας σπασμός ευφορίας 60’’ πάνω κατά. Και ύστερα έρχεται η «νάρκωση» που μπορεί να κρατήσει και μερικές ώρες. Ένα αποτράβηγμα με νύστα και χωρίς διάθεση για τροφή, συντροφικότητα, έρωτα και γενικά ζωή. Όταν τελειώσει η «νάρκωση» αρχίζει μια εξωφρενική πίεση, νέα δόση, για μια «φυγή». Και όπως αυτός που κάνει χρήση της ηρωίνης αποκτά αντοχή απέναντι της, θα πρέπει να μεγαλώσει τη δόση προκειμένου να φτάσει στο σημείο «νάρκωσης». Και δεν είναι μόνο η συνήθεια του αυτή μπορεί να του στοιχίσει και 100 δολάρια την ημέρα, αλλά κινδυνεύει και η ζωή του. Με λιγότερη ποσότητα από το κανονικό δεν αποκτά ευφορία, με περισσότερη φτάνει σε κώμα και στο θάνατο.
Η υπερβολική δόση καταπιέζει τον έλεγχο του εγκεφάλου σε σχέση με την αναπνοή, κατεβάζει τη εφίδρωση στο σημείο που απλώς το σώμα παίρνει το οξυγόνο που χρειάζεται. «Όλοι παίρναμε ναρκωτικά γιατί είμαστε βαριεστημένοι. Οι γονείς μου ποτέ τους δεν μου μίλησαν γι’αυτά πριν μπλέξω». « Το χειρότερο απ’ όλα είναι η απελπισία. Φοβάσαι να σηκωθείς το πρωί. Δεν ξέρεις τι θα βρεις. Η πραγματική ανάγκη είναι από που να αντλήσεις βοήθεια, σε ποιον να μιλήσεις σε ποιον να στραφείς».
Κι όλα αρχίζουν από ένα λουλούδι
Ενα λουλούδι που φυτρώνει κάπου παντοτινά ή απόμακρα. Υστερα σαν μια ύλη μορφίνης αρχίζει το γύρο του κόσμου – ασφαλώς όχι με πέντε δεκάρες όπως το ήθελε παλιά ιστορία. Στο ξεκίνημα του ένα κιλό στοιχίζει 350 δολάρια. Μετά το ραφινάρισμα που του γίνεται στη νότια Γαλλία, με την προσθήκη ενός μόνο μηδενικού φτάνει στα 3500 δολάρια. Καθώς ξεμπαρκάρει κάθε μυστικό τρόπο – στη Νέα Υόρκη, η αξία του φτάνει στις 18.000 δολάρια, πριν από τη διάλυσή του.
Την ώρα που φτάνει στο λαθραίο μικροπωλητή του δρόμου, μια ουγγιά που μόνο 25% είναι ηρωίνη το υπόλοιπο είναι συνήθως γάλα, ζάχαρη ή κοκαΐνη κοστίζει 500 δολάρια. Ο πωλητής την κόβει σε κομματάκια που περιέχουν μόνο 5% ηρωίνη και τα πουλά 5 δολάρια το καθένα. Έτσι η τιμή του κιλού που αρχικά, πριν απ’ το ταξίδι του, ξεκίνησε 350 δολάρια φτάνει στον προορισμό του στα 225000 δολάρια. Κι αυτός δεν είναι ο τελικός προορισμός. Υπάρχει και κάποιος ακόμα δόλος στη μέση. Ο μικροπωλητής, για να εξασφαλίσει και τη δική του δόση, ξανακόβει αυτά τα κομματάκια σε μικρότερα που τα πουλά 2-3 δολάρια το καθένα. Το χειρότερο απ’ όλα είναι ότι αυτός που τα αγοράζει επειδή δεν ξέρει, πόσο δυνατή σε περιεχόμενο είναι η δόση, μπορεί να πέσει έξω και να πάρει παραπάνω με αποτέλεσμα το κώμα ή το θάνατο.
Τις πληροφορίες αυτές καλά είναι να τις ξέρει ο νέος. Ωστόσο, εξαρτάται και από τον τρόπο που θα του δοθούν. Αν γίνουν με το σύστημα του μικροφώνου και με ύφος ηθικοπλαστικού λογυδρίου, φυσικό θα είναι όχι μόνο να είναι αφελές αλλά και επιζήμιες. Είδαμε για ποιο λόγο τίποτε δεν εξωθεί περισσότερο, στη χρήση ναρκωτικών, από το πνεύμα της ομάδας. Μένει να δούμε πως αυτό το ίδιο πνεύμα που εξωθεί το άτομο στη χρήση, από την άλλη πλευρά, το απωθεί απ’ αυτή.
Έχει αποδεχθεί ότι καλύτερος τρόπος αντιμετώπισης της αρρώστιας δεν είναι άλλος από το να χρησιμοποιηθεί μια ομάδα από άτομα που έχουν αποθεραπευθεί. Η επιτυχία που παρουσίασε η προσπάθεια κατ’ αρχήν στο Σίνανον της Καλιφόρνιας με τους αλκοολικούς, αποδείχτηκε και σ’ αυτή την περίπτωση αναντικατάστατη.
Μέσα σ’ ένα κλίμα ομαδικής ψυχοθεραπείας, ρίχνεται φως στα αίτια που ώθησαν το άτομο στη χρήση ναρκωτικών. Και όπως μέχρι στιγμής τουλάχιστο, φάνηκε ότι βασική ανάγκη αποδοχής από την ομάδα, μια και τώρα η ανάγκη αυτή ικανοποιείται με θετικό τρόπο, το άτομο αποδέχεται να αλλάξει ζωή.
Ο χιπισμός που αποδέχτηκε άλλωστε μια φυγή από την πραγματικότητα και ο τεντιμποϊσμός ένα φαινόμενο ομαδικής παρεκτροπής, με τάσεις σαδισμού, ξεκινούν από την ίδια άρνηση της πραγματικότητας. Περιττό να πούμε ποια είναι η σωστή θεώρηση της ζωής. Είναι κάτι που φάνηκε μέχρι τώρα τόσες φορές, από μόνο του.
Εκείνο που προέχει δεν είναι πώς εμείς βλέπουμε μια κατάσταση αλλά πώς τη βλέπουν τα παιδιά. Η θετική και αρνητική όψη της κοινωνίας, όπως τη βλέπει ο Φρόμμ, βρίσκει την έκφραση της στη φράση του Ανρύ Μαρλώ που μ’ ένα απλό σχήμα λόγου δηλώνει αντιφατικά πως «η ζωή δεν αξίζει τίποτε και τίποτε δεν αξίζει σαν τη ζωή». Εξαρτάται σε ποιο σκέλος θεώρησης βρίσκεται κανείς. Η μετάβαση από το πρώτο στο δεύτερο είναι θέμα αλλαγής ερμηνείας, θέμα φαινομενολογικής αντίληψης. Και εκεί βρίσκεται η δυσκολία. Αλλιώς να το πεις ότι η ζωή είναι το μέγιστο αγαθό και η μέγιστη ζημιά που κάνουν τα ναρκωτικά είναι να λιγοστεύουν τη δυνατότητα συνειδητής βίωσης της σ’ ένα άτομο που τη βλέπει σαν το μέγιστο κακό είναι το λιγότερο, έλλειψη αίσθησης επικοινωνίας. Το να προσπαθήσεις με όλες τις δυνατότητες μιας ψυχολογικής τακτικής, όπως είδαμε και προηγουμένως, να κάνεις τον άλλο να τη δει σα μέγιστο αγαθό, οπωσδήποτε είναι και πρέπει να είναι το μέγιστο παιδαγωγικό μέλημα.
Αναγνώριση συμπτωμάτων
Μα και η πρόληψη είναι ευκολότερη από τη θεραπεία, μια έγκαιρη αναγνώριση των συμπτωμάτων, θα βοηθούσε στην ευκολότερη αντιμετώπιση της κάθε περίπτωσης. Αν και τα συμπτώματα δεν είναι ακριβώς τα ίδια από άτομο σε άτομο και ούτε μοναδικά στην κάθε περίπτωση, μπορεί να λάβει κανείς υπ’ όψη του ορισμένες ενδείξεις, να φτάσει στη διαπίστωση.
Τέτοιες ενδείξεις είναι το χάσιμο του ενδιαφέροντος, για το σχολείο, τα σπορ, τις κοινωνικές εκδηλώσεις, παρατηρείται μια γενική διάθεση φυγοπονίας και ατιμελησίας. Ακόμα, ένα ασυνήθιστο κλείσιμο στον εαυτό του και μία συχνή τάση να μιλά και να διαβάζει σχετικά με τα ναρκωτικά. Ενα δεν έχει όρεξη για φαγητό, η δίψα του είναι μεγάλη. Υποφέρει από δυσκοιλιότητα. Όταν βρίσκεται σε «νάρκωση» περιφέρεται νυσταλέα και δεν έχει αίσθηση του πόνου. Οι κόρες των ματιών του συστέλλονται.
Μετά τη ανάπτυξη της αντοχής στα ναρκωτικά, το άτομο μπορεί να εργάζεται και να συνδιαλέγεται με φυσικό ρυθμό. Ωστόσο το χάσιμο της όρεξης και η δυσκοιλιότητα θα συνεχιστούν. Μπορεί να φαίνεται τόσο χλωμός σα να υποσιτίζεται.
Αλλη ένδειξη ακόμα πιο χειροπιαστή είναι τα σημάδια από τις ενέσεις – μαύρα – και μπλε σημάδια να είναι από τα τατουάζ, πετσούλες ή μακριές χαραξιές (σημάδια πληγής) πλάι στις φλέβες, ιδιαίτερα στους πήχες και στους ταρσούς και μικρές κηλίδες αίματος στα ρούχα. Ακόμα υπάρχει μια τάση να έχει πάντα τα μανίκια του κατεβασμένα.
Ιδιαίτερα, όσοι κάνουν χρήση ηρωίνης είναι εξαιρετικά προφυλακτικός. Ωστόσο τα συμπτώματα της ηρωίνης είναι περισσότερα ενδεικτικά. Ιδιαίτερα, στην ενδιάμεση φάση, τη φάση της διακοπής υπάρχει μια αδιάκοπη ακινησία, νευρικότητα, υπερβολικό χασμουρητό, ιδροκόπημα, ξαφνικοί σπασμοί, εμετοί και διάρροια. Οι κόρες των ματιών είναι μεγαλωμένες σ’ όλη την περίοδο των 2-3 ημερών.
Σ’ όλες τις περιπτώσεις, κατά κανόνα, το άτομο θα είναι σε απελπιστική ανάγκη από χρήματα. Γι’ αυτό μια ακόμα ένδειξη θα αποτελεί η εξαφάνιση από το σπίτι μικροαντικειμένων που μπορούν να πουληθούν.
Φυσικά μετά τη διαπίστωση θα χρειαστεί η βοήθεια των ειδικών. Αν το παιδί την αρνηθεί θα χρειαστεί η προσφυγή στις κοινωνικές ή άλλες ανάλογες υπηρεσίες και αν δεν υπάρχουν τέτοιες, σαν ύστατη λύση στην αστυνομία μια και η ανάγκη για την εξεύρεση χρημάτων αργά ή γρήγορα θα το φέρει και εκεί.
Οπωσδήποτε, χρειάζεται μια ψυχραιμία, σου γίνεται αντιμετώπιση. Άλλωστε το φταίξιμο δεν ξεκινά πάντοτε από τον φταίχτη.
