Του Παύλου Μαβίδη
Οι Τούρκοι εθνικιστές, που καλούνταν Νεότουρκοι πήραν τον έλεγχο της εξουσίας το 1908, βλέποντας την Τουρκική αυτοκρατορία να διαλύεται. Τον Ιανουάριο του 1913, μετά την ήττα της τουρκικής αυτοκρατορίας στους βαλκανικούς πολέμους το 1912 – 1913 η επιτροπή της ένωσης και της προόδου μια ομάδα ακραίων εθνικιστών Νεότουρκων πήρε τον έλεγχο της κυβέρνησης. Η επιθυμία της ήταν να πετύχει τον εκτουρκισμό ή τον εξισλαμισμό της αυτοκρατορίας και να εξαλείψει τις εθνικές κοινότητες όπως των Αρμενίων, Ασσυρίων και των Ελλήνων.
Νωρίς από το 1911 οι Νεότουρκοι απέκλεισαν τους εθνικούς, πολιτιστικούς και πολιτικούς συλλόγους των μειονοτικών ομάδων. Τα ελληνικά σχολεία μπήκαν κάτω από τον έλεγχο της κυβέρνησης και η τουρκική γλώσσα θα ήταν η γλώσσα που θα διδάσκονταν πλέον εκεί. Στον Πόντο, οι Ελληνες δάσκαλοι που προέρχονταν από τη μητροπολιτική Ελλάδα απαγορεύονταν να διδάσκουν στα ελληνικά σχολεία. Μία από τις χειρότερες κυβερνητικές εντολές ήταν η υποχρεωτική στράτευση για όλες τις θρησκευτικές κοινότητες. Οι χριστιανοί στρατεύσιμοι τύχαιναν βάναυσης συμπεριφοράς, που πολλές φορές οδηγούσε σε μεγάλο αριθμό λιποτακτών, πολλοί από τους οποίους κατάφεραν μέσα από τα βουνά να περάσουν στη γειτονική Ρωσία. Με το πρόσχημα των ερευνών για αυτούς τους λιποτάκτες, ομάδες Τούρκων επιδρομέων, εισέβαλλαν στα σπίτια, κλέβοντας, βιάζοντας και σκοτώνοντας τους κατοίκους.
Μετά την έναρξη του α’ παγκοσμίου πολέμου το 1914, η Τουρκία ενώθηκε με τις κεντρικές δυνάμεις που οδηγούνταν από τη Γερμανία και έτσι πολεμούσε τους συμμάχους, περιλαμβανομένης της Ρωσίας. Όταν άρχισε η γενοκτονία των Αρμενίων το 1915, οι διώξεις κατά των Ελλήνων αυξήθηκαν δραματικά. Η κυβέρνηση οργάνωσε μποϋκοτάζ των ελληνικών επιχειρήσεων και ενθάρρυνε τις επιθέσεις των τουρκικών ατάκτων ομάδων και των Τούρκων γειτόνων κατά των Ελλήνων κατοίκων. Με τη δικαιολογία ότι η νότια ακτή της Μαύρης θάλασσας ήτανε ευάλωτη σε ρωσική επίθεση, η κυβέρνηση διέταξε μαζικούς εκτοπισμούς, αναγκάζοντας πολλούς να ταξιδεύουν με τα πόδια στη μέση του χειμώνα, νότια έως τη συριακή έρημο. Δεκάδες χιλιάδες πέθαναν. Η τουρκική αστυνομία και άτακτες συμμορίες και πάλι με το πρόσχημα της καταδίωξης λιποτακτών, απέκτησαν το δικαίωμα να κλέβουν, να βιάζουν και να δολοφονούν.
Μεταξύ 1914 – 1918 περισσότεροι από 100.000 άοπλοι Έλληνες Πόντιοι εκτοπίστηκαν, οι περισσότεροι δε, πέθαναν. Λίγες ποντιακές ομάδες αποκαλούμενοι αντάρτες σχημάτισαν ομάδες αντίστασης στα βουνά για να προστατεύσουν τις οικογένειες και τους εαυτούς τους, αλλά μπορούσαν να κάνουν ελάχιστα για να σταματήσουν αυτές τις μαζικές δολοφονίες.
Το 1916 η Ρωσία κατέλαβε την Τραπεζούντα και επέτρεψε η περιοχή να διοικηθεί από τοπικούς Έλληνες θρησκευτικούς και πολιτικούς ηγέτες. Πολλοί Έλληνες τότε πίστεψαν ότι τα ρωσικά στρατεύματα θα έμεναν, ώστε να επιτρέψουν στον Πόντο να γίνει μια αυτόνομη πολιτεία μέσα στα όρια της ρωσικής αυτοκρατορίας. Όμως μετά τη ρωσική επανάσταση, οι Μπολσεβίκοι έθεσαν τέλος στη ρωσική ανάμειξη και στο ρωσοτουρκικό πόλεμο και έφυγαν από τον Πόντο το 1918. Καθώς ο τουρκικός στρατός ξαναεισέβαλλε στην περιοχή, χιλιάδες Έλληνες ακολούθησαν τα ρωσικά στρατεύματα πέρα από τον Καύκασο.
Το 1919 με τη συνθήκη των Βερσαλλιών, ο Έλληνας πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος ζήτησε τον έλεγχο της πόλης της Σμύρνης, η οποία είχε περισσότερο ελληνικό πληθυσμό ακόμα και από την Αθήνα, καθώς και περισσότερο έδαφος στη Μικρά Ασία.
Ο επίσκοπος Τραπεζούντας Χρύσανθος προέτρεψε τις νικηφόρες συμμαχικές δυνάμεις να δημιουργήσουν έναν αυτόνομο Πόντο ως βρετανικό προτεκτοράτο. Σε απάντηση οι σύμμαχοι πρότειναν την εγγύηση των μειονοτικών δικαιωμάτων κάτω από τουρκική διακυβέρνηση. Αν και οι σύμμαχοι γνώριζαν για τις τουρκικές σφαγές κατά των Ελλήνων αρνήθηκαν να επέμβουν.
Το 1919 οι σύμμαχοι Γαλλία, Μεγάλη Βρετανία, Ιταλία και Η.Π.Α. ενθάρρυναν την Ελλάδα να αποβιβάσει στρατό στη Σμύρνη. Ο τουρκικός άτακτος στρατός κάτω από τη διοίκηση του Μουσταφά Κεμάλ αντεπιτέθηκε. Κατά τη διάρκεια άγριων μαχών οι σύμμαχοι εγκατέλειψαν τον ελληνικό στρατό και ο τουρκικός στρατός νίκησε. Οι δυνάμεις του Κεμάλ συνέχισαν καίγοντας όλη τη Σμύρνη.
Στις 19 Μαΐου οι δυνάμεις του Κεμάλ μπήκαν στη Σαμσούντα για να αρχίσει μια δεύτερη φάση της γενοκτονίας σε όλο το μήκος της Μαύρης θάλασσας. Μεταξύ 1919 – 1922 253.000 Έλληνες Πόντιοι δολοφονήθηκαν. Αρχηγός σε αυτές τις σφαγές ήταν ο Τοπάλ Οσμάν Πασάς ο οποίος με την κυβερνητική υποστήριξη οδήγησε τις παραστρατιωτικές δυνάμεις που κατέστρεψαν τα άοπλα ποντιακά ελληνικά χωριά και κατέσφαξε αθώους άνδρες, γυναίκες και παιδιά.
Με τη συνθήκη της Λωζάννης 1923 η Ελλάδα έχασε όλο το έδαφος που είχε κερδίσει νωρίτερα στη Μικρά Ασία. Αυτό επίσης είχε σαν αποτέλεσμα μια τεράστια ανταλλαγή πληθυσμών βασισμένη στη θρησκεία. Σχεδόν 1.100.000 χριστιανοί Ελληνες που ζούσαν στην Τουρκία μετακινήθηκαν στην Ελλάδα, ενώ 380.000 μουσουλμάνοι που ζούσαν στην Ελλάδα μετακινήθηκαν στην Τουρκία. Από τους σχεδόν 750.000 Ελληνες Ποντίους που ζούσαν στην Τουρκία στην αρχή του α’ παγκόσμιου πολέμου περισσότεροι από 353.000 πέθαναν μέχρι το 1923 και σχεδόν όλοι οι υπόλοιποι ξεριζώθηκαν από τις εστίες τους. Συνολικά 1.000.000 Ελληνες από τα 2.500.000 που ζούσαν στο Οθωμανικό κράτος δολοφονήθηκαν κατά τη διάρκεια της γενοκτονίας. Έτσι έφτασε στο τέλος του ένας από τους μεγαλύτερους και μακροβιότερους πολιτισμούς του μικρασιατικού Πόντου.
Πηγές: Φωτιάδης Κων/νος «Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου από τους Τούρκους».
