Γράφει ο Κώστας Βαϊνάς, Dipl. Päd. – Dr. Päd, Kαθηγητής Παιδαγωγικών
1. Τον τελευταίο καιρό, σχεδόν όλα τα Μ.Μ.Ε. κατακλύζονται από ειδήσεις σχετικά με το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού, που προέρχεται από μαθητές με θύματα συμμαθητές τους, γνωστό ως bullying. H τελευταία περίπτωση του «Βαγγέλη», με τη γνωστή θλιβερή κατάληξη, αποτελεί την έκρηξη του σχολικού αυτού φαινομένου.
Για το φαινόμενο του σχολικού παραβατισμού υπάρχει στη χώρα μας πλούσια σχετική βιβλιογραφία (που προβλέπεται ότι θα αυξηθεί κατακόρυφα), συγχρόνως όμως γίνονται και πάρα πολλές συζητήσεις στα Μ.Μ.Ε. σχετικά με τη σχολική βία, χωρίς βέβαια να παραλείπεται, ότι με το θέμα αυτό έχουν διεξαχθεί και αρκετά συνέδρια στον εκπαιδευτικό χώρο.
Στις περισσότερες συζητήσεις που έτυχε να παρακολουθήσω, τα αίτια του φαινομένου αυτού αποδίδονται κυρίως στην οικογένεια. Στην οικογένεια του μαθητή – θύτη επικρατούν βίαιες ενδοοικογενειακές καταστάσεις, τις οποίες αυτός μιμούμενος μεταφέρει και στο σχολείο, ιδίως όταν έχει τη δυνατότητα να επιβάλλεται στους συμμαθητές του. Από την άλλη μεριά, η οικογένεια του μαθητή που υφίσταται τον σχολικό εκφοβισμό από τους συμμαθητές του, σχεδόν ποτέ δεν ενημερώνεται για το πρόβλημα αυτό, γιατί ο μαθητής αισθάνεται ταπεινωμένος και ντρέπεται να ομολογήσει ότι δεν γίνεται αποδεκτός από τους συμμαθητές του.
Πολύ λιγότερες ευθύνες αποδίδονται σε άλλους παράγοντες όπως προσωπικότητα του ατόμου, φύλλο και ορμονικές διαφορές, πρόκληση εκ μέρους κάποιου άλλου, αλκοόλ, συνθήκες φυσικού περιβάλλοντος, αίσθηση σχετικής αποστέρησης, μοντέλο επιθετικότητας, κ.τ.λ. (Τρίγκα – Μερτίκα, Ε.: Σχολική βία, Εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα 2011).
H απόδοση όμως της ευθύνης του σχολικού εκφοβισμού στην οικογένεια του μαθητή ή των μαθητών που προκαλούν τη σχολική βία, δημιουργεί ισχυρό άλλοθι για τη σχετική αδράνεια αυτών, που είναι οι βασικοί αρμόδιοι, για την καταστολή, ή έστω τον περιορισμό του φαινομένου αυτού. Τα ενδοοικογενειακά προβλήματα πρέπει να λύνονται από μόνα τους. Η πολιτεία δεν έχει το δικαίωμα να επεμβαίνει σε οικογενειακά θέματα, εάν δεν υπάρχει σχετική επίκληση από κάποιο μέλος της οικογένειας.
2. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι το φαινόμενο της σχολικής βίας είναι πολυπαραγοντικό. Εκτός των παραπάνω αναφερθέντων, αρκετοί ακόμη είναι οι παράγοντες και τα αίτια που προκαλούν τον σχολικό εκφοβισμό. Ασφαλώς και μεταξύ αυτών συμπεριλαμβάνεται και η ενδοοικογενειακή βία, που σε ορισμένες περιπτώσεις αποτελεί πρότυπο για το μαθητή που την παρακολουθεί στο οικογενειακό του περιβάλλον και ενδεχομένως προσπαθεί να την εφαρμόσει και στους συμμαθητές του. Η αναλυτική αναφορά των παραγόντων αυτών θα απαιτούσε αναμφίβολα τη συγγραφή πολυσέλιδου βιβλίου. Για το λόγο αυτό θα περιοριστούμε στην αναφορά ενός μόνο όρου, που αποτελεί συγχρόνως και βασική παιδαγωγικο-διδακτική αρχή του σύγχρονου σχολείου, η εφαρμογή της οποίας σε κάθε εκπαιδευτικό ίδρυμα, δεν θα είχε μόνο την εξαφάνιση του bullying, αλλά θα είχε ακόμη και άλλες θετικές προεκτάσεις στη διαμόρφωση του χαρακτήρα και της προσωπικότητας του αναπτυσσόμενου ανθρώπου.
3. Είναι η «αρχή της συνεργατικότητας» που πρέπει να αναπτύσσεται ανάμεσα στους έμψυχους παράγοντες της διδασκαλίας – μάθησης, δηλαδή εκπαιδευτικό και μαθητές, αρχή που αναφέρεται με ιδιαίτερη έμφαση στα συγγραφικά έργα όλων των νεότερων διάσημων παιδαγωγών του 20ου αιώνα, (J. Dewey, M. Montessori, O. Decroly, G. Kerschensteiner, R. Cousinet, C. Freinet κ. α.).
Oι μαθητές και οι μαθήτριες μιας σχολικής τάξης και ο ή η εκπαιδευτικός τους λειτουργούν με τον ίδιο κοινό σκοπό, που είναι σε γενικές γραμμές το μελλοντικό συμφέρον των μαθητών – τριών και κάπως πιο συγκεκριμένα, η καλλιέργεια ικανοτήτων και δεξιοτήτων σε συγκεκριμένους τομείς, που καθορίζονται από το διδασκόμενο μάθημα και το εφαρμοζόμενο Αναλυτικό Πρόγραμμα (ψυχοκινητικός τομέας), η διαμόρφωση στάσεων (συναισθηματικός τομέας), καθώς και η αύξηση των γνώσεων σε ορισμένους τομείς (γνωστικός τομέας). (B. S. Bloom – D. R. Krathwohl: Tαξινομία διδακτικών στόχων, μτφρ. Α. Λαμπράκη – Παγανού, Εκδ. Κώδικας, Θεσ/νίκη 2000).
Απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυχία του κοινού αυτού γενικού σκοπού, είναι η αρμονική συνεργασία του/της εκπαιδευτικού με τους/τις μαθητές /τριες, καθώς και των μαθητών/τριών μεταξύ τους.
Ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να διαμορφώσει το κατάλληλο κλίμα στη σχολική τάξη, ώστε όχι μόνον αυτός να βοηθά τους μαθητές, αλλά και οι μαθητές να αλληλοβοηθούνται. Ασφαλώς σε κάθε σχολική τάξη υπάρχουν οι λεγόμενοι καλοί μαθητές αυτοί που τα καταφέρνουν καλύτερα, αλλά και μαθητές με χαμηλή επίδοση. Η σχολική τάξη αποτελεί μικρογραφία της κοινωνίας. (Ματσαγγούρας, Η Σχολική τάξη, Εκδ. Gutenberg, Aθήνα).
Στα πλαίσια της αρχής της συνεργατικότητας οι μαθητές/τριες θα πρέπει να αλληλοβοηθιούνται και να συνεργάζονται στον κοινό σκοπό. Ο/Η εκπαιδευτικός θα πρέπει να αναπτύσσει στη τάξη πνεύμα συνεργασίας και αλληλοβοήθειας μεταξύ των μαθητών/τριών, που θα αναγνωρίζει την ιδιαιτερότητα του άλλου, ακόμη και στην περίπτωση περίεργης συμπεριφοράς, όταν βέβαια αυτή, δεν υπερβαίνει ορισμένα όρια. Το κλίμα αυτό της σχολικής τάξης, στα πλαίσια της Παιδαγωγικής, αναφέρεται ως «Παιδαγωγική ατμόσφαιρα» (O. F. Bollnow: Φιλοσοφική Παιδαγωγική, μτφρ. Μ. & Κ. Βαϊνάς, Εκδόσεις Γρηγόρη 1986).
Κάτω από αυτές τις συνθήκες, όχι μόνο θα εξαλειφθεί η παραβατική συμπεριφορά και θα αντικατασταθεί από το σεβασμό και την εκτίμηση του άλλου, αλλά θα δημιουργηθούν σοβαρές προϋποθέσεις για τη δημιουργία του «Σχολείου της χαράς», όπου τα παιδιά θα προσέρχονται με χαρά στο σχολείο για να αυτενεργήσουν και να περάσουν ευχάριστα και δημιουργικά με τους/τις φίλους/ες τους. Το να βάζει εκπαιδευτικός τους μαθητές/τριες να χειροδικούν σε συμμαθητή τους, (κρούσμα το οποίο πρόσφατα είχε εμφανιστεί στην ελληνική εκπαίδευση), είναι άκρως αντίθετο της αρχής της συνεργατικότητας, της παιδαγωγικής ατμόσφαιρας που πρέπει να δημιουργείται στη σχολική τάξη και της στοιχειώδους προσπάθειας, δημιουργίας ενός σχολείου της χαράς.
4. Τελειώνοντας και χωρίς να υπονοείται ότι θα πρέπει να απαλλαγούν από τις ευθύνες τους οι συνσπουδαστές του «Βαγγέλη», που τον οδήγησαν στη μοιραία αυτή κατάληξη, καθώς και οι διδάσκοντες της Σχολής, που γνώριζαν το τι συνέβαινε, θα ήθελα να επισημάνω την τεράστια ευθύνη της Πολιτείας που αποστέλλει εκπαιδευτικούς να διδάξουν και να κατευθύνουν νέους ανθρώπους, χωρίς στοιχειώδεις έστω γνώσεις στις ανθρωπιστικές επιστήμες δηλαδή, Ψυχολογία, Κοινωνιολογία και ειδικότερα Παιδαγωγική, με ιδιαίτερη έμφαση στη Διδακτική. Για τη συγκεκριμένη αυτή ευθύνη – παράληψη της Πολιτείας, που είναι εμφανέστερη στα υψηλότερα επίπεδα της Εκπαίδευσης, δηλαδή στη Δευτεροβάθμια και ακόμη περισσότερο στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, θα γίνει λόγος σε επόμενο δημοσίευμα.
