Γράφει ο Ανδρέας Φ. Βασιλείου, Επίτιμος Σχολικός Σύμβουλος, Ειδικός Παιδαγωγός, Πολιτικός Επιστήμονας
Ο σχολικός εκφοβισμός αποτελεί πλέον απειλή για πολλά παιδιά γύρω μας. Το φαινόμενο αυτό στην χώρα μας άγγιξε υψηλά ποσοστά κατατάσσοντας την Ελλάδα στις πρώτες θέσεις της παγκόσμιας κατάταξης σε παιδιά θύματα εκφοβισμού.
Ο σχολικός εκφοβισμός είναι μια μορφή επαναλαμβανόμενης αρνητικής κατάστασης κατά την οποία το παιδί το οποίο δυσκολεύεται να υπερασπιστεί τον εαυτό του παρενοχλείται από άλλο ή και περισσότερα παιδιά στον χώρο του σχολείου.
Οι μορφές του σχολικού εκφοβισμού (bullying)
Ο εκφοβισμός και η βία ανάμεσα στους μαθητές μπορούν να πάρουν σωματική, λεκτική, ψυχολογική και κοινωνική μορφή.
Συνήθως εκδηλώνονται με:
- χειρονομίες, σπρωξιές, ξυλοδαρμούς
- φραστικές επιθέσεις, βρισιές, προσβολές, απειλές
- εκφοβισμούς
- καταστροφή προσωπικών αντικειμένων
- κλοπές
- αποκλεισμός και απομόνωση από παρέες, ομαδικά παιχνίδια και κοινωνικές δραστηριότητες.
Δυο νέες μορφές εκφοβισμού και βίας, που συναντώνται τα τελευταία χρόνια με σταθερά αυξανόμενο ρυθμό, αφορούν στη σεξουαλική παρενόχληση και ηλεκτρονικό εκφοβισμό.
Ο σεξουαλικός εκφοβισμός αποτελεί εξαιρετικά σοβαρό πρόβλημα μέσα στα όρια του σχολικού χώρου και εκδηλώνεται με διάφορες μορφές. Προσβλητικές λεπτομερείς ζωγραφιές κοριτσιών (στον πίνακα της τάξης, σε θρανία), υβριστικά σχόλια (σε σχολικά συνθήματα και σε εμφανή σημεία της τάξης), απρεπή αγγίγματα, προσβλητικά ανώνυμα γράμματα και μηνύματα, νεανικές σεξουαλικές επιθέσεις αποτελούν δυστυχώς, συνήθη περιστατικά στη σχολική καθημερινότητα.
Μια νέα μορφή εκφοβισμού αποτελεί ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός. Ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός περιλαμβάνει την αποστολή απειλητικού ή υβριστικού υλικού, μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ή κακόβουλων γραπτών μηνυμάτων. Τα διαδικτυακά μέσα γίνονται χώροι εκβιασμού και υποτίμησης συμμαθητών. Τα δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης είναι γεμάτα από ανυπεράσπιστα νέα άτομα, που εν αγνοία τους πρωταγωνιστούν σε προσβλητικές φωτογραφίες και βίντεο.
Ενδείξεις ότι το παιδί έχει θύμα βίας
Α. Το παιδί έχει μειωμένη διάθεση ή αρνείται να έρθει στο σχολείο με πρόσχημα κάποια αδιαθεσία.
Β. Κάνει αδικαιολόγητες απουσίες.
Γ. Έχει απροσδόκητη μαθησιακή πτώση που αποτυπώνεται σε χαμηλούς βαθμούς
Δ. Στα διαλείμματα περνά τον χρόνο του γύρω στους εκπαιδευτικούς και στα γραφεία
Ε. Έχει σημάδια και μελανιές στο σώμα του ή άλλες ενδείξεις επίθεσης και αποφεύγει να εξηγήσει πώς συνέβησαν.
Τα αίτια της σχολικής βίας
Το φαινόμενο της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισμού είναι πολύπλοκο και στην έκφρασή του αλληλεπιδρούν ατομικοί, κοινωνικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες.
Οι ανθρώπινες κοινωνίες συνηθίζεται ό, τι διαφέρει και το χλευάζουν και το περιθωριοποιούν. Ομοίως και στη σχολική κοινωνία το “διαφορετικό” συνήθως γίνεται στόχος. Οποιοδήποτε ανθρώπινο γνώρισμα, είτε εξωτερικό, είτε εσωτερικό, όπως το χρώμα του δέρματος, η εθνικότητα, το φύλο, το βάρος, η προφορά, η σχολική επίδοση, η κοινωνική συστολή αποτελεί συχνά αιτία εκφοβιστικών και βίαιων συμπεριφορών.
Ως αίτια του σχολικού εκφοβισμού, κατηγορούνται τα ατομικά χαρακτηριστικά των παιδιών, οι στάσεις της οικογένειάς τους, τα γνωρίσματα του σχολικού περιβάλλοντος, το ψυχολογικό κλίμα και οι παιδαγωγικές πολιτικές του σχολείου, η κυρίαρχη στάση του εκπαιδευτικού συστήματος, της κοινωνίας, της κάθε οικογένειας απέναντι στη βία. Ο έκδηλος ρατσισμός και το κυριότερο τα κοινωνικά ζητήματα και προβλήματα, που ενισχύουν τις αντικοινωνικές συμπεριφορές.
Ο σχολικός εκφοβισμός, ωστόσο, ξεκινά πρωταρχικώς μέσα από την οικογένεια και ακολούθως εκδηλώνεται στο σχολικό πλαίσιο. Το οικογενειακό κλίμα αποτελεί τη βασική μονάδα της εμπειρίας κάθε νέου ανθρώπου και συνεπώς, η πηγή της ανάπτυξης επιθετικής συμπεριφοράς πρέπει να αναζητηθεί στην οικογένεια.
Ανεπαρκής η διαχείριση της σχολικής βίας
Δυστυχώς, σε πολλές περιπτώσεις, τα περιστατικά εκφοβισμού και βίας στα σχολεία δεν αντιμετωπίζονται κατάλληλα. Σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα, αποσιωπώνται, διότι θεωρείται ότι εκθέτουν (ντροπιάζουν) και στιγματίζουν τους θύτες, τα θύματα και το κύρος του σχολείου. Γενικά, παρατηρείται έλλειμμα ενημέρωσης, περιορισμένη ευαισθητοποίηση σχετική άγνοια για τη διαχείριση του προβλήματος.
Χαρακτηριστικά θύτη και θύματος
Τα ψυχολογικά χαρακτηριστικά των θυτών είναι χειριστικότητα, καλές κοινωνικές δεξιότητες, παρορμητικότητα, επιθετικότητα, θυμός, άρνηση απέναντι σε όρια (σχολείο, καθηγητές, γονείς), αυξημένες πιθανότητες να εμφανίσουν κλίση σε καταχρήσεις (αλκοόλ, ναρκωτικά) και στην παρανομία.
Το θύμα από την άλλη πλευρά, παρουσιάζει παθητικότητα, ηρεμία, ντροπή, ευαισθησία, χαμηλή αυτοεκτίμηση, ανασφάλεια, απόσυρση από τις καθημερινές υποχρεώσεις και ασχολίες αλλά και ενοχή, γιατί θεωρεί ότι ευθύνεται για ό, τι του συμβαίνει. Μεγαλώνοντας τα συγκεκριμένα παιδιά, έχει παρατηρηθεί πως παρουσιάζουν συχνά περιστατικά κατάθλιψης, αυτοκτονικές τάσεις, ψυχοσωματικά αλλά και τακτικές κρίσεις άγχος ή και πανικού.
Καθοριστικός ο ρόλος των γονέων
Πολύ σημαντικός είναι ο ρόλος της οικογένειας, η οποία είναι δίπλα στο παιδί, μπορεί να λειτουργήσει προληπτικά αλλά και παρεμβατικά στην καταπολέμηση του φαινομένου. Οι γονείς θα πρέπει να έχουν αναπτύξει μια σχέση αγάπης και εμπιστοσύνης με το παιδί ώστε να μπορεί το ίδιο να εκμυστηρευτεί και να συζητήσει αυτό που του συμβαίνει. Είναι σημαντικό το παιδί να νιώθει άνετα, να συζητά με τους γονείς του τα θέματα που το απασχολούν δίχως να νιώθει ντροπή ή φόβο για κριτική. Έπειτα η παρατήρηση της συμπεριφοράς του παιδιού μπορεί να οδηγήσει σε πρόληψη καθώς οποιαδήποτε αλλαγή στις συνήθειές του μπορεί να είναι ένδειξη. Η ενθάρρυνση για αναζήτηση βοήθειας από ειδικούς σε συνδυασμό με την ενημέρωση του σχολείου είναι ένα κρίσιμο βήμα για την καταπολέμηση του σχολικού εκφοβισμού.
Ισως η μεγαλύτερη πρόκληση των γονέων είναι να ξεπεράσουν αρχικά τα δικά τους συμπλέγματα (κόμπλεξ), τις κοινωνικές αντιλήψεις και τις τυχόν ενοχές, ώστε να δράσουν προς όφελος του πληγμένου μέλους της οικογένειας. Ο σχολικός εκφοβισμός είναι ένα φαινόμενο το οποίο μπορεί να αντιμετωπιστεί σωστά, εφόσον υπάρξει έγκαιρη πρόληψη και παρέμβαση. Οι γονείς θα πρέπει να δίνουν μεγαλύτερη βάση και σημασία σε όσα λέγονται από τα παιδιά, θα πρέπει να μάθουν να συζητούν τα τυχόν προβλήματα που αντιμετωπίζουν γιατί μόνο με τη γνώση έρχεται η βοήθεια.
