Του Παναγιώτη Γ. Παπαδέλλη, Αγρονόμου Τοπογράφου Μηχανικού
Παίρνοντας αφορμή από δημοσίευμα τοπικού τύπου με θέμα τα μονοπάτια του Πηλίου και θέλοντας να βάλω σε τάξη κατά τη δική μου πάντα αντίληψη κάποια πράγματα, ξεκινώ με τον πρόλογο που έγραψα το 1993 με αφορμή σχετική εργασία που έκαναν πέντε μέλη της τότε επιτροπής Περιβάλλοντος και Χωροταξίας του Τεχνικού Επιμελητηρίου του τμήματος Μαγνησίας. Η εργασία αυτή ήταν ιδέα δική μου που προέκυψε από τυχαία γεγονότα που δεν ενδιαφέρουν ιδιαίτερα το παρόν άρθρο μου. Εγραψα τότε:
To Πήλιο, το μυθικό βουνό των Κενταύρων, του Ασκληπιού αλλά και των δασκάλων του γένους Ανθίμου Γαζή, Γρηγόρη Κωνσταντά, Δανιήλ Φιλιππίδη και τόσων άλλων ανέκαθεν συγκινούσε και εξακολουθεί να συγκινεί και να εμπνέει πολύ κόσμο.
Πάνω στα μονοπάτια του, που κατά τους μυθικούς χρόνους τα περιδιάβαιναν οι άγρια φιλονικούντες Κένταυροι με τους Λαπίθες και με την παρουσία του Θησέα, κατασκευάστηκαν πανέμορφα λιθόστρωτα.
Η κατασκευή τους άρχισε από τότε που άρχισε να συρρέει πολύς κόσμος από διάφορα μέρη της Θεσσαλίας, της Πελοποννήσου, της Μακεδονίας και άλλων περιοχών περί τα μέσα του 17ου αιώνα. Είχε προηγηθεί η δημιουργία πολλών Μοναστηριών με τον Κωνσταντίνο Μελιασηνό ή Μελισσηνό, άρχοντα της Δημητριάδος, να φέρεται ως ένας από τους πρώτους δημιουργούς ενός από αυτά, της Παναγίας της Μακρυνίτισσας στην αρχή του 13ου αιώνα στη Μακρινίτσα.
Γύρω από αυτά τα Μοναστήρια δημιουργήθηκαν και αναπτύχθηκαν οι διάφοροι οικισμοί στους οποίους κατέφευγαν πολλοί Ελληνες για να αποφύγουν τον Τούρκο κατακτητή.
Η γρήγορη ανάπτυξη που είδε ο τόπος αυτός και η οικονομική άνθιση των κατοίκων του έφερε εδώ και τους εκπληκτικούς Ηπειρώτες μαστόρους. Μαζί δε με τα άλλα πανέμορφα έργα που δημιούργησαν κατασκεύασαν και τα καλντερίμια που σκαρφαλώνουν στις πανέμορφες πλαγιές του θεϊκού βουνού. Λαϊκή παράδοση αναφέρει ότι τα περισσότερα από αυτά είναι προϊόν συμφωνίας των ντόπιων με τους Ηπειρώτες για τη βοσκή των κοπαδιών τους.
Αυτά τα υπέροχα λοιπόν στοιχεία της αρχιτεκτονικής μας κληρονομιάς αλλά και της ιστορίας της πατρίδας μας έχουν ανάγκη διάσωσης, ανάδειξης και προβολής.
Ετσι το τμήμα Μαγνησίας του ΤΕΧΝΙΚΟΥ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟΥ ΕΛΛΑΔΑΣ στην προσπάθειά του να επιβεβαιώσει το ουσιαστικό του ρόλο δηλαδή του συμβούλου της Πολιτείας σε θέματα ανάλογα του επιστημονικού φάσματος των μελών του, πήρε την πρωτοβουλία να τα ανιχνεύσει με σκοπό τη διάσωσή τους.
Η πρόταση ήλθε από την Επιτροπή Χωροταξίας Πολεοδομίας και Αρχιτεκτονικής κληρονομιάς και υιοθετήθηκε αμέσως από τη Διοικούσα Επιτροπή του τμήματος.
Όρισε δε ομάδα εργασίας που αποτελέστηκε από τους:
1. Παπαδέλλη Παναγιώτη
2.Τσούκα Θανάση
3.Γεωργιάδη Νίκο
4.Αλεξόπουλο Δημήτρη
5.Φιλοκώστα Ζωή
που συμπληρώθηκε και από το Φιλιππιτζή Στάμο.
Εργο της επιτροπής ήταν η καταγραφή των παλιών κεντρικών λιθόστρωτων που συνέδεαν κυρίως οικισμούς μεταξύ τους, με τους μαχαλάδες τους ή με τα επίνειά τους σε συνδυασμό με αυτά που έχουν κατασκευαστεί πρόσφατα πάνω στην παλιά χάραξη (ανακατασκευή).
Στη συνέχεια επιλέχτηκαν 17 διαδρομές που ήταν λιθόστρωτες και ήταν:
1. Mακρυνίτσα – Κουκουράβα
2. Χάνια – Πορταριά – Κατηχώρι
3. Αγιος Λαυρέντιος – Κάτω Λεχώνια
4. Αγιος Γεώργιος Νηλείας – Ανω Λεχώνια
5. Αγιος Γεώργιος Νηλείας – Κάτω Γατζέα
6. Πινακάτες – Καλά Νερά
7. Βυζίτσα – Καλά Νερά
8. Μηλιές – Καλά Νερά
10. Λαύκος – Μηλίνα 1- Λαύκος – Μηλίνα 2
11. Τσαγκαράδα – Μηλιές
12.Τσαγκαράδα – Μούρεσι – Κισσός
13. Μούρεσι Νταμούχαρη
14.. Μούρεσι – Αγιος Ιωάννης
15. Αγιος Δημήτριος – Αγιος Ιωάννης
16. Ζαγορά Χορευτό
17. Λαμπινού- Μονή Λαμπιδώνας – Λίθου – Λαμπινούς.
Πάνω σε αυτές τις διαδρομές των οποίων την κατάσταση ήταν πολύ δύσκολο να την ανιχνεύσεις από τα δένδρα και τους θάμνους που είχαν ριζώσει βαθιά, έγιναν όλες οι τεχνικές περιγραφές. Τέτοιες ήταν τα μήκη τους, ο χαρακτηρισμός τους σε καλά, κατεστραμμένα και πολύ κατεστραμμένα, τα έγχρωμα διαγράμματα ποιότητάς τους και τέλος ο υπολογισμός του κόστους αποκατάστασής τους. Η επίπονη αυτή εργασία μέσα σε αντίξοες συνθήκες και χωρίς καμιά αμοιβή κράτησε περίπου ένα χρόνο. Έξη μήνες μόνο χρειάστηκα κλεισμένος σε ένα υπόγειο χώρο για να μαζέψω το υλικό που ήταν 190 φωτογραφίες, να τις κολλήσω πάνω στις 182 περίπου σελίδες που απαιτήθηκαν και συγχρόνως να συντάξω περιγραφικό κείμενο των τοπίων που βλέπαμε στις διαδρομές. Την περίοδο 1993-1996 τα δημοσιεύματα ήταν συνεχή και πολύ περιγραφικά της δουλειάς μας από Τοπικές αλλά και Αθηναϊκές εφημερίδες.. Μου τηλεφωνούσαν έτσι πολλοί πολίτες εραστές του Πηλίου από όλο τον κόσμο για να μας ενθαρρύνουν. Οι καταστροφές των καλτεριμιών που ήταν η πιο εύκολη λύση για να κατασκευάζονται Αγροτικοί Δρόμοι σταμάτησαν αμέσως όπως και πολλές καταπατήσεις.Έγινε ένα είδος κινήματος με αρκετές καταγγελίες που έκαναν πολλούς να συνταχτούν με την ιδέα της ανάδειξης του μεγάλου αυτού πλούτου.
Στη συνέχεια μόλις ανακοινώθηκε η ολοκλήρωση του τόμου της εργασίας μας και παραδόθηκε στο Τεχνικό Επιμελητήριο Μαγνησίας μου ζητήθηκαν αμέσως 25 αντίγραφα. Μπορεί να σκεφθεί κανείς το πρόβλημα όταν οι ηλεκτρονικές δυνατότητες της εποχής αυτής δεν είχαν καμιά σχέση με τις σημερινές. Επρεπε να κολληθούν σε 4.550 σελίδες 4.800 φωτογραφίες και να χρωματιστούν 425 διαγράμματα. Ολα αυτά έγιναν με πολύ μεν κόπο αλλά με μεγάλη χαρά και έφυγαν στην Αθήνα 22-23 αντίτυπα για αντίστοιχες Υπηρεσίες Υπουργείων. Αποτέλεσμα ήταν να έλθει και η πρώτη χρηματοδότηση των 300 εκατομμυρίων δραχμών με τα οποία έγιναν οι αποκαταστάσεις που σήμερα τις χαίρονται οι περιπατητές. Αμέσως ήλθε και η πρώτος χαρακτηρισμός αν θυμάμαι καλά από την τότε Υπουργό Πολιτισμού Αννα Ψαρούδα – Μπενάκη του καλντερίμια Μακρινίτσας- Κουτουράδας ως προστατευόμενου. Αργότερα έγινε αναγνώριση και των 17 διαδρομών μας αν θυμάμαι καλά από την Υφυπουργό Ροδούλα Ζήση. Παράλληλα στις 11 και 12 Μαΐου 1996 με αφορμή τα λιθόστρωτα έγινε Διημερίδα για την ανάπτυξη του εναλλακτικού τουρισμού στο Πήλιο (Πορτάρα). Συνδιοργάνωσες ήταν.1.Το Υπουργείο Περιβάλλοντος με την παρουσία του Γενικού Γραμματέα του, 2.Η Επιτροπή Περιβάλλοντος της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Μαγνησίας την οποία εκπροσωπούσα ο ίδιος ως Πρόεδρος αλλά και με παρόντα το Νομάρχης Πάνος Σκοτινιώτη, 3.Η Ευρωπαϊκή Ενωση και 4. Η Αναπτυξιακή Εταιρία Μαγνησίας (ΑΝΕΜ) που την εκπροσωπούσε ο Δημήτρης Δερβένης.Η εισήγησή μου ήταν οι 17 λιθόστρωτες διαδρομές.
Δεν σταμάτησε όμως εδώ η παρέμβαση στο Πήλιο. Με φορέα την τότε Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση και Νομάρχη τον Πάνο Σκοτινώτη συνεχίστηκε με ένταση η προσπάθεια της αποκατάστασης με κύριο πια φορέα της ΑΝΕΜ (Αναπτυξιακή Εταιρία Μαγνησίας). Εγιναν συντονισμένες ενέργειες και εντάξεις σε προγράμματα οργάνωσης όλου του χώρου με είκοσι εννέα (29) πλέον αν θυμάμαι καλά διαδρομές λιθόστρωτων και μη διαδρομών.
Το έργο το γνωρίζει καλά ο φίλος και συνάδελφος Μηχανικός Δημήτρης Δερβένης που ήταν Διευθυντής τότε της Αναπτυξιακής Εταιρίας αλλά και το μέλος της ομάδας εργασίας μας Τοπογράφος Μηχανικός Θανάσης Τσούκας που επέβλεψε τα έργα που χρηματοδοτήθηκαν με αρκετά μεγάλα κονδύλια. Στο πλαίσιο αυτό έγιναν αποκαταστάσεις βατότητας, σηματοδοτήσεις, κατασκευή καταφυγίου και άλλα. Επίσης έγινε καθολική και επιμελημένη χαρτογράφηση όλων των διαδρομών με έκδοση αντίστοιχων έγχρωμων εκπληκτικών χαρτών.
Σ’ αυτό το σημείο θέλω να εκφράσω τη λύπη μου που η εργασία αυτή δεν έτυχε της έκδοσης αν και είναι αυτή τη στιγμή σχεδόν ψηφιοποιημένη από μένα πρόσφατα.
Αυτά για την αποκατάσταση της αλήθειας και του επιμερισμού της προσπάθειας που κατέβαλε ο καθένας στον τομέα αυτόν που είναι μεγάλος σύμμαχος της Τουριστικής Προβολής της περιοχής.
Στο σημείο αυτό θέλω να μνημονεύσω μερικούς που προηγήθηκαν της εργασίας μας αυτής αλλά κυρίως γιατί ήταν ένθερμοι περιπατητές, ακτιβιστές είτε με ψαλίδια στο χέρι με τα οποία διάνοιγαν όσο μπορούσαν διαδρόμους είτε με μπογιές που σημάδευαν τις κατευθύνσεις είτε και αρθρογράφοι στις εφημερίδες. Ενας από αυτούς που ήταν συνεργάτης και φίλος μου ο αξέχαστος γιατρός Νίκος Χαρατσής. Τον θυμάμαι όταν περπατούσαμε στις Αλπεις πόσο πίσω μας άφηνε στην ανάβασή της αν και μεγαλύτερός μας. Αργότερα πάντως μετά από την ολοκλήρωση της εργασίας μας έγραψε και το πολύ χρήσιμο βιβλίο για το Πήλιο και τα μονοπάτια του. Ενας άλλος σημαντικός εραστής του Πηλίου ίσως ο πιο πρόδρομος ήταν ο φιλέλληνας φυσιολάτρης o Kasten Recht που περιδιάβαινε τα μονοπάτια και συνέταξε πρόχειρα διαγράμματα της πορείας τους, τη χλωρίδα τους και άλλα. Τα διαγράμματα αυτά τα κολλούσε στα Ευρωπαϊκά τρένα για διαφήμιση της περιοχής του Πηλίου. Τέλος γνωστοί περιπατητές και γνώστες του Πηλίου ήταν οι Παπαθωμαΐδης και ο Γιώργος Βαΐτσης που βοήθησαν το έργο μας. Πρωτοπόρος και ο τότε Κοινοτάρχης Αγίου Δημητρίου Κώστας Λεβέντης που έκανε μια πρότυπη κατασκευή αποκατάστασης λιθόστρωτου με εκατέρωθεν τσιμεντένια τμήματα που άνοιγε μεν ένα αμφισβητούμενο κεφάλαιο αλλά κατά τη γνώμη μου είναι εξυπηρετικά για κατοικημένες περιοχές (εντός οικισμού) για την κίνηση αυτοκινήτων Σήμερα υπάρχουν και άλλοι που έχουν πάθος με τη διατήρηση ανοιχτών των διαδρομών και κάνουν πολύ σημαντικό έργο πολύ αθόρυβα.
Ολα αυτά όμως αφορούν την ιστορία. Το ζήτημα είναι τι γίνεται τώρα. Ποιά είναι η κατάσταση από τότε μέχρι σήμερα. Δεν γνωρίζω, αν και περπατώ σε ορισμένα λιθόστρωτα, το μέγεθος των αλλοιώσεων που έχουν γίνει με ένταξη π.χ. τμημάτων (ιδιοποίηση) σε όμορες ιδιοκτησίες και ως εκ τούτου διακοπές της συνέχειας της πορείας τους. Πιστεύω ότι τούτο είναι έργο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης να το ερευνήσει, να αποβάλλει πιθανούς καταπατητές αλλά και τους αντίστοιχους επίδοξους του μέλλοντος.
