Ερευνα – Επιμέλεια: Γιάννης Ν. Καλαντζής
«Εχουμε ήδη εκτελέσει χιλιάδες Εβραίους και απομένουν ακόμα δεκάδες χιλιάδες. Οσο περισσότερο προελαύνουν οι δυνάμεις μας τόσο περισσότερους θα βρίσκουμε. Ομως, αν εκτελούμε μόνο τους άντρες, δε θα απομείνει κανένας για να τρέφει τις γυναίκες και τα παιδιά. Η Βέρμαχτ δεν έχει τους πόρους να συντηρεί δεκάδες χιλιάδες άχρηστες Εβραίες και τα μυξιάρικά τους. Ούτε μπορούμε να αφήσουμε τις γυναίκες και τα παιδιά να λιμοκτονήσουν… Θα πρέπει, επομένως, να συμπεριληφθούν στις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις, δίπλα στους συζύγους και τους γιους τους, καθώς είναι η… πιο ανθρωπιστική λύση υπό αυτές τις συνθήκες».
Το απόσπασμα ομιλίας ανώτατου αξιωματικού της Βέρμαχτ, αν και πραγματοποιήθηκε το 1942, προξενεί αποτροπιασμό. Αποτελεί εισήγηση για να λυθεί ο προβληματισμός εκ μέρους του γερμανικού στρατού για την… σωστότερη διαχείριση των ανά την Ευρώπη Εβραίων την περίοδο των πογκρόμ. Η απαρέγκλιτη εφαρμογή του δόγματος των Ναζί, που σκοπό είχε τη συστηματική εκκαθάριση των εβραϊκών πληθυσμών, «ιερή» υποχρέωση των στελεχών του γερμανικού καθεστώτος, δεν άφηνε περιθώρια για την εκτίμηση της ύπαρξης ή μη της ανθρώπινης οντότητας.
Τρομάζει η ευρηματικότητα στις πάμπολλες διαδικασίες απάνθρωπων, δολοφονικών ενεργειών των Ες Ες, σε σημείο να αναρωτιέται κανείς τι είδους συναισθήματα βάρυναν τους εκτελεστές την ώρα της ωμής αφαίρεσης της ζωής ανήμπορων ανθρώπων. Προφανώς η συχνή επανάληψη τέτοιων απόλυτων, άνανδρων πράξεων δεν συνιστά ανθρώπινη συμπεριφορά, τρόπο λογικής σκέψης με έμφαση στην αξία, στην αξιοπρέπεια του συνανθρώπου. Η συνειδητή συμμετοχή του Γερμανού στρατιώτη σε κάθε συστηματική εγκληματική πράξη άφηνε ανεπηρέαστο τον ψυχισμό του.
«…Παρευρισκόμουν τακτικά στις εκτελέσεις, έχει δηλώσει όργανο-παρατηρητής των Ες Ες, όχι επειδή μου το επέβαλαν, αλλά με δική μου πρωτοβουλία. Δεν πυροβολούσα, όμως μελετούσα όσους το έκαναν, ιδίως τους αξιωματικούς που συμμετείχαν στις εκτελέσεις από την αρχή της εκκαθάρισης. Ολοι έδειχναν να αντιμετωπίζουν με απόλυτη απάθεια τη δουλειά του δημίου. Είχα γίνει σαν αυτούς. Διαισθανόμουν ότι, επιβάλλοντας στον εαυτό μου να παρακολουθεί αυτό το οικτρό θέαμα, συνέβαλα στη γενική προσπάθεια της εξαφάνισης του φιδιού που φώλιαζε στον κόρφο μας».
Ο διωγμός των μελών της εβραϊκής κοινότητας άρχισε στη Γερμανία το 1933, ένα μήνα μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία τον Ιανουάριο και συνεχίστηκε, επιδεινούμενος, μέχρι το 1945. Ενδεικτικό των προθέσεων και της αποφασιστικότητας του νέου καθεστώτος ήταν η ίδρυση, από τον Μάρτιο κιόλας, του εμβληματικού στρατοπέδου Νταχάου, λίγο έξω από το Μόναχο. Με τη θέσπιση των «Νόμων της Νυρεμβέργης», που αποσκοπούσαν στη διατήρηση της «καθαρότητας» της Αρίας φυλής το 1935, τα αντισημιτικά μέτρα εντάθηκαν. Οι αλλογενείς Εβραίοι, νόμιμοι καθ’ όλα πολίτες της Γερμανίας και αλλαχού, αποστερήθηκαν τα πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα.
Εντονες, οδυνηρές εμπειρίες έζησαν εκατοντάδες χιλιάδες Εβραίων στα δραματικά γεγονότα του 1938. Τον Απρίλιο περισσότερο από το 60% των καταστημάτων τους περιήλθαν σε… πρόθυμους Γερμανούς και τον Οκτώβριο άρχισε η υποχρεωτική αναγραφή στα δημόσια έγγραφα του γράμματος της αλφαβήτου «J», από το Juden (Εβραίοι). Το πραγματικό πρόσωπο του γερμανικού μίσους εμφανίστηκε το Νοέμβριο, όταν το έναυσμα για τις ακραίες, τραγικές εξελίξεις δόθηκε μακριά από τη Γερμανία του Χίτλερ, στη Γαλλία.
Τις πρώτες μέρες του Νοεμβρίου και τις νύχτες ο Πολωνοεβραίος Ερσελ Γκρίνσπαν, που ζούσε στο Παρίσι, δεν ήταν χαρούμενος. Από τότε που έμαθε τα δυσάρεστα για την οικογένειά του είχε χάσει την ηρεμία του. Τον είχε καταλάβει η απόγνωση. Οι γονείς του είχαν εκδιωχθεί από τη Γερμανία με άλλους 17.000 Πολωνοεβραίους και παρέμεναν στα σύνορα υπό δριμύ ψύχος και, υποσιτιζόμενοι, περίμεναν την έγκριση να εισέλθουν στην Πολωνία. Αναστατώθηκε με όσα διάβασε στην κάρτα που έλαβε από τη μητέρα του και από εκείνη τη στιγμή πάλευε να βρει τρόπο να εκδικηθεί τους υπαίτιους της οδύσσειας που περνούσε η οικογένειά του. Και την βρήκε…
Στις 7 Νοεμβρίου 1938 ο 17χρονος Ερσελ μπαίνει στην γερμανική πρεσβεία και ζητάει να μιλήσει με τον Ερνστ φομ Ρατ, έναν κατώτερο Γερμανό διπλωμάτη από τη Φραγκφούρτη. Δεν είναι γνωστό πώς ξεχώρισε ανάμεσα στους εργαζόμενους στην πρεσβεία τον συγκεκριμένο υπάλληλο για να εκδικηθεί ο νεαρός την απέλαση των γονιών του. Ισως, εκτός από την ιδιότητα του Ρατ ως μέλους του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος του Χίτλερ, να γνώριζε και τις ομοφυλοφιλικές προτιμήσεις του 29χρονου Γερμανού. Πάντως, όταν ο διπλωμάτης έφτασε κοντά του, ψύχραιμος και αποφασισμένος να ανταποδώσει το κακό, εκτέλεσε το σχέδιό του. Με μια ξαφνική κίνηση βγάζει το περίστροφο και πυροβολεί το θύμα του τρεις φορές. Ο Ερσελ συνελήφθη αμέσως, ενώ ο Ρατ, που δεν άντεξε στα τραύματά του, πέθανε μετά δυο μέρες, στις 9 Νοεμβρίου.
Η δολοφονία του άσημου Γερμανού διπλωμάτη, θεμελιώδες γεγονός από κάθε άποψη, μαθεύτηκε αμέσως στην πατρίδα του και πυροδότησε οργανωμένες και ανεξέλεγκτες, μαζί, αντιδράσεις. Ο αντισημιτισμός ξέσπασε με τη χειρότερη μορφή και πήρε για πρώτη φορά μαζικές, ακραίες διαστάσεις. Στο στόχαστρο της ναζιστικής θηριωδίας δεν βρέθηκε μόνο ο Εβραίος. Βρέθηκε κάθε τι εβραϊκό. Τη νύχτα της 9ης Νοεμβρίου 1938, εκτός από τις δολοφονίες, καταστράφηκε ο ιουδαϊκός πολιτισμός που είχε αναπτυχθεί από αιώνες στη Γερμανία και σαρώθηκε ο πολυετής μόχθος, το έργο εκατοντάδων χιλιάδων νομίμων Γερμανών πολιτών, επειδή η καταγωγή τους ήταν εβραϊκή.
Τη «Νύχτα των Κρυστάλλων», όπως ονομάστηκε η νύχτα της 9ης προς τη 10η Νοεμβρίου από τις σπασμένες βιτρίνες των εβραϊκών καταστημάτων, εγκαινιάστηκε ο πλήρης αφανισμός των Εβραίων, η αρχή των πογκρόμ. Η πρώτη μεθοδευμένη αντισημιτική ενέργεια εκδηλώθηκε από τα Ες Ες μόλις έπεσε το σκοτάδι. Οι βίαιες εκδηλώσεις των ναζιστών συνεχίστηκαν στους δρόμους και τις επόμενες μέρες, μια άνευ προηγουμένου καταστροφή, που προκλήθηκε από την ενθάρρυνση του καθεστώτος στα ακραιφνή στελέχη, τους εγκάθετους του Κόμματος.
Στη χιτλερική Γερμανία, στην Αυστρία και τη Σουδητία καταστράφηκαν 267 συναγωγές, ενώ σε πολλές περιοχές βεβηλώθηκαν εβραϊκά νεκροταφεία. Στα στρατόπεδα συγκέντρωσης οδηγήθηκαν 30.000 άρρενες Εβραίοι, τραυματίστηκαν εκατοντάδες από τη βίαιη συμπεριφορά των οργάνων του Κράτους, δολοφονήθηκαν τουλάχιστον 91 Εβραίοι. Τις επόμενες μέρες σημειώθηκαν αυτοκτονίες, όπως και υψηλός αριθμός βιασμών. Από την επιδρομή των ναζιστών καταστράφηκαν χιλιάδες καταστημάτων, μια θλιβερή εικόνα, που σε συνδυασμό με τους καπνούς των καιόμενων συναγωγών, το πρωινό της 10ης Νοεμβρίου θύμιζε βομβαρδισμένο τοπίο. “Οι Ναζί σπάνε, λεηλατούν και καίνε εβραϊκά καταστήματα και ναούς, μέχρι ο Γκέμπελς να διατάξει να σταματήσουν”, έγραφαν στις 11 Νοεμβρίου 1938 οι New York Times.
Η δήμευση του πλούτου των άμοιρων Εβραίων και η επιβολή τεράστιων προστίμων, σαν αντίποινα για τον θάνατο του Ερνστ φομ Ρατ, ήρθαν σαν επιστέγασμα της ασυγκράτητης αγριότητας των οργάνων του Χίτλερ.
Τα γεγονότα εκείνης της βραδιάς και των επόμενων εβδομάδων σηματοδότησαν μια πορεία που έφτασε μέχρι την απόφαση για την «Τελική Λύση του Εβραϊκού Ζητήματος» στις 20 Ιανουαρίου του 1942. Την ημέρα αυτή δρομολογήθηκε επίσημα η μαζική εξολόθρευση των Εβραίων, η Σοά (Ολοκαύτωμα). Προηγουμένως, με την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου το 1939, με απόφαση του Ράινχαρντ Χάιντριχ, αρχηγού των Ες Ες, απαγορεύτηκε στους Εβραίους να ασχολούνται με οποιαδήποτε επιχείρηση, να κατέχουν γη, να έρχονται σε συνάφεια με μη Εβραίους, να επισκέπτονται πάρκα, βιβλιοθήκες, μουσεία και διατάχθηκαν να ζουν σε γκέτο. Για να μη ξεχωρίζουν από τους υπόλοιπους πολίτες, υποχρεώθηκαν να φέρουν στα ρούχα τους το άστρο του Δαυίδ.
Oι συνθήκες διαβίωσης στα judengasse ήταν τραγικές και όλοι, όσοι ζούσαν εκεί, μαστίζονταν από την πείνα και τις πολλαπλές στερήσεις. Η ζωή του καθενός δεν είχε καμιά αξία και εξαρτιόταν από τη διάθεση του απλού Γερμανού στρατιώτη. «Το Γκέτο, μια ταινία που δεν έγινε ποτέ», (A film Unfinished), που γυρίστηκε το 2010 από τον σκηνοθέτη Yael Hersonski, βασίστηκε σε κινηματογραφικό υλικό που γύρισαν γερμανικά συνεργεία τον Μάιο του 1942. Στα αμοντάριστα πλάνα που βρέθηκαν το 1998, το γερμανικό συνεργείο, στην προσπάθειά του να επηρεάσει μονόπλευρα την κοινή γνώμη, έχει αλλοιώσει τη ζοφερή πραγματικότητα που επικρατούσε στα γκέτο. Αντί της εξαθλίωσης κυριαρχεί η καλοπέραση, αντί της έλλειψης αγαθών η αφθονία, αντί του μαρασμού η αισιοδοξία, αντί της μελαγχολίας η χαρά.
Την ίδια χρονιά, τον Ιούλιο, άρχισε από τη Γερμανία και από κάθε γωνιά της Ευρώπης η εκτόπιση και η εξόντωση των εβραϊκών πληθυσμών στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Στην κόλαση που κυριαρχούσε στους χώρους αυτούς βρήκαν το θάνατο μικροί και μεγάλοι Εβραίοι, που ο αριθμός τους μέχρι το 1945 άγγιξε τα 6.000.000. Ο ΟΗΕ, για να τιμήσει τα εκατομμύρια των θυμάτων, όρισε την 27η Ιανουαρίου ως Ημέρα Μνήμης των μαρτύρων και ηρώων του Ολοκαυτώματος. Στην πόλη μας η ημέρα αυτή εορτάζεται σήμερα με διάφορες εκδηλώσεις.
