Του Κώστα Λιάπη
Αν ο Αύγουστος θεωρείται παντού στη χώρα μας σαν ο πιο ευλογημένος μήνας του χρόνου, κυρίως για την αφθονία των καρπών του, αυτό εύλογα ισχύει διπλά στους ιδιαίτερα ευνοημένους τόπους της, ανάμεσα στους οποίου ξεχωρίζει το πανέμορφο και γονιμότατο βουνό μας, το «βουνό βουνών καμάρι» Πήλιο. Όπου βέβαια και κυρίως ισχύει η πανελλήνια γνωστή ευφημιστική παροιμία
«Αύγουστε, καλέ μου μήνα,
νάσουν δυο φορές το χρόνο»
αλλά και η άλλη λαϊκή ρήση για τον πλούτο αυτού του μήνα, σύμφωνα με την οποία
«Ο Αύγουστος τρέφει τους άλλους ένδεκα».
Ειδικά στο Πήλιο είναι γνωστή η πανπερμία αυτού του μήνα, με πρώτους και κύριους απ’ τους καρπούς του τα σύκα, τα σταφύλια, τ’ αχλάδια, τα κορόμηλα και τα λεμονάτα ροδάκινα. Με πιο κύρια τα σταφύλια, τα οποία μάλιστα παλιότερα ήταν τόσο δεμένα με τούτο το μήνα ώστε κάποια τσαμπιά από τις πρώτες ποικιλίες τους, αποτελώντας τις γνωστές στη λαογραφία μας «απαρχές», να προσκομίζονται και στο Πήλιο τη σημερινή γιορτή της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στις εκκλησιές, να διαβάζονται απ’ τους παπάδες με την για την περίπτωση ευχή και να μοιράζονται απολείτουργα στους πιστούς. Θρησκευτικό έθιμο που τηρείται και σήμερα, παρά το γεγονός ότι τα σταφύλια, ως διατροφικό αγαθό, δεν έχουν πια στο Πήλιο την παλιά τους αίγλη. Το πόσο δεμένο με τον Αύγουστο ήταν το σταφύλι και στα χωριά του Πηλίου αποδείχνται άλλωστε κι από τη γνωστή κι εδώ παροιμία
«Ζήσι, Μάη, να φας τριφύλλ’
κι τουν Αύγουστου σταφύλ’.
Κι είναι ακριβώς αυτή η υπαραφθονία των σταφυλιών του σε πολλά μέρη της πατρίδας μας, που χάρισε στον Αύγουστο και τις προσωνυμίες Τρυγητής ή και Τρυγομήνας, όπως άλλωστε και Συκολόγος, επίσης για την αφθονία των σύκων του, που κι αυτά κάποτε διαβάζονταν ως «απαρχές» στις εκκλησιές σαν σήμερα (6 Αυγούστου) και προσφέρονταν στους πιστούς.
Εξ αιτίας, όμως, ακριβώς αυτής της υπεραφθονίας και υπερκατανάλωσης των αγαθών της πηλιορείτικης, και όχι μόνο, γης, υπήρχε παλιότερα κίνδυνος για την υγεία των ανθρώπων. Που χώρια από τις θερμασιές και κυρίως την ελονοσία που προκαλούσαν τα άφθονα τότε κουνούπια, υπόφερναν από κοιλιακές ανωμαλίες και ασθένειες, που προκαλούνταν εξαιτίας ακριβώς της πολυφαγίας των άφθονων αυγουστιάτικων καρπών. Γεγονός που δεν είναι άσχετο και με τη γνωστή και στο Πήλιο παροιμία
«Νάσαι καλά τουν Αύγουστου,
που ’ναι παχιές οι μύγες»,
έστω κι αν αυτή λέγεται πια με σκωπτική σημασία.
Κι επειδή ο λόγος κρατάει ακόμα για την υπεραφθονία των αγαθών της αυγουστιάτικης γης, όπως επισημαίνονται κι από τις παροιμίες του λαού μας, να μην ξεχνάμε και τ’ αυγουστιάτικα αγαθά της θάλασσας, όπως εκπροσωπούνται στην αναφερόμενη περίπτωση απ’ το ψάρι κολιός που ξεχωρίζει σε ποσότητα και νοστιμιά αυτόν τον μήνα. Γεγονός που επίσης τονίζεται απ’ τον λαό μας με την γνωστή και στο θαλασσόβρεχτο Πήλιο παροιμία που λέει:
«Κάθε πράγμα στουν καιρό τ’
κι η κουλιός τουν Αύγουστου».
Είναι όμως κι άλλα πράγματα δεμένα με τον Αύγουστο που πέρασαν στον λαϊκό παροιμιακό λόγο. Κι ένα απ’ αυτά ήταν οι δρίμες, εξ αιτίας των οποίων μάλιστά σε κάποιες περιοχές της χώρας μας ο Αύγουστος είναι γνωστός και ως «Δριμάρης». Ήταν δε αυτές οι δρίμες κάποιες μυστηριώδεις φυσικές δυνάμεις εξαρτημένες, κατά τον λαό μας, από την επήρεια των άστρων, οι οποίες, κατά την τοπική πηλιορείτικη παράδοση, εμφανίζονται στο πρώτο εξαήμερο του Μαρτίου και του Αυγούστου, οπότε και καταστρέφουν αντίστοιχα τα πλυμένα πάνινα ρούχα και την κομμένη χρήσιμη ξυλεία. Γι’ αυτό το λόγο στα παλιά τα χρόνια οι πηλιορίτισσες νοικοκυρές απέφευγαν στο κρίσιμο αυτό διάστημα του Μαρτιού να πλένουν τα πανικά τους και οι καραβοκύρηδες τα πανιά των πλοίων τους (εκτός αν, για να εξουδετερώσουν τη σχετική βλαφτική επίδραση, έρριχαν, σαν αντίδοτο, καρφιά στο νερό). Για τον ίδιο λόγο και οι Πηλιορείτες απόφευγαν με κάθε τρόπο να κόβουν στις αρχές Αυγούστου αγριόδεντρα με χρήσιμη οικοδομική ξυλεία (κυρίως «κερεστέ» από αγριοκαστανιές). Απότοκος αυτής της λαϊκής πίστης ήταν η γνωστή στο Πήλιο και χωρίς αλληγορικές προεκτάσεις παροιμία:
«Τ’ Μαρτιού οι δρίμες στα νερά,
τ’ Αυγούστου για τα ξύλα».
Κι αυτά για το πρώτο εξαήμερο του Αυγούστου στο Πήλιο. Γιατί και το πρώτο 12ήμερο έχει τη δική του λαογραφική διάσταση. Σύμφωνα με τη σχετική λαϊκή πίστη οι καιρικές συνθήκες που παρατηρούνται τις 12 πρώτες μέρες του Αυγούστου αντιστοιχούν κατ’ αναλογία με τους 12 επόμενους μήνες. Παρατηρώντας, λοιπόν, και καταγράφοντας τα καιρικά φαινόμενα αυτών των ημερών, που λέγονται «μερομήνια», οι λαϊκοί μετεωρολόγοι του Πηλίου μπορούν να κάνουν «ασφαλείς», όπως πιστεύουν, προβλέψεις για το 12μηνο Αυγούστου – Ιουλίου που ακολουθεί.
Και μια κι ο λόγος για καιρικά φαινόμενα σημειώνουμε εδώ πως ο Αύγουστος, μ’ όλες τις ζέστες και τα λιοπύρια του, όντας τελευταίος μήνας του καλοκαιριού και επομένως μεταβατικός από πλευράς καιρικών συνθηκών, θεωρείται και στο Πήλιο ως ο μήνας που φέρνει τα πρώτα μηνύματα της καιρικής αλλαγής. Γι’ αυτό μπορεί να λένε και οι Πηλιορείτες πως
«Η Οσία Μαρία φουβήθ’κε τ’ Απριλιού τ’ απόια
κι τ’ Αυγούστου τα κάματα»,
πιστεύουν, όμως, κατά βάση πως
«Απ’ του Μάρτη καλουκαίρ’
κι απ’ τουν Αύγουστου χειμώνας»
ή «Απού Μαρτιού πουκάμισου,
κι Αυγούστου πανουφόρ’».
Για να είμαστε όμως ακριβέστεροι, οι πρώτες ενδείξεις για την καιρική αλλαγή δεν αρχίζουν απ’ τον Αύγουστο. Έχουν ήδη γίνει αντιληπτές απ’ την ιουλιάτικη γιορτή του Αϊ-Λια, γεγονός που άλλωστε τονίζεται, όπως το δηλώσαμε και σε προηγούμενο σημείωμά μας, απ’ τη γνωστή και στο Πήλιο παροιμία «Ήρθι τ’ Αϊ – Λιως, γύρ’σι η κιρός αλλιώς», και όχι μόνο αυτή. Αφού και η άλλη γνωστή επίσης παροιμιακή ρήση «Μαύρη ράγα, μαύρη κάπα», επίσης παραπέμπει έμμεσα στη γιορτή του Αϊ – Λια, οπότε ήδη έχουν ωριμάσει τα πρώτα σταφύλια, αν δώσουμε βάση στη σχετική επίσης παροιμία «Τ’ς Άγιας Μαρίνας σύκου, και τ’ Αϊ – Λια σταφύλ’, κι τ’ Αϊ – Παντελεήμουνα κίνα μι του κουφίν’»…
