Γράφει ο Ιάσονας Αποστολάκης, Δημοτικός σύμβουλος Βόλου με τους Δρόμους Συνεργασίας, Ανατροπής και Αλληλεγγύης
Εχει πολλάκις τονιστεί, ότι η μια κυβέρνηση με κορμό την Αριστερά, οφείλει να επαναπροσδιορίσει την σχέση τόσο του κράτους με την αυτοδιοίκηση, όσο και να ευνοήσει τις συνθήκες εκείνες που θα κάνουν την τελευταία πιο λειτουργική, δημοκρατική και φιλική προς τον πολίτη. Από τις εξαγγελίες έχει γίνει σαφές ότι η διαβούλευση που θα γίνει πάνω στις προτάσεις που θα κατατεθούν θα είναι ουσιαστική, χωρίς αιφνιδιασμούς. Από τον διάλογο που ανοίγει σιγά – σιγά όμως, είναι κοινός τόπος πως οι θεσμικές αλλαγές που πρέπει να γίνουν είναι βαθιές.
Η αυτοδιοίκηση Α’ βαθμού νοσούσε και μάλιστα πολύ και προ Καλλικράτη. Συνεπώς, μόνο με μια συνολική παρέμβαση στους ΟΤΑ και αλλαγές που πρέπει να γίνουν σε όλα τα επίπεδα, μπορούμε να στρώσουμε τον δρόμο για να μιλάμε μετά από λίγα χρόνια για μία άλλη αυτοδιοίκηση, οικονομικά ανεξάρτητη και κοντά στον πολίτη. Για να είμαστε όμως σοβαροί και πιστευτοί, πρέπει να έχουμε σχέδιο και όραμα. Πρέπει να γνωρίζουμε σε ποια χρονική και οικονομική συγκυρία ζούμε. Το πρόβλημα είναι κυρίως δομικό και όχι αποσπασματικό, ώστε να λυθεί με απλές χωροταξικές αλλαγές-«θεραπεία» πληγών του Καλλικράτη, σπασίματα Δήμων και αύξηση των πόρων.
Ποια θα έπρεπε λοιπόν να είναι τα πρώτα δειλά βήματα στον τομέα αυτό; Στην αιχμή είναι το σχέδιο (το που θέλουμε να πάμε) παίρνοντας πάντα υπόψη από πού ξεκινάμε (παρούσα συγκυρία). Ξεκινώντας από το τελευταίο, δυστυχώς πρέπει να παραδεχτούμε ότι σημείο εκκίνησης για το άλμα προς τον ουρανό βρίσκεται πολύ χαμηλά. Οι ΟΤΑ κατά κοινή παραδοχή, λειτουργούν πελατειακά, πολλές φορές με αδιαφάνεια, μακριά από τον έλεγχο των πολιτών. Αρα τι κάνουμε; Πώς προετοιμάζουμε μια γενική αλλαγή του σημερινού τρόπου λειτουργίας της αυτοδιοίκησης μέσα σε ορίζοντα τουλάχιστον 4ετίας που να δικαιώνει το όραμα για κοινωνική δικαιοσύνη και άμεση δημοκρατία με ουσιαστική συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών; Πώς ενεργοποιούμε δυνάμεις που σήμερα δεν είναι ενεργές και ενισχύουμε την οργάνωση τοπικών συμμαχιών;
Μαγικές και εύκολες λύσεις δεν υπάρχουν. Αυτό όμως σε τίποτα δεν εμποδίζει την προώθηση αλλαγών που θα προετοιμάζουν ομαλά μια ευρύτερη και ολοκληρωμένη ανατροπή του σημερινού πλαισίου λειτουργίας των ΟΤΑ. Ποιοι θα έπρεπε να είναι οι άμεσοι και σε προτεραιότητα στόχοι της επόμενης περιόδου; Ενδεικτικά θα μπορούσαμε να αναφέρουμε την συγκράτηση της κατάρρευσης των ΟΤΑ τόσο οικονομικά όσο και ηθικά (απαξίωση των θεσμών της Τ.Α.), τον εξορθολογισμό της χρήσης των διαθέσιμων πόρων τους, το χτύπημα της εκτεταμένης διαφθοράς και των πελατειακών σχέσεων, το σταδιακό άνοιγμα των ΟΤΑ στις τοπικές κοινωνίες πέρα από τις τυπικές σημερινές διοικητικές συναλλαγές, την ενδυνάμωση της τοπικής ανάπτυξης και της αντιμετώπισης της ανθρωπιστικής κρίσης.
Οι παραπάνω στόχοι δεν είναι αυθαίρετοι ούτε ανούσιοι. Βάζοντας τους στο «κάδρο» είμαστε σε θέση να υπάρξουν παρεμβάσεις και λύσεις σε διαπιστωμένα προβλήματα της Αυτοδιοίκησης πρώτου βαθμού. Ενα από αυτά που όλοι συμφωνούν στο μέγεθος του, αλλά μικρή βούληση παρατηρείται στην αντιμετώπιση του, αφορά το κομμάτι του αιρετού μηχανισμού. Εκεί βλέπουμε ένα καθαρά δημαρχοκεντρικό σύστημα διακυβέρνησης, μικρή διάχυση των εξουσιών στο εσωτερικό των ΟΤΑ και μικρή έως ελάχιστη συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας. Δυστυχώς, το ξεπερασμένο μοντέλο των «Βλαχοδημάρχων», ζει και βασιλεύει σε μεγάλο βαθμό.
Η καθιέρωση της ενισχυμένης πλειοψηφίας στο δημοτικό συμβούλιο, για σημαντικές αποφάσεις που αφορούν το ρυθμιστικό ή τον Αναπτυξιακό Σχεδιασμό ενός ΟΤΑ, θα περιόριζαν αυτή την στρέβλωση. Αλλαγές που θα αναβάθμιζαν ουσιαστικά τον ρόλο της Επιτροπής Διαβούλευσης στον Δήμο, όπως η καλύτερη αντιπροσωπευτικότητα ανάλογα με το αντικείμενο, η υποχρεωτική θεσμοθέτηση του ποιοι συμμετέχουν και η υποχρεωτική γνωμοδότηση της για σημαντικά θέματα προκειμένου να ληφθεί οριστική απόφαση, θα ήταν κάτι παραπάνω από ουσιαστικές. Καταλυτική προς την κατεύθυνση μη δημαρχοκεντρικού μοντέλου θα ήταν η αλλαγή του εκλογικού νόμου σε απλή αναλογική. Με δεδομένη την εκλογή δημοτικών συμβούλων με αυτήν την μορφή, αυτό σημαίνει ότι στο Δ.Σ. θα πρέπει να υπάρχουν συνεργασίες και ευρύτερες συναινέσεις για τα θέματα της πόλης.
Για τις πελατειακές σχέσεις έχουν ειπωθεί τόσα πολλά που είναι πλέον κλισέ. Αδιαμφισβήτητα, είναι ότι τόσο έντονες που περιορίζουν το όραμα και τους στόχους της κάθε δημοτικής αρχής. Νομοθετικές ρυθμίσεις ( πάντα βέβαια ως αποτέλεσμα διαβούλευσης) στην κατεύθυνση περιορισμού του ρόλου των πολιτικών προσώπων σε ενέργειες εξυπηρέτησης του πολίτη και μόνο θα ήταν κάτι παραπάνω από ευπρόσδεκτες (πχ αλλαγή της φύσης των επιτροπών ποιότητας ζωής).
Το πλαίσιο λειτουργίας των ΟΤΑ επίσης δεν δίνει την δυνατότητα στον πολίτη για ενστάσεις με διάφανο, ξεκάθαρο και προσβάσιμο τρόπο, απέναντι σε τυχόν αυθαιρεσίες. Η υποχρεωτική ενεργοποίηση του Συμπαραστάτη του Δημότη με αποδεδειγμένες προδιαγραφές προσόντων, η επιλογή του με αυξημένη πλειοψηφία, η εξέταση ενστάσεων υποχρεωτικά επί ποινή στις νόμιμες προθεσμίες που θέτει ο νόμος, αποτρέπει φαινόμενα αυταρχισμού.
Τέλος, ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει στο ζήτημα της συμμετοχικότητας. Είναι κοινώς παραδεκτό πως οι Τοπικές κοινωνίες δεν συμμετέχουν στο σχεδιασμό και τον έλεγχο των λειτουργιών των ΟΤΑ παρά μόνο μέσω εκλογών ή πελατειακών σχέσεων. Η θεσμοθέτηση του συμμετοχικού προϋπολογισμού στους ΟΤΑ όπως και επιτροπών κοινωνικού ελέγχου και ουσιαστικής αναβάθμισης των τοπικών συμβουλίων ιδίως σε μητροπολιτικούς Δήμους, σε συνδυασμό με την Διαμόρφωση θεσμών δημόσιου απολογισμού και διαφάνειας στα οικονομικά στοιχεία και τη λήψη αποφάσεων μπορούν να κάνουν τον πολίτη να θεωρήσει την αυτοδιοίκηση δική του υπόθεση.
Οι ενδεικτικές αυτές θεσμικές παρεμβάσεις προτείνονται τόσο σε βραχυπρόθεσμο, όσο και μακροπρόθεσμο ορίζοντα, ώστε να προετοιμάζεται το έδαφος για τεράστιες τομές του μέλλοντος. Τα βήματα αυτά δεν έχουν δημοσιονομικό κόστος, αλλά εισάγουν αλλαγές που θα έχουν δημοσιονομικό όφελος και θα εξυγιάνουν τους ΟΤΑ από ένα καθεστώς αδιαφάνειας στο οποίο έχουν περιέλθει. Δεν μπορούμε να παρακάμπτουμε την πραγματικότητα. Αν δεν λυθούν αυτές οι παθογένειες, το να μιλάμε για μετα-Καλλικράτη περίοδο είναι άνευ ουσίας.
Δυστυχώς ένας τέτοιος διάλογος φαίνεται να απουσιάζει από τις προσυνεδριακές συσκέψεις της ΚΕΔΕ ανά την επικράτεια, περιοριζόμενη η τελευταία να συζητεί πως θα δοθούν χρήματα από την κεντρική εξουσία. Κανένα όραμα, καμία αυτοκριτική. Λες και όλα ήταν καλώς καμωμένα και ο Καλλικράτης ήρθε να διαταράξει την αυτοδιοικητική γαλήνη. Η αυτοδιοίκηση όμως έχει ανάγκη Τώρα από μέτρα που μπορεί να μην είναι και τόσο «επαναστατικά και αριστερά» αλλά είναι σημαντικά. Το γεγονός όμως ότι δεν έγιναν τόσα χρόνια (δημοσιονομική εξυγίανση και πάταξη της διαφθοράς)δεν σημαίνει πως ούτε η Αριστερά πρέπει να τολμήσει. Αν δεν γίνουν αυτά, δεν μπορεί να χτιστεί τίποτα σε σταθερή βάση. Στην τελική αριστερό είναι να κάνεις και τα αυτονόητα.
